Spomenik Revoluciji na Kozari
Spomenik Revoluciji na Kozari, na jednom od vrhova zvanim Mrakovica, opština Prijedor, svjedočanstvo je ogromnog stradanja Kozarčana i naroda tog kraja tokom Drugog svjetskog rata od njemačkih snaga, ustaša i četnika. Spomenik Revoluciji, memorijalni zid i muzej čine memorijalni kompleks u sastavu Nacionalnog parka Kozara.
Historija[uredi | uredi kod]
Sredinom aprila 1942. godine, nemačke okupacione snage su, zajedno uz pomoć ustaško-domobranskih i četničkih trupa u ukupnom broju od 40.000 vojnika, pokrenule ofanzivu čiji je cilj bio uništiti partizanske snage od 4.000 boraca na planini Kozari, koje su ugrožavale komunikacije Zagreb-Beograd, ali i prema Prijedoru i Banjaluci. Cilj njemačke ofanzive bilo je i civilno stanovništvo.
Oko Kozare je bio formiran neprijateljski obruč unutar kojeg se našlo 80.000 civila i 500 ranjenika. Četvrtog jula, u jurišu se probilo oko 10.000 ljudi. Ofanziva je završila sredinom jula 1942. godine. U toku ofanzive je izginulo oko 1.700 partizana, a prema sadašnjim podacima, 33.398 civila je upućeno u koncentracione logore po NDH, u kojima je većina njih skončala. Uprkos ovoj ofanzivi, Kozara je nastavila biti jedno od žarišta ustanka.
Historija kompleksa[uredi | uredi kod]
Nakon drugog svjetskog rata, prostor Kozare je proglašen za Nacionalni park i pretvoren u jedinstven memorijalni kompleks.
Spomenik je djelo vajara Dušana Džamonje. Izgradnja je trajala u periodu 1971-1972. godine, uz angažman 3.000 društvenih aktivista. Radove je izvodilo zagrebačko preduzeće “Tehnika”, koje je izgradilo i spomenik žrtvama fašističkog terora u Jasenovcu. U izgradnju spomenika na Mrakovici utrošeno je hiljadu tona cementa, četiri hiljade kubnih metara agregata, 200 kubnih metara oplate i 200 tona gvožđa.
Spomenik je podignut dobrovoljnim prilozima 400.000 građana i 1.350 pravnih lica, te jednog broja ljudi iz dijaspore. Svečanosti otvaranja, organizovanoj 10. septembra 1972. godine, prisustvovao je Josip Broz Tito.
Opis[uredi | uredi kod]
Džamonja je spomenički kompleks zamislio u dva dela – na pristupni i centralni plato spomenika, koji su prostorno udaljeni 200 metara i vizuelno podeljeni barijerom šume i visinskom razlikom. Pošto s pristupnog platoa ka spomeniku vodi široko stepenište kroz šumu, Džamonja je na taj način ostvario psihološku pripremu posetioca kojem naočigled raste vizura spomenika, odnosno polagano se uzdiže pred njim kako se približava vrhu. Spomenik je visok 34 metra.
Spomenik je sastavljen od dvadeset vertikalnih segmenata koji čine cilindričnu cjelinu. Svaki od segmenata profilisan je dubokim izrezima, odnosno ispupčenjima motiva u negativu, koji u ukupnom zbiru cjeline imaju simbolično značenje. Dok uvučeni i sjenkom prekriveni negativi simbolizuju smrt, pozitivi predstavljaju pobjedu i život. Dodatan utisak na pozitivima postignut je ugrađivanjem lamela od nerđajućeg čelika, čime je životu dodana dimenzija svetlosti što je u suprotnosti sa negativima koji se nalaze u sjenci. Horizontalno položeni blokovi, koji su postavljeni oko centralnog spomenika, simbolizuju pritisak i agresiju neprijatelja koji surovom snagom nastoji, ali ne uspeva uništiti život i pobedu koji se uzdižu ka nebu, utelovljeni u vertikalnom spomeniku.
Pored spomenika je Memorijalni zid na kome su uklesana imena 9.921 jugoslovenskih partizana sa ovih prostora. Obnovljena je stalna muzejska postavka o Narodnooslobodilačkoj borbi. Među eksponatima je razno njemačko naoružanje, mitraljezi, šljemovi, fotografije i zapisi o dešavanjima u ratu.
