Spomenici Narodnooslobodilačke borbe

Spomenici Narodnooslobodilačke borbe naroda Jugoslavije 1941—1945

Spomenici posvećeni Narodnooslobodilačkoj borbi Jugoslavije (1941—1945) postavljani su širom Jugoslavije u vidu figuralno-umetničkih dela, arhitektonskih objekata, spomen-mauzoleja, skulptura, spomen-bisti, spomen-ploča, spomen-zgrada, spomen-groblja i dr. Najviše impresionira apstraktnost jugoslavenskih spomenika, njihov futuristički izgled i umjetnička kvaliteta netipična za socrealizam.

Prema nepotpunim podacima u Socijalističkoj Federativnoj Republici Jugoslaviji podignuto je oko 15.000 spomenika posvećenih Narodnooslobodilačkom ratu. Većina spomenika podignuta je šezdesetih i sedamdesetih godina prošlog stoljeća, na lokacijama značajnih historijskih bitaka iz Drugog svjetskog rata ili na mjestima velikih stradavanja civila i partizana od okupatorske ruke i ruke domaćih izdajnika. Mnogi ovi spomenici srušeni su ili oštećeni tokom raspada SFRJ devedesetih godina.

Istorijat

Tokom građanskog rata na području bivše Jugoslavije, uništeni su ili izmešteni mnogi spomenici posvećeni Narodnooslobodilačkoj borbi. Na području Hrvatske uništeno je preko 3.000 spomenika, a među njima se ističu: Spomenik „Pobjede naroda Slavonije“ u selu Kamenska, rad vajara Vojina Bakića, srušen 1991. godine; spomenik narodnom heroju Stjepanu Filipoviću u Opuzenu, rad Mira Vuča, srušen 1991. godine; spomenik „Tuđe nećemo - svoje nedamo“ na Visu, rad Antuna Augustinčića iz 1964, uklonjen 1994. godine; Spomenik narodnom heroju Nikoli Miljanoviću Karauli u Podravskoj Slatini, srušen 1991. godine i dr. Na području Bosne i Hercegovine srušeni su spomenici: „Palim borcima“ u Livnu, rad Antuna Augustinčića iz 1952, srušen 1992. godine; „Palim borcima“ na Makljenu, kod Prozora, rad Boška Kućanskog iz 1978. godine, srušen 1995. godine, spomenik u Drvaru, spomen-park sa 22 biste narodnih herojaBosanskom Petrovcu, srušen 1995. godine i Bosanskom Grahovu.

Dosad je u Hrvatskoj vlada finansirala obnavljanje samo Titove biste u Kumrovcu, spomenika „Poziv na ustanak“ u Bjelovaru i spomenik ustanku u Srbu. Lokalne vlasti obnovile su dosad oko 300 spomenika manje umetničke vrednosti. Avgusta 2011. godine, Savez antifašističkih boraca i antifašista Hrvatske pokrenuo je „Apel za obnovu sedam kapitalnih spomenika NOB-u“. Inicijativni odbor apela predvodi bivši hrvatski predsednik Stjepan Mesić. Apel je dosada potpisalo oko 150 osoba iz kulturnog i političkog života Hrvatske.

Spisak autora značajnijih spomenika

• Antun Augustinčić
  • Spomenik „Zahvalnosti Crvenoj armiji“, 1947. godina - posvećen brocima sovjetske Crvene armije, pogunlim u Batinskoj bici, postavljen u memorijalnom kompleksu „Batinska bitka“.
  • Spomenik „Maršal Tito“, 1946. godina - najpoznatiji spomenik Josipu Brozu Titu, izliven u nekoliko primeraka, koju su postvaljeni: u Kumrovcu, ispred Titove rodne kuće, 1948. godine; u Titovom Velenju, 1977. godine; u muzeju „Prve proleterske brrigade“ u Rudom (danas se nalazi u Užicu); u dvorištu muzeja Istorije Jugoslavije (ispred Kuće cveća) i na još nekoliko lokacija.
  • Spomenik „Nošenje ranjenika“, 1952. godina - izliven u nekoliko primeraka, koju su postvaljeni: U Livnu, 1952. godine (nazivan i Spomenik „Palim borcima“, srušen 1992. godine od strane HVO-a); u Imotskom (teško oštećen); u Vukovaru (oštećen propucavanjem); na Veterinarskom fakultetu u Zagrebu 1953. godine; u Derventi, 1966. godine (u malo izmenjenom obliku); u Krapinskim Toplicama, 1973. godine; i na Medicinskom fakultetu u Zagrebu 1983. godine.
  • Spomenik „Crvenoarmejac“, 1954. godina - postavljen na Groblju oslobodilaca Beograda 1944. u Beogradu.
  • Spomenik „Palim Krajišnicima“, 1961. godina - nalazi se na Banj brdu (ranije Šehitluci), kod Banja Luke.
  • Spomenik „Tuđe nećemo - svoje nedamo“, 1964. godina - postavljen na ostrvu Visu, uništen i uklonjen 1994. godine.
  • Spomenik „Ustanku“, 1965. godina - podignut u Sisku.
  • Spomenik Vladi Zečeviću, 1973. godina - postavljen u Loznici.
• Borka Avramova
  • Spomenik „Pobedi“ (poznat i pod imenom „Žena borac“), 1961. godina - postavljen u Tetovu.
• Kosta Angeli Radovani
  • Spomenik „Ustanka u Drežnici“, 1949. godina - postavljen u Partizanskoj Drežnici.
  • Spomenik „Radi Končaru i drugovima“, 1961. godina - podignut u spomen parku Šubićevac u Šibeniku. Posvećen Radi Končaru i ostalih 25 antifašista koje su u parku Šubićevac streljali italijanski fašisti 22. maja 1942. godine. U izgradnji spomenika učestvovao je i arhitekta Zdenko Kolacio.
  • Spomenik „Revoluciji“, 1962. godina - postavljen u Kumanovu.
• Đorđe Andrejević Kun
  • Spomenik-mozaik „Revoluciji“, 1957. godina - postavljen u Ivanjici. U izgradnji spomenika učestvovali su i Nada Hude, Miloš Gvozdenović i Ljuba Lah.
• Vojin Bakić
  • Spomenik „Poziv na ustanak“, 1946. godina - izliven u tri primerka, koji su postavljeni: u spomen-parku Borik u Bjelovaru (poznat i pod nazivom „Bjelovarac“, postavljen 1947, srušen 1991, obnovljen 2010); u Beogradu, ispred Muzeja „4. juli“ i u Vojnom muzeju u Beogradu.
  • Spomenik „Palim borcima“, 1947. godina - podignut u Kolašinu.
  • Spomenik „Pred streljanje“ (poznat i pod nazivom „Gudovčan“), 1955. godina - postavljen u selu Gudovcu, kod Bjelovara (srušen 1991. godine od strane Hrvatske vojske).
  • Spomenik Ivanu Goranu Kovačiću, 1960. godina - postavljen u Lukovdolu.
  • Spomenik narodnom heroju Stevanu Filipoviću, 1960. godina - podignut na brdu Vidaku, kod Valjeva.
  • Spomenik „Revoluciji“ (poznat i pod nazivom Spomenik „Pobede naroda Slovenije“), 1968. godina - podignut u selu Kamenska, na raskrsnici puteva Slavonska Požega-Pakrac-Voćin (srušen februara 1992. godine od strane Hrvatske vojske).
  • Skulpture u Spomen-parku „Dotrščina“, 1968. godina - autor je centralnog spomenika „Palim žrtvama“ i 6-7 skulptura, koje su postavljene u spomen-parku „Dotrščina“, kod Zagreba. Tokom 1990-ih su bile oštećene, ali su kasnije obnovljene.
  • Spomenik na Petrovoj gori, 1981. godina - podignut na najvišem vrhu Velikom Petrovcu. Posvećen Narodnooslobodilačkoj borbi i žrtvama fašističkog terora na Kordunu. U periodu posle 1995. godine oštećen i devastiran.
• Stojan Batič
  • Spomenik „Palim borcima“, 1958. godina - postavljen u Donjem Logatecu.
  • Spomenik revolucionaru Borisu Kidriču, 1963. godina - podignut u Mariboru.
  • Spomenik Dražgoškoj bici, 1977. godina - podignut kod Dražgoša. Stojan Batič je autor skulptura boraca, Boris Kobe autor arhitektonske konstrukcije spomenika, a Ivo Šubic autor mozaika na spomeniku.
• Ana Bešlić
  • Spomenik „Streljanim partizanima“, 1961. godina - podignut kod Partizanskih Voda. Posvećen streljanim partizanskim ranjenicima novembra i decembra 1941. godine. U izgradnji spomenika je učestvovala i Jovanka Jeftanović.
• Bogdan Bogdanović
  • Spomenik „Jevrejskim žrtvama fašizma i palim borcima“, 1952. godina - postavljen na Jevrejskom groblju u Beogradu.
  • Spomen-groblje u Sremskoj Mitrovici, 1960. godina.
  • Mogila nepobeđenih, 1961. godina - postavljen u spomen-parku „Revolucije“ u Prilepu.
  • Spomen-park Slobodište, 1964. godina - na brdu Bagdala, kod Kruševca.
  • „Partizanska nekropola“, 1961-65. godina - Partizansko spomen-groblje u Mostaru.
  • Spomenik „Kameni cvet“, 1966. godina - memorijalni kompleks Jasenovac, kod Jasenovca.
  • Spomenik „Revolucije“, 1964-71. godina - postavljen u Leskovcu.
  • Spomenik „Palim borcima Revolucije“, 1973-75. godina - postavljen u Vlasotincu.
  • Spomen-kompleks „Palih boraca Revolucije“, 1974. godina - kod Štipa.
  • Spomen-park „Dudik“, 1980. godina - kod Vukovara.
  • Spomen-park „Borbe i pobede“, 1970-80. godina - kod Čačka.
  • Spomen-park „Popina“, 1978-81. godina - kod Trstenika. Posvećen borcima Kraljevačkog partizanskog odreda poginulim u borbi sa Nemcima 13. oktobra 1941. godine.
• Stevan Bodnarov
  • Spomenik narodnom heroju Janku Čmeliku, 1949. godina - postavljen u Staroj Pazovi.
  • Grobnica narodnih heroja, 1949. godina - biste: Đure Đakovića, Ivana Milutinovića i Ive Lole Ribara na Grobnici narodnih heroja na Kalemegdanu.
  • Spomenik streljanima u Jajincima, 1951. godina - postavljen u spomen-parku Jajinci, u Jajincima, kod Beograda.
  • Spomenik „Partizanski kurir“, 1955. godina - izliven u nekoliko primeraka, koji su posavljeni: ispred kuće (u kojoj je održano savetovanje Glavnog štaba) u Stolicima, kod Krupnja, 1955. godine; ispred sportskog centra „Šumice“ u Beogradu i dr.
• Janez Boljka
  • Spomenik borcima Gorice i Beneškog kraja, 1962. godina - postavljen u Goriškim Brdima.
  • Spomenik „Taocima i borcima“, 1965. godina - postavljen u Želama kod Ljubljane. U izgradnji spomenika učestvovao je i arhitekta Feđa Košir.
• Branko Bon
  • Spomenik „Palim borcima“, 1963. godina - postavljen u Žabljaku.
• Vojislav Vujisić
  • Spomenik „Palim borcima i žrtvama fašizma“, 1967. godina - podignut u Andrijevici.
• Šime Vulas
  • Spomenik „Podhumskim žrtvama“, 1970. godina - podignut na mestu nekadašnjeg sela Podhum kod Rijeke, čije su stanovništvo 1942. godine italijanski fašisti u celosti pobili, a selo spalili.
• Nandor Glid
  • Spomenik „Palim borcima u NOR-u“, 1953. godina - podignut u Trebinju.
  • Spomenik „Balada o vešanima“, 1967. godina - postavljen u Subotici.
  • Spomenik „Sto za jednog“, 1980. godina - postavljen u spomen-parku „Kragujevački oktobar“ u Kragujevcu.
• Jordan Grabuloski
  • Mauzolej „Palih boraca i žrtava fašizma“, 1954. godina - podignut u Kičevu.
  • Spomenik „Palim borcima“, 1958. godina - podignut kod Belčišta.
  • Memorijalni kompleks Butel, 1961. godina - u Skoplju. U izgradnji je učestvovao i arhitekta Dušan Pecovski.
  • Spomenik „Streljanim omladincima“, 1962. godina“ - podignut u Vataši.
  • Spomenik „Ilinden“ (poznat i pod nazivom „Makedonium“), 1974. godina - podignut u Kruševu. Posvećen je palim borcima Ilindanskog ustanka i Narodnooslobodilačke borbe. U izgradnji spomenika učestvovala je i Iskra Grabuloska.
• Ante Gržetić
  • Spomenik „Bola i Prkosa“, 1959. godina - postavljen u spomen-parku „Kragujevački oktobar“ u Kragujevcu. Posvećen narodnom heroju Nadi Naumović, jedinoj ženi streljanoj tokom masovnog streljanja u Kragujevcu, oktobra 1941. godine.
  • Spomenim „Otpora i slobode“, 1966. godina - postavljen u spomen-parku „Kragujevački oktobar“ u Kragujevcu.
  • Spomenik „Majci i kćerkama“, 1967. godina - postavljen u Topoli. Posvećen narodnom heroju Darinki Radović i njenim ćerkama Radmili i Stanki, koje su četnici zaklali maja 1943. godine, u selu Rajkovcu, kod Topole.
• Lojze Dolinar
  • Spomenik „4. decembar“, 1953. godina - podignut u Prijepolju. Posvećen je borcima poginulim u Prijepoljskoj bici, 4. decembra 1943. godine.
  • Spomenik „Streljanim rodoljubima“, 1955. godina - postavljen u Kraljevu.
  • Spomenik „Revoluciji“, 1961. godina - postavljen u Kranju.
• Drago Đurović
  • Spomenik „Partizanu-borcu“, 1957. godina - izgrađen na brdu Gorica u Titogradu. U izgradnji spomenika učestvovao je i arhitekta Vojislav Đokić.
  • Spomenik „Palim borcima“, 1959. godina - podignut u Danilovgradu.
  • Spomenik „Streljanim omladincima“, 1959. godina - podignut u Lazinama kod Danilovgrada. U izgradnji spomenika učestvovao je i arhitekta Vojislav Đokić.
  • Spomenik „Palim borcima“, 1960. godina - podignut u Pljevljima. U izgradnji spomenika učestvovao je i arhitekta Mirko Đokić.
• Miodrag Živković
  • Spomenik „Hrabrima“, 1960. godina - postavljen na Oštroj, kod Čačka. Posvećen je poginulim borcima Čačanskog partizanskog odreda, u borbi s Nemcima, 3. marta 1943. godine.
  • Spomenik „Palim borcima u Narodnooslodboilačkom ratu“, 1961. godina - postavljen u Prištini.
  • Spomenik „Streljanim đacima“, 1963. godina - postavljen u spomen-parku „Kragujevački oktobar“ u Kragujevcu.
  • Spomenik „Bici na Sutjesci“ 1971. godina - postavljen u Dolini heroja, na Tjentištu.
  • Spomen-park „Ustanka i Revolucije“, 1978. godina - Grahovo, kod Nikšića.
  • Spomenik „Kadinjača“, 1979. godina - postaljven u Spomen kompleksu „Kadinjača“, na Kadinjači kod Užica.
• Aleksandar Zarin
  • Spomenik „Otporu“, 1961. godina - postavljen u Adi.
  • Spomenik „Palim borcima“ (poznat i pod nazivom „Ratnici“), 1965. godina - postavljen u Novom Kneževcu.
• Boris Kalin
  • Spomenik „Gramozna jama“, 1947. godina - postavljen u Ljubljani.
  • Grobnica narodnih heroja, 1952. godina - podignuta u Ljubljani. U izgradnji je učestvovao i arhitekta Edo Mihevc.
  • Spomenik „Palium borcima i taocima“, 1949. godina - postavljen u Begunjama. U izgradnji spomenika učestvovao je i arhitekta Edo Ravnikar.
• Zdenko Kalin
  • Spomenik „Palima na Urhu“, 1955. godina - postavljen na Urhu, kod Ljubljane.
  • Spomenik narodnom heroju Borisu Kidriču, 1960. godina - postavljen u Ljubljani.
  • Spomenik „Pionirima palim u NOB-u“, 1962. godina - postavljen u Ljubljani.
• Joko Knežević
  • Spomenik palim borcima Mimice, 1963. godina - podignut u tehnici mozaika u selu Mimice, nedaleko Omiša.
• Zdenko Kolacio
  • Spomen-kosturnica Vladimiru Gortanu, 1952. godina - podignuta u Bermu. U izgradnji je učestvovao i arhitekta Zdenko Sila.
  • Spomenik „Žrtvama fašizma“, 1963. godina - postavljen u Kamenskom Vučjaku (srušen 1990-ih).
• Marijan Kocković
  • Spomenik „Palim borcima“,1955. godina - postavljen u Gacku.
  • Spomenik „Palim borcima i žrtvama fašizma“ - postavljen u Glamoču.
• Frano Kršinić
  • Spomenik „Streljanje talaca“, 1951. godina - postavljen u Zagrebu. Posvećen žrtvama fašizma streljanim u Maksimiru, Dotršćini i Rakovom Potoku.
  • Spomenik „Palim borcima“ (poznat i pod nazivom „Ranjeni kurir“), 1953. godina - izliven u nekoliko primeraka, koji su postavljeni: na Visu; u Bakru, 1953. godine; i u Muzeju istorije Jugoslavije u Beogradu.
  • Spomenik „Ustanku“, 1954. godina - posvećen palim borcima i žrtvama fašizma kotara Sisak, izliven u nekoliko primeraka, koji su postavljeni: na Trgu slobode u Sisku (srušen 1991. godine); u spomen-šumi Brezovica, na mestu osnutka Sisačkog partizanskog odreda (neznatno oštećen).
  • Spomenik „Josipu Brozu Titu“, 1961. godina - postavljen u na Trgu partizana u Titovom Užicu, povodom dvadesetogišnjice ustanka. Avgusta 1991. godine premešten u dvorište Narodnog muzeja.
• Bogoljub Kurpjel
  • Spomenik Prvoj proleterskoj brigadi, 1961. godina - podignut u Rudom, gde je 21. decembra 1941. godine formirana Prva proleterska brigada.
• Boško Kućanski
  • Spomenik „Bitke za ranjenike“, 1978. godina - podignut na Makljenu, kod Prozora. Posvećen borcima poginulim u bici za ranjenike, tokom Četvrte neprijateljske ofanzive, marta 1943. godine. Uništen 1995. godine od strane HVO-a.
• Janez Lenasi
  • Spomenik „Prekomorskim brigadama“, 1965. godina - podignut u Ilirskoj Bistrici.
• Svetislav Ličina
  • Spomenik „Palim borcima“, 1961. godina - podignut na spomen-groblju palih boraca NOB-a u Prištini. U izgradnji spomenika učestvovao je i arhitekta Prvoslav Janković.
• Mirko Ostoja
  • Spomenik „Palim borcima“, 1956. godina - podignut u Bileći.
  • Spomenik Ivi Loli Ribaru, 1961. godina - postavljen u Suhom Polju.
• Tomislav Ostoja
  • Spomenik „Palim borcima Ciglenice“, 1972. godina - podignut u Zagrebu.
• Vanja Radauš
  • Spomenik „Ustanku“, 1950. godina - podignut u Puli.
  • Spomenik „Ustanku naroda Hrvatske 1941“, 1951. godina - postavljen u selu u Srbu, u Lici, povodom desetogodišnjeice ustanka. Srušen avgusta 1995. godine od strane Hrvatske vojske, obnovljen jula 2010. godine.
  • Spomenik „Žrtvama fašizma“ (poznat i pod nazivom „Vešala“), 1956. godina - posvećen žrtvama fašizma u logoru Jadovno, podignut u Gospićkom Jasikovcu (srušen nakon operacije „Medački džep“ od strane Hrvatske vojske).
• Rajko Radović
  • Spomenik „Krila galebova“, 1962. godina - podignut u Podgori. Posvećen osnivanju Partizanske mornarice, 1942. godine
• Ivan Sabolić
  • Spomenik „Husinskim rudarima“, 1956. godina - postavljen u Tuzli. Posvećen husinskim rudarima poginulim u Husinskoj buni 1920. i Narodnooslobodilačkoj borbi 1941-1945. godine.
  • Spomenik „Tri pesnice“, 1963. godina - postavljen u spomen-parku Bubanj, kod Niša.
• Jakob Savinšek
  • Spomenik „Taocu“, 1953. godina - postavljen u Novom Mestu.
  • Spomenik „Palim borcima“, 1959. godina - postavljen u Kvasici (Bela krajina).
• Jovan Soldatović
  • Spomenik „Streljanim rodoljubima“, 1962. godina - postavljen u Žablju.
  • Spomenik „Žrtvama racije“, 1971. godina - postavljen u Novom Sadu.
  • Spomenik „Žrtvama racije“ - postavljen u Čurugu.
• Rade Stanković
  • Spomen-reljef „Oslobodiocima Beograda“, 1954. godina - postavljen na Groblju oslobodilaca Beograda u Beogradu.
• Ratimir Stojadinović
  • Spomenik „Palim borcima i žrtvama fašizma“, 1955. godina - podignut u Gornjem Milanovcu.
• Slobodan Stojanović
  • Spomenik „Ustanku“, 1977. godina - postavljen u Paraćinu. U izgradnji je učestvovao i arhitekta Radomir Prokić.
• Sreten Stojanović
  • Spomenik „Sloboda“, 1951. godina - postavljen na Iriškom vencu, na Fruškoj gori.
  • Spomenik „Ustanku“, 1952. godina - podignut u Bosanskom Grahovu.
  • Mauzolej „Palih boraca i žrtava fašizma“, 1957. godina“ - podignut u Kumanovu.
• Vojin Stojić
  • Spomenik „Palim borcima“, 1963. godina - podignut u Petrovcu na Moru.
  • Spomenik Kosmajskom NOP odredu, 1982. godina - podignut na vrhu planine Kosmaj i posvećen borcima Kosmajskog partizanskog odreda.
• Slavko Tihec
  • Spomenik Pohorskom bataljonu, 1959. godina - postavljen kod Osankarice na Pohorju.
  • Spomenik „Narodnooslobodilačkoj borbi“, 1975. godina - podignut u Mariboru.
• Luka Tomanović
  • Spomenik „Palim borcima i žrtvama fašizma“, 1954. godina - podignut u Herceg-Novom. U izgradnji spomenika učestvovao je i arhitekta Nikola Dobrović.
  • Spomenik „Palima za slobodu“, 1954. godina - podignut u Kotoru. U izgradnji spomenika je učestvovao i arhitekta Vojislav Đokić.
• Drago Tršar
  • Spomenik „Učesnicima revolucije“, 1962. godina - postavljen u Kamniku.
  • Spomenik „Revolucije“, 1975. godina - postavljen na Trgu Republike u Ljubljani.
  • Spomenik „Revoluciji“, 1985. godina - postavljen u spomen parku Vukosavci kod Lopara (BiH).
• Dinko Vranković
  • Spomenik palim borcima Svirče, 1981. godina - postavljen u Svirču.
• Dušan Džamonja
  • Spomenik „Prosinačkim žrtvama“, 1960. godina - postavljen na Trgu Prosinačkih žrtava u Dubravi, Zagreb. Posvećen 16-orici antifašista koje su ustaše obesile 20. decembra 1943. godine. Prvi javno izloženi apstraktni spomenik na području Jugoslavije.
  • Spomenik „Revoliciji“, 1967. godina - podignut u Podgariću u Moslavini.
  • Spomenik „Revoluciji“, 1967. godina - podignut na Mrakovici, na planini Kozari.
  • Spomenik „Pobede i žrtvama“, 1974. godina - postavljen u memorijalnom kompleksu „Sremski front“ u Adaševcima, kod Šida.

Spomenik narodnom heroju Stjepanu Stevi Filipoviću (1916-1942) na brdu Vidraku, kod Valjeva. Podignut 28. oktobra 1969. godine, rad vajara Vojina Bakića.

Galerija

Bosna i Hercegovina

• 
  Spomenik „Vječna vatra“, Sarajevo, 1946.
• 
  Spomenik na Banj brdu (nekadašnji Šehitluci), Banja Luka.
  Antun Augustinčić, 1961.
• 
  Spomen kuća i Spomenik bitka na Sutjesci, Tjentište, Ranko Radović Miodrag Živković, 1971

Makedonija

• 
  Могила на непобедените.jpg Spomenik „Nepobeđeni“, spomen-park „Revolucije“ Prilep.
  Bogdan Bogdanović, 1961.
• 
  Spomen kosturnica-Kicevo01.jpg Spomen kosturnica, Kičevo.
  Jordan Grabuloski, 1968.
• 
  Padnati borci Skopje.JPG Spomenik „Palim borcima“, Skoplje.
• 
  Spomenik na Revolucijata.JPG Spomenik „Revoluciji“, Kumanovo.
  Kosta Angeli Radovani, 1962.
• 
  Spomenik na Revolucijata vo Bitola.JPG Spomenik „Revoluciji“, Bitolj.
• 
  Споменик на револуција во Струмица.jpg Spomenik „Revoluciji“, Strumica.
• 
  Zena borec Tetovo.JPG Spomenik „Ženi borcu“, Tetovo.
• 
  Skopje momument 01.jpg Spomenik narodnom heroju Veri Jocić, Skoplje.
• 
  Stiv Naumov Bitola spomenik.JPG Spomenik narodnom heroju Stevanu Naumovu, Bitolj.
• 
  Cede Filipovski Dame.JPG Spomenik narodnom heroju Čedi Filipovskom, Gostivar.

Slovenija

• 
  Belo Slovenia - Plaque.JPG Spomen-ploča na kući u kojoj je ubijena ilegalka Lizika Jančar.
• 
  Bičkova skala, bojni položaj v dražgoški bitki 9.-11. januarja 1942.jpg Spomenik Dražgoškoj bici.
• 
  Pohorski bataljon-spomenik.jpg Spomenik Pohorskom bataljonu.
• 
  Grobisce muzej talcev.JPG Memorijalni kompleks Begunje, stradalim u koncentracionom logoru od 1941. do 1945.
• 
  Septic ZG.Hrastnik.JPG Partizanska bolnica Zgornji Hrastnik.
• 
  FranjaPartizanskaBolnisnica1.jpg Partizanska bolnica Franja.
• 
  Krvavec WW2 memorial.jpg Spomenik palim borcima, Krvavec.

Srbija

• 
  Grob narodnih heroja.JPG Grobnica narodnih heroja, Kalemegdan, Beograd.
  Stevan Bodnarov 1949.
• 
  Kadinjača Memorial Complex, Užice, Serbia. Overview of the center.JPG Spomen kompleks „Kadinjača“, Kadinjača, kod Užica.
  Miodrag Živković, 1979.
• 
  Groblje oslobodilaca beograda 1944.JPG Groblje oslobodilaca Beograda 1944, Beograd.
  Rade Stanković.
• 
  Kosmaj spomenik2.jpg Spomenik „Kosmajskom NOP odredu“, Kosmaj.
  Vojin Stojić, 1982.
• 
  Spomenik prijepoljskoj bici.jpg Spomenik „4. decembar 1943“, Prijepolje.
  Lojze Dolinar, 1953.
• 
  Poziv na ustanak.JPG Spomenik „Poziv na ustanak“, Beograd.
  Vojin Bakić.
• 
  Zikica Jovanovic Spanac Radanovci ADM 5986.jpg Spomenik narodnom heroju Žikici Jovanoviću Špancu, Radanovci, kod Kosjerića. Miroslav Protić, 1981.
• 
  Monument of Brotherhood and Unity in Pristina.jpg Spomenik „Palim borcima“, Priština.
  Miodrag Živković, 1961.

Vojvodina

• 
  Petrovaradin i žrtve racije.JPG Spomenik „Žrtvama racije“, Novi Sad.
  Jovan Soldatović, 1971.
• 
  Sloboda monument.jpg Spomenik „Sloboda“,
  Iriški venac.
  Sreten Stojanović, 1961.
• 
  Zarko Zrenjanin monument.jpg Spomenik narodnom heroju Žarku Zrenjaninu, Zrenjanin. Rade Stanković, 1952.
• 
  Pancevo-Olga Petrov bust.jpg Spomenik narodnom heroju
  Olgi Petrov, Pančevo.
• 
  Sremski front Memorial.jpg Spomen-kompleks „Sremski front“, Adaševci kod Šida.

Hrvatska

• 
  Batina1.jpg Spomenik „Pobeda“, mem. kompleks „Batinska bitka“. Antun Augustinčić, 1947.
• 
  Spomenik -logor Jasenovac.1-09.jpg Spomenik „Kameni cvet“,
  mem. kompleks „Jasenovac“.
  Bogdan Bogdanović, 1966.
• 
  Spomenik revoluciji-Podgaric.jpg Spomenik „Revoluciji“ u Podgariću, Moslavina. Dušan Džamonja, 1967.
• 
  Grobnica narodnih heroja Zagreb.JPG Grobnica narodnih heroja na Mirogoju, Zagreb.
  Đuro Kavurić, 1968.
• 
  Spomenik slobodi Donji Miholjac.jpg Spomenik „Slobode“, Donji Miholjac.
  Stjepan Brlošić, 1968.
• 
  Rijeka NOB railway workers' monument.JPG Spomenik „Palim železničarima 1941-1945“, Rijeka.
• 
  Nikola Car Crni Ck 0508.jpg Spomenik narodnom heroju Nikoli Caru, Crikvenica.
  Zvonko Car, 1976.
• 
  Rovinj007.jpg Spomenik narodnom heroju Pinu Budicinu, Rovinj.
• 
  Ivo Lola Ribar Ilok.jpg Spomenik narodnom heroju
  Ivi Loli Ribaru, Ilok.
• 
  Vitomir Sirola Pajo Viskovo spomenik 160309.jpg Spomenik narodnom heroju Vitomiru Široli, Viškovo.
• 
  Spomenik palim borcima - Sv. Ivan Zelina, detalj, 1955.jpg Sveti Ivan Zelina, detalj, 1955.
• 
  Spomenik palim borcima u Svetom Ivanu Zelini.jpg Pogled sa zapada, stanje 21. 3. 2021.

Povezano

• Partizanska spomen-groblja
• Muzeji Narodnooslobodilačke borbe
• Memorijalni kompleks Tjentište
• Spomenik „Sloboda“ na Iriškom vencu
• Spomenik „Palim Krajišnicima“ na Banj brdu
• Spomenik „Zahvalnosti Crvenoj armiji“ u Batini

Literatura

• Miloš Bajić, ur. Spomenici revoluciji: Jugoslavija. „SUBNOR Jugoslavije“ Beograd, „Svjetlost“ Sarajevo 1968. godina.
• Vojna enciklopedija (knjiga sedma). Beograd 1974. godina.
• Vojna enciklopedija (knjiga deveta). Beograd 1975. godina.
• Milenko Patković, Dušan Plećaš. Vodič uz kartu. Izbor spomen-obilježja Narodnooslobodilačkog rata Jugoslavije. „Glas Slavonije“, Osijek 1975. godina.
• Drago Zdunić, ur. Revolucionarno kiparstvo. „Spektar“, Zagreb 1977. godina.

Vanjske veze

Spomenici Narodnooslobodilačke borbe na Wikimedijinoj ostavi

Portal NOB Segment isključivo posvećen Narodnooslobodilačkoj borbi.

• 25 napuštenih partizanskih spomenika Arhivirano 2013-09-06 na Wayback Machine-u
• Lupiga.com: ZABORAVLJENA POVIJEST
• RTS: Zaboravljeni spomenici revolucije, 24. maj 2010.
• Remek djela kojih se svi stide