Kosmajski partizanski odred
| Kosmajski partizanski odred | ||
|---|---|---|
|
| ||
| Segment | NOV i PO Jugoslavije | |
| Lokacija osnivanja | planina Kosmaj | |
| Jačina | oko 250 boraca (sept. 1941.) | |
| Formacija | pet četa | |
| Komandanti | ||
| Komandant | Koča Popović | |
| Angažman | ||
| Bitke | Ustanak u Srbiji 1941. Operacija Baden Beogradska operacija Sremski front | |
| Odlikovanja | Orden narodnog oslobođenja | |
Kosmajski narodnooslobodilački partizanski odred „Rade Jovanović Radovan“ nastao je 31. jula 1941. godine izdvajanjem iz Kosmajsko-posavskog NOP odreda, formiranog 1-2. jula 1941. godine na planini Kosmaj.[1] Do reorganizacije ovog partizanskog odreda došlo je jer su dejstva posavskih četa bila usmerena na područje Posavine, a kosmajskih na Podunavlje i okolinu Mladenovca.
Prilikom osnivanja Kosmajsko-posavskog odreda, za komandanta je imenovan Koča Popović, a za njegovog zamenika Rade Jovanović.[2] Nakon osamostaljenja Kosmajskog odreda, za komandanta je postavljen Mile Todorović, profesor, a za političkog komesara Jovan Jerković, radnik.[3] Kosmajski odred je u početku imao dve čete s ukupno 94 borca, sredinom avgusta narastao je na četiri čete, a početkom septembra je imao pet četa sa oko 250 boraca. Septembra 1941. godine Odred je poneo ime Radeta Jovanovića Radovana, u znak sećanja na zamenika komandanta odreda, koji je poginuo 25. septembra u blizini Sopota. On je kasnije proglašen za narodnog heroja.
Kosmajski partizanski odred se krajem 1941. godine sa partizanskim snagama povukao u Sandžak, ali se po naređenju Vrhovnog štaba, početkom 1942. vratio u Srbiju i u teškim borbama tokom februara razbijen na više grupa. Odred je ponovo formiran 6. maja 1943. godine kod sela Kovačevca.
Polovinom septembra 1944. godine Kosmajskom partizanskom odredu je pripojen Drugi tamnavsko-posavski bataljon i on je reorganizovan u Kosmajsku narodnooslobodilačku brigadu. Brigada je u oktobru ušla u sastav Šeste ličke proleterske divizije „Nikola Tesla“ i dobila naziv 22. srpska brigada. Zbog pretrpljenih gubitaka, na Sremskom frontu, brigada je rasformirana 7. marta 1945. godine. Odlikovana je Ordenom narodnog oslobođenja sa zlatnim vencem.
Borbeni put Kosmajskog odreda[uredi | uredi kod]
Za osiguranje železnnčkih linija na području Srbije bila je upotrebljena naoružana srpska žandarmerija. Veća aktivnost ustanika, naročito otkad su 25. VII 1941. srušeni vijadukti oko 30 km južno i jugoistočno od Beograda, iziskuje potrebu da se pojača zaštita železničkih objekata na linijama Beograd—Palanka—Niš i Beograd—Osipaonica.[4]
– Mesečni izveštaj Komandanta Srbije Komandantu oružanih snaga na Jugoistoku od 5. avgusta 1941.
Kosmajski partizanski odred je po formiranju delovao na planini Kosmaju, okolini Smedereva i Beograda i na komunikacijama Beograd-Mala Krsna, Beograd-Velika Plana i Beograd-Lajkovac. Od početka jula do početka avgusta, Glavni štab NOPO Srbije se neko vreme nalazio na Kosmaju. U to vreme, Kosmaj je bio centar ustanka u Srbiji. Kosmajski partizani su pod vodstvom komandanta Koče 25. jula izveli istovremene sabotaže na vijaduktima kod Belog Potoka i kod Ralje.[5] Most kod Belog Potoka raznet je eksplozijom, a most kod Ralje znatno oštećen. Obe sabotaže prouzrokovale su prekid saobraćaja na neko vreme.
Početkom avgusta 1941. godine nemačke snage su u okviru antipartizanske operacije Baden opkolile Kosmaj sa svih strana i u toku 8. i 9. avgusta prokrstarile planinom. Na Kosmaju se tada nalazila samo Mladenovačka partizanska četa, sa ukupno 27 boraca. U neravnopravnoj borbi protiv Nemaca, poginulo je 13 partizana, a ostatak je uspeo da se probije iz obruča. Među poginulim partizanima nalazio se i narodni heroj Branko Krsmanović, španski borac i član Glavnog štaba NOP odreda Srbije.
U Prvoj neprijateljskoj ofanzivi, posle borbi sa nemačkim 125. pešadijskim pukom, delovima 714. pešadijske divizije i nedićesvko-četničkim snagama istočno od Obrenovca, na Kosmaju, Rudniku i oko Gorenjeg Milanovca, Odred se krajem novembra 1941. godine povukao, preko Zlatibora u Sandžak.
Po naređenju Vrhovnog štaba NOP odreda Jugoslavije, početkom januara 1942. godine, prebacio se sa oko 110 boraca na teritoriju južno od Valjeva, a zatim se, vodeći neprestano teške borbe protiv nemačkih, nedićevskih i četničkih snaga probio na planinu Kosmaj. Posle teške borbe, sa daleko nadmoćnijim neprijateljem, u rejonu sela Mirosaljci, Tulež i Prkosava, 22. februara 1942. godine, razbijen je na više grupa.
Kosmajski partizanski odred ponovo je formiran 6. maja 1943. godine, kod sela Kovačevca, od Kosmajske čete Prvog šumadijskog partizanskog odreda, Gročansko-podunavske četa i novih boraca. Tada je pri formiranju imao svega dve čete sa oko 60 boraca. Kroz uspešne akcije u podunavlju i na području Kosmaja, kao i vrlo aktivan politički rad na terenu, Odred je vrlo brzo narastao. Iz njegovog sastava izdvojeni su borci za Prvu četu Prvog šumadijskog bataljona, koji je 28. juna 1943. formiran u selu Garaši. Potom je 5. oktobra dao jedan, a 28. oktobra 1943. godine i drugi bataljon za Prvu šumadijsku brigadu.
31. oktobra 1943. godine Kosmajski partizanski odred je porazio delove Avalskog korpusa JVUO u okolini Baćevca. Tokom noći 20/21. decembra 1943. godine, Mihailovićevi četnici su, u saradnji sa okupatorom, izvršili zloglasni pokolj u Vraniću nad porodicama (ženom i decom) boraca Kosmajskog odreda.
Uprkos svemu, Odred je i dalje rastao, pa su iz sastava Odreda, krajem aprila 1944. godine izdvojeni su borci i za Drugu šumadijsku brigadu.
Kosmajska brigada[uredi | uredi kod]
Polovinom septembra 1944. godine od boraca Kosmajskog partizasnkog odreda i boraca Drugog posavsko-tamnavskog partizanskog bataljona, koji se iz Banata prebacio u Srbiju, formirana je u selu Drugovcu Kosmajska narodnooslobodilaka brigada. Na dan formiranja imala je tri bataljona sa oko 1.000 boraca.
Brigada se najpre nalazila u Petoj krajiškoj, a potom od 8. oktobra u Šestoj ličkoj proletreskoj diviziji „Nikola Tesla“. Od 2. oktobra 1944. godine Kosmajska brigada je preimenovana u 22. srpsku narodnooslobodilaku brigadu.
Kosmajska brigada je krajem septembra 1944. godine vodila borbe s četnicima u selima Beljini, Lisoviću i Boždarevcu, kada je razbila četničku Gročanski i Lipovičku brigadu, a u oktobru je učestvovala u borbama za oslobođenje Beograda. Potom je bila upućena na Sremski front, gde je u novemebru vodila borbe protiv Nemaca kod sela Manđelosa i Matore šume. Krajem novembra povučena je na odmor u Beograd, a od decembra je ponovo bila na Sremskom frontu. Brigada je zbog pretrpljenih gubitaka rasformirana 7. marta 1945. godine.
Narodni heroji Kosmajskog partizanskog odreda[uredi | uredi kod]
- Stjepan Abrlić Steva, politički komesar čete
- Milosav Vlajić, zamenik komandanta Odreda
- Rade Jovanović Radovan, zamenik komandanta odreda
- Božidarka Damjanović-Marković Kika, zamenik političkog komesara
- Milorad Umjenović, borac-mitraljezac
Literatura[uredi | uredi kod]
|
Segment isključivo posvećen Narodnooslobodilačkoj borbi. |
- Vojna enciklopedija (knjiga četvrta). Beograd 1972. godina.
- Narodni heroji Jugoslavije, „Mladost“, Beograd 1975. godina
Izvori[uredi | uredi kod]
- ↑ ALEKSANDAR NENADOVIĆ: RAZGOVORI S KOČOM
- ↑ Rade Jovanović, u Narodni heroji Jugoslavije, Mladost, Beograd, 1975.
- ↑ Dragoslav Dimitrijević - Beli: KOSMAJSKI PARTIZANI
- ↑ Mesečni izveštaj komandnog štaba Komandanta Srbije od 5. avgusta 1941. Komandantu oružanih snaga na Jugoistoku, NAW, T312, roll 454, fs 8040055-7 (objavljeno u Zbornik NOR-a, tom XII, knjiga 1)
- ↑ https://www.znaci.org/00001/25_3.htm