Niš u Narodnooslobodilačkoj borbi

Spomen park Bubanj

Niš je bio jedan od centara narodnooslobodilačkog pokreta u drugom svetskom ratu.

Okupacija

Niš je tokom Aprilskog rata, 9. aprila 1941. godine, okupirala nemačka Jedanaesta oklopna divizija. Posle okupacije čitave Kraljevine Jugoslavije u Nišu je stacionirana nemačka 294. pešadijska divizija, koju je u maju iste godine smenila 717. posadna divizija. Od juna 1941. godine u Nišu se nalazio Štab 809. vojnoupravne komande (nem. Feldkommandantur) sa 920. landesšicen (nem. Landdesschützen) bataljonom i 20. ekspozitura grupe tajne policije (nem. Gruppe der Geheimfeldpolizei 20). Januara 1942. godine okupaciju Niša preuzeoje bugarski Prvi okupacioni korpus, sa 21. i 22. divizijom. Tada je od nemačkih snaga ostao štab policijskog puka sa delom njegovih jedinica.

Pokret otpora

Ilegalnim pokretom otpora u Nišu je rukovodio Mesni komitet KPJ za Niš, koji je preko partijskih organizacija vršio sabotaže i diverzije i organizovano upućivao ljude u partizanske odrede. Jedna od najpoznatijih partizanskih akcija u Nišu u leto 1941. godine bio je bombaški napad na nemačke oficire u hotelu „Park“ koji je 2. avgusta izveo Aleksandar Vojinović, narodni heroj.

Važni događaji narodnooslobodilačke borbe u Nišu ekranizovani su u filmu Dvoboj za južnu prugu.

Logor Crveni krst

Nemci su u Nišu, avgusta 1941. godine formirali koncentracioni logor „Crveni krst“. Kroz taj logor prošlo je oko 30.000 ljudi s područja južne, istočne i delimično zapadne Srbije, kao i severa Kosova i Metohije. Oko 12.000 zatočenika ovog logora streljano je na brdu Bubanj. Zatvorenici logora su 12. februara 1942. godine goloruki napali stražu i posle krvave borbe 108 zatvorenika je uspelo da pobegne, dok su 42 poginula. Deo pobeglih zatvorenika uključio se u Ozrenski i Svrljiški partizanski odred, a ostali su lečeni u partizanskim bazama u okolini Niša.

Oslobođenje

Članovi Okružnog komiteta KPJ Niša 1944.

Niš je oslobođen 14. oktobra 1944. godine, u sklopu borbi vođenih tokom Niške operacije. U gradu su se nalazili slabiji nemački zaštitni delovi. Oko 13 časova, 14. oktobra, Deseta i Dvanaesta srpska brigada 22. srpske divizije prodrle su u južni i jugoistočni deo grada, zatim su u grad prodrle Osma srpska brigada 22. divizije i 26. brigada 46. srpske divizije sa juga, 23. srpska brigada 45. srpske divizije sa severa i, u sadejstvu sa Prvim utvrđenim rejonom Crvene armije sa severa i bugarskom Šestom divizijom sa istoka, oko 16 časova potpuno ovladale gradom.

Oslobođenjem Niša onemogućena je odstupnica grupi armija E dolinom Južne i Velike Morave na sever i time je otklonjena opasnost da nemačke snage ugroze pozadinu Prve armijske grupe NOVJ i jedinica Trećeg ukrajinskog fronta Crvene armije, koje su nastupale ka Beogradu.

Narodni heroji i istaknute ličnosti NOP-a

• Jelisaveta Andrejević Aneta
• Aleksandar Vojinović
• Ratko Jović
• Slobodan Žilnik
• Sreten Mladenović Mika
• Drinka Pavlović
• Miodrag Mija Stanimirović
• Milica Šuvaković

Vidi još

• Logor Crveni krst
• Niška operacija 1944.

Literatura

• Vojna enciklopedija (knjiga šesta), Beograd 1973. godina.
• Narodni heroji Jugoslavije. „Mladost“, Beograd 1975. godina