Kosmajski partizanski odred
| Kosmajski partizanski odred | |
|---|---|
 | |
| Osnivanje | 1. jul 1941. Mesto formiranja: planina Kosmaj |
| Formacija | pet četa |
| Jačina | oko 250 boraca (sept. 1941.) |
| Deo | NOV i PO Jugoslavije |
| Angažovanje | |
| Odlikovanja | Orden narodnog oslobođenja |
| Komandanti | |
| Komandant | Koča Popović |
Kosmajski narodnooslobodilački partizanski odred „Rade Jovanović Radovan“ nastao je 31. jula 1941. godine izdvajanjem iz Kosmajsko-posavskog NOP odreda, formiranog 1-2. jula 1941. godine na planini Kosmaj.[1] Do reorganizacije ovog partizanskog odreda došlo je jer su dejstva posavskih četa bila usmerena na područje Posavine, a kosmajskih na Podunavlje i okolinu Mladenovca.
Prilikom osnivanja Kosmajsko-posavskog odreda, za komandanta je imenovan Koča Popović, a za njegovog zamenika Rade Jovanović.[2] Nakon osamostaljenja Kosmajskog odreda, za komandanta je postavljen Mile Todorović, profesor, a za političkog komesara Jovan Jerković, radnik.[3] Kosmajski odred je u početku imao dve čete s ukupno 94 borca, sredinom avgusta narastao je na četiri čete, a početkom septembra je imao pet četa sa oko 250 boraca. Septembra 1941. godine Odred je poneo ime Radeta Jovanovića Radovana, u znak sećanja na zamenika komandanta odreda, koji je poginuo 25. septembra u blizini Sopota. On je kasnije proglašen za narodnog heroja.
Kosmajski partizanski odred se krajem 1941. godine sa partizanskim snagama povukao u Sandžak, ali se po naređenju Vrhovnog štaba, početkom 1942. vratio u Srbiju i u teškim borbama tokom februara razbijen na više grupa. Odred je ponovo formiran 6. maja 1943. godine kod sela Kovačevca.
Polovinom septembra 1944. godine Kosmajskom partizanskom odredu je pripojen Drugi tamnavsko-posavski bataljon i on je reorganizovan u Kosmajsku narodnooslobodilačku brigadu. Brigada je u oktobru ušla u sastav Šeste ličke proleterske divizije „Nikola Tesla“ i dobila naziv 22. srpska brigada. Zbog pretrpljenih gubitaka, na Sremskom frontu, brigada je rasformirana 7. marta 1945. godine. Odlikovana je Ordenom narodnog oslobođenja sa zlatnim vencem.
Za osiguranje železnnčkih linija na području Srbije bila je upotrebljena naoružana srpska žandarmerija. Veća aktivnost ustanika, naročito otkad su 25. VII 1941. srušeni vijadukti oko 30 km južno i jugoistočno od Beograda, iziskuje potrebu da se pojača zaštita železničkih objekata na linijama Beograd—Palanka—Niš i Beograd—Osipaonica.[4]
– Mesečni izveštaj Komandanta Srbije Komandantu oružanih snaga na Jugoistoku od 5. avgusta 1941.
Kosmajski partizanski odred je po formiranju delovao na planini Kosmaju, okolini Smedereva i Beograda i na komunikacijama Beograd-Mala Krsna, Beograd-Velika Plana i Beograd-Lajkovac. Od početka jula do početka avgusta, Glavni štab NOPO Srbije se neko vreme nalazio na Kosmaju. U to vreme, Kosmaj je bio centar ustanka u Srbiji. Kosmajski partizani su pod vodstvom komandanta Koče 25. jula izveli istovremene sabotaže na vijaduktima kod Belog Potoka i kod Ralje.[5] Most kod Belog Potoka raznet je eksplozijom, a most kod Ralje znatno oštećen. Obe sabotaže prouzrokovale su prekid saobraćaja na neko vreme.
Početkom avgusta 1941. godine nemačke snage su u okviru antipartizanske operacije Baden opkolile Kosmaj sa svih strana i u toku 8. i 9. avgusta prokrstarile planinom. Na Kosmaju se tada nalazila samo Mladenovačka partizanska četa, sa ukupno 27 boraca. U neravnopravnoj borbi protiv Nemaca, poginulo je 13 partizana, a ostatak je uspeo da se probije iz obruča. Među poginulim partizanima nalazio se i narodni heroj Branko Krsmanović, španski borac i član Glavnog štaba NOP odreda Srbije.
U Prvoj neprijateljskoj ofanzivi, posle borbi sa nemačkim 125. pešadijskim pukom, delovima 714. pešadijske divizije i nedićesvko-četničkim snagama istočno od Obrenovca, na Kosmaju, Rudniku i oko Gorenjeg Milanovca, Odred se krajem novembra 1941. godine povukao, preko Zlatibora u Sandžak.
Po naređenju Vrhovnog štaba NOP odreda Jugoslavije, početkom januara 1942. godine, prebacio se sa oko 110 boraca na teritoriju južno od Valjeva, a zatim se, vodeći neprestano teške borbe protiv nemačkih, nedićevskih i četničkih snaga probio na planinu Kosmaj. Posle teške borbe, sa daleko nadmoćnijim neprijateljem, u rejonu sela Mirosaljci, Tulež i Prkosava, 22. februara 1942. godine, razbijen je na više grupa.
Kosmajski partizanski odred ponovo je formiran 6. maja 1943. godine, kod sela Kovačevca, od Kosmajske čete Prvog šumadijskog partizanskog odreda, Gročansko-podunavske četa i novih boraca. Tada je pri formiranju imao svega dve čete sa oko 60 boraca. Kroz uspešne akcije u podunavlju i na području Kosmaja, kao i vrlo aktivan politički rad na terenu, Odred je vrlo brzo narastao. Iz njegovog sastava izdvojeni su borci za Prvu četu Prvog šumadijskog bataljona, koji je 28. juna 1943. formiran u selu Garaši. Potom je 5. oktobra dao jedan, a 28. oktobra 1943. godine i drugi bataljon za Prvu šumadijsku brigadu.
31. oktobra 1943. godine Kosmajski partizanski odred je porazio delove Avalskog korpusa JVUO u okolini Baćevca. Tokom noći 20/21. decembra 1943. godine, Mihailovićevi četnici su, u saradnji sa okupatorom, izvršili zloglasni pokolj u Vraniću nad porodicama (ženom i decom) boraca Kosmajskog odreda.
Uprkos svemu, Odred je i dalje rastao, pa su iz sastava Odreda, krajem aprila 1944. godine izdvojeni su borci i za Drugu šumadijsku brigadu.
Polovinom septembra 1944. godine od boraca Kosmajskog partizasnkog odreda i boraca Drugog posavsko-tamnavskog partizanskog bataljona, koji se iz Banata prebacio u Srbiju, formirana je u selu Drugovcu Kosmajska narodnooslobodilaka brigada. Na dan formiranja imala je tri bataljona sa oko 1.000 boraca.
Brigada se najpre nalazila u Petoj krajiškoj, a potom od 8. oktobra u Šestoj ličkoj proletreskoj diviziji „Nikola Tesla“. Od 2. oktobra 1944. godine Kosmajska brigada je preimenovana u 22. srpsku narodnooslobodilaku brigadu.
Kosmajska brigada je krajem septembra 1944. godine vodila borbe s četnicima u selima Beljini, Lisoviću i Boždarevcu, kada je razbila četničku Gročanski i Lipovičku brigadu, a u oktobru je učestvovala u borbama za oslobođenje Beograda. Potom je bila upućena na Sremski front, gde je u novemebru vodila borbe protiv Nemaca kod sela Manđelosa i Matore šume. Krajem novembra povučena je na odmor u Beograd, a od decembra je ponovo bila na Sremskom frontu. Brigada je zbog pretrpljenih gubitaka rasformirana 7. marta 1945. godine.
- Stjepan Abrlić Steva, politički komesar čete
- Milosav Vlajić, zamenik komandanta Odreda
- Rade Jovanović Radovan, zamenik komandanta odreda
- Božidarka Damjanović-Marković Kika, zamenik političkog komesara
- Milorad Umjenović, borac-mitraljezac
|
Segment isključivo posvećen Narodnooslobodilačkoj borbi. |
- Vojna enciklopedija (knjiga četvrta). Beograd 1972. godina.
- Narodni heroji Jugoslavije, „Mladost“, Beograd 1975. godina
- ↑ ALEKSANDAR NENADOVIĆ: RAZGOVORI S KOČOM
- ↑ Rade Jovanović, u Narodni heroji Jugoslavije, Mladost, Beograd, 1975.
- ↑ Dragoslav Dimitrijević - Beli: KOSMAJSKI PARTIZANI
- ↑ Mesečni izveštaj komandnog štaba Komandanta Srbije od 5. avgusta 1941. Komandantu oružanih snaga na Jugoistoku, NAW, T312, roll 454, fs 8040055-7 (objavljeno u Zbornik NOR-a, tom XII, knjiga 1)
- ↑ https://www.znaci.org/00001/25_3.htm