1868.

1868.. po kalendarima
Gregorijanski	1868.. (MDCCCLXVIII)
Ab urbe condita	2621.
Islamski	1284–1285.
Iranski	1246–1247.
Hebrejski	5628–5629.
Bizantski	7376–7377.
Koptski	1584–1585.
	Hindu kalendari
• Vikram Samvat	1923–1924.
• Shaka Samvat	1790–1791.
• Kali Yuga	4969–4970.
	Kineski
• Kontinualno	4504–4505.
• 60 godina	Yang Zemlja Zmaj; (od kineske Ng.)
Holocenski kalendar	11868.
	p • r • u
	Podrobnije: Kalendarska era

Milenijum:	2. milenijum
Vjekovi:	18. vijek – 19. vijek – 20. vijek
Decenija:	1830-e 1840-e 1850-e – 1860-e – 1870-e 1880-e 1890-e
Godine:	1865 1866 1867 – 1868 – 1869 1870 1871

Ovo je članak o godini 1868.

Godina 1868 bila je prijestupna godina koja počinje u srijedu po gregorijanskom odn. prijestupna godina koja počinje u ponedjeljak po 12 dana zaostajućem julijanskom kalendaru (link pokazuje kalendar).

Događaji

Januar/Siječanj

2. 1. - Na Tenerifi se u oluji srušilo zmajevo drvo za koje se mislilo da je najstarije na svetu.
3. 1. - Meiji restauracija: japanski car Meiji objavljuje restauraciju carske vlasti nakon perioda Tokugawa šogunata - ubrzo dolazi do Bošinskog rata između pristalica cara i šogunata.
8. 1. - Austrijski konzul Ferdinand Has umro u Busovači, na putu prema Sarajevu, gde će biti sahranjen.^[1]
8. 1. - Prvo zasjedanje Hrvatskog sabora kojim dominiraju unionisti, opozicija napušta sabor.
9. 1. - U Zapadnu Australiju stigao poslednji brod sa britanskim osuđenicima (od 1788. ih je prevezeno oko 162.000).
30. 1. - U hrvatsku regnikolarnu deputaciju (kraljevinski odbor), koja treba pregovarati sa Ugarskom, izabrani isključivo unionisti ("mađaroni").

Februar/Veljača

februar - Srpsko-rumunski ugovor, uglavnom o potrebi unapređenja trgovine.
3. 2. - Osnovana Tehničarska družina Srbije, danas Savez inženjera i tehničara Srbije.
8. 2. - Pogubljen Lai Wenguang, lider slomljene Nianske pobune u Kini.
februar - Posle zapadnih konzula, i Rusija poručuje Srbiji da popusti u ratnoj spremi, zbog evropske situacije.
24. 2. - Predstavnički dom SAD glasa za opoziv predsednika Johnsona - prvi takav slučaj u istoriji SAD, posledica političke borbe predsednika, južnog demokrate, i radikalnih republikanaca (stvar se prosleđuje Senatu).
27. 2. - Benjamin Disraeli prvi put postaje britanski premijer (do decembra).

Mart/Ožujak

12. 3. - U Srbiji zvanično uvedena Вукова ћирилица, tj. ukinuta sva ograničenja.
12. 3. - Alfred, vojvoda od Edinburga, upucan u leđa tokom posete Sidneju.
mart - Geolog Louis Lartet otkrio u francuskoj Dordogni prve ostatke Kromanjonaca.
23. 3. - Osnovan University of California.

April/Travanj

7. 4. - Ustoličenje cara Meiđija u Japanu, donesena Petočlana zakletva koja predviđa skupštine i jednakost.
9 - 13. 4. - Britanska ekspedicija u Abisiniju: Bitka kod Magdale je odlučujuća pobeda britanskih snaga; etiopski car Tevodros II se ubio, naslediće ga Tekle Georgis II (do 1871).
20. 4. - (8.4. po j.k.) - Novi austrougarski poslanik u Srbiji, Benjamin Kalaj, primljen u audijenciju kod Kneza (na službi do 1875). Andraši i Kalaj pokušavaju 1868-69 ubediti fon Bojsta i cara da Bosnu i Hercegovinu prepuste Srbiji, kako bi je odvojili od Rusije^[2].
27. 4. - Hrvatski kraljevinski odbor otišao u Peštu, gdje će tri mjeseca raspravljati sa odgovarajućim ugarskim odborom.
29. 4. - Vlada SAD potpisala sa nekim plemenima Ugovor iz Fort Laramija, Lakotama je obećan posed Crnih brda u Južnoj Dakoti.

Maj/Svibanj

1. 5. - Otvorena zgrada Bolnice varoši i okruga Beograda (kasnije Očna klinika).
16. 5. - Senat SAD oslobodio predsednika Johnsona jednim glasom razlike.
18. 5. - Islam postao zakonom priznata veroispovest u Kneževini Srbiji, s punim pravom i slobodom veroispovedanja.
26. 5. - Fenijanac Michael Barrett je poslednja osoba javno obešena u UK - Parlament je tri dana kasnije ukinuo javna pogubljenja.
30. 5. - Poslednje javno pogubljenje u Beču.
31. 5. - Pariski biciklistički klub održao valjda prvu biciklističku trku na svetu, u Saint-Cloudu.

Jun/Juni/Lipanj

10. 6. (29. 5. po j.k.) - Ubijen vladar Srbije, Knez Mihailo; poginula i njegova sestra od strica Anka Konstantinović. Privremeni namesnici (Jovan Marinović, predsed. Državnog saveta, Rajko Lešjanin, ministar pravde i Đorđe Petrović, predsed. Kasacije) najavljuju skupštinu koja će doneti "zaključenje o novom vladaocu".
11. 6. (30. 5. po j.k.) - Ministar vojni Milivoje Blaznavac naredio vojsci da podrži maloletnog Milana Obrenovića (faktički vojni udar).
23. 6. (11. 6. po j.k.) - Milan Obrenović stigao u Beograd.
29. 6. - Papa Pio IX. saziva Prvi vatikanski sabor (sastati će se u prosincu 1869.).

Jul/Juli/Srpanj

1. 7. - U Vrnjačkoj Banji osnovana prva turistička organizacija u Srbiji.
jun-jul - Četrnaest atentatora na kneza Mihaila i njihovih pomagača osuđeno na smrt (među kojima glavni Pavle Radovanović), knez Aleksandar Karađorđević u odsustvu osuđen na 20 godina; vojni sud osudio na smrt oficire Mrcajlovića i Nenadovića (streljani na Karaburmi 18. jula).
2. 7. (20. 6. po j.k.) - Velika narodna skupština u Topčideru - u prisustvu vojske, za novog vladara proglašen maloletni Milan M. Obrenović IV.
- namesnici su Milivoje Petrović Blaznavac, Jovan Ristić i Jovan Gavrilović (do 1872).
- Skupština izjavljuje da se bivši knez Aleksandar Karađorđević i "njegovo pleme" predaju "večnom prokletstvu" i da "ne može niti on, niti ko drugi od njegova plemena nikada za večna vremena na srpsku vladu doći" zbog njegove navodne umešanosti u Mihajlovo ubistvo^[3] (→ 1903).
4. 7. - Pad Edoa: poraženi poslednji protivnici japanskog cara u Edou, sedištu Tokugavskih šoguna, ime grada u septembru promenjeno u Tokio, postaje nova carska prestonica umesto Kjota.
9. 7. - Rekonstrukcija: ratifikovan Četrnaesti amandman na Ustav SAD o pravu na državljanstvo i jednaku zaštitu pred zakonom. Odnosi se na bivše robove, a u budućnosti će biti osnova za odluke u vezi građanskih prava, abortusa i istopolnog braka.
jul - Na Andrašijev zahtev, namesnik Blaznavac uputio poruku biskupu Štrosmajeru da se Hrvati pomire sa Mađarima i prihvate nagodbenu politiku - pokvareni odnosi hrvatskih narodnjaka i Srbije^[4].
18. 7. - Knez Milan Obrenović postavio kamen temeljac Narodnog pozorišta u Beogradu (otvoreno u oktobru 1869).
18. 7. - Navahoi započinju dugi marš kući, nakon što im je vlada SAD dozvolila povratak na deo bivše zemlje.
25. 7. - U SAD osnovana Teritorija Wyoming (od 1890. država).
28. 7. (16. 7. po j.k) - Dan nakon izricanja presude, streljano je 14 osuđenih na smrt za kneževo ubistvo, na Karaburmi ("na poljani koja se zove Kajaburna"). Još četvorica su osuđeni na vremenske kazne, uključujući bivšeg kneza Aleksandra Karađorđevića na 20 godina.^[5] Presuda je izvršena u prisustvu velike mase, jedan odbijeni metak je ubio poručnika vojnog odreda koji je stajao u blizini.^[6]
28. 7. - Sklopljen Burlingameov ugovor između SAD i Kine - Kina dobija status najpovlašćenije nacije, omogućena imigracija Kineza (suspendovana 1880. i zabranjena 1882.).
srpanj, koncem - Uglavljena Hrvatsko-ugarska nagodba - autonomija Kraljevine Hrvatske i Slavonije u okviru Ugarske^[7].

Avgust/August/Kolovoz

10. 8. - Carskim reskriptom Franje Josifa potvrđena Uredba o uređenju autonomnih srpskih crkveno-školskih poslova (izglasana 1865), ali sa umanjenim nadležnostima^[8].
13. 8. - Aricanski zemljotres: potres kod Arice (tada Peru, danas Čile) ubija preko 25.000 ljudi i izaziva cunami.
avgust - U Srbiji osnovan Odbor za škole i učitelje u Staroj Srbiji, Makedoniji, Bosni i Hercegovini^[9].
18. 8. - Pomračenje Sunca vidljivo iz Indije i Jugoistočne Azije: Jules Janssen registrovao spektralnu liniju helijuma, mada je pomislio da se radi o natrijumu; sijamski kralj Mongkut je tačno proračunao pomračenje i zarazio se malarijom posmatrajući ga.
22 - 23. 8. - Neredi u Yangzhou: kineska rulja napala prostorije britanskih hrišćanskih misionara.
22. - 25. 8. - Treća skupština Ujedinjene omladine srpske održana u Velikom Bečkereku: izraženo žaljenje zbog Mihajlovog ubistva (neki omladinski prvaci uhapšeni pod optužbom da su njegovi pokretači), donesen "ustav" organizacije^[10].
29. 8. (18. 8. po j.k.) - Položen kamen temeljac Narodnog pozorišta u Beogradu.^[11]

Septembar/Rujan

6. 9. - Katarsko-bahreinski rat završen sporazumom sa Britancima kojim Katar postiže samostalnost od Bahreina.
7. 9. - Titokowaruov rat na Novom Zelandu: maorske snage dobile bitku.
23. 9. - Grito de Lares ("Poklič Laresa"): pobuna protiv španske vlasti na Portoriku, ugušena već sutradan.
24. 9. - Hrvatski Sabor prihvatio Hrvatsko-ugarsku nagodbu i to u cjelini, protivno poslovniku^[7].
24. 9. - U Subotici osnovana gradska muzička škola, prva takva na današnjoj teritoriji Srbije (ili 16. 10.?).
28. 9. - Slavna revolucija u Španiji: kraljica Izabela II je proterana (abdicira 1870.); ovim započinje period nazvan Demokratska šestogodišnjica.

Oktobar/Listopad

1. 10. - Chulalongkorn Rama V je novi kralj Sijama/Tajlanda (do 1910).
10. 10. - Plantažer Carlos Manuel de Céspedes proglasio nezavisnost španske Kube, čime počinje krvav i neuspešan Desetogodišnji rat za nezavisnost.
16. 10. - Danska prodala Velikoj Britaniji prava na Nikobarska ostrva - biće priključena Britanskoj Indiji.
listopad - Biskup Štrosmajer u posjeti Beogradu, lep doček od naroda, namesnici za ugarsko-hrvatsku Nagodbu - prekid odnosa između srpske vlade i Narodne stranke^[12]; također je razgovarao sa ruskim poslanikom^[13].
19. 10. - Dekret o uvođenju pezete u Španjolskoj, umjesto eskuda (u opticaj ulazi 1869).
20. 10. - Norman Lockyer identifikovao helijum kao izvor spektralne linije opažene na Suncu.
28. 10. - Thomas Edison prijavio prvi od svojih 1.093 patenta u SAD.
oktobar - maj 1869. - Bitka kod Hakodatea, poslednja faza Bošinskog rata u kojoj su poražene pristalice šogunata na Hokaidu.

Novembar/Studeni

2. 11. - Britanski Novi Zeland je prva teritorija koja zvanično usvaja standardno vreme, GMT + 11½ sati.
3. 11. - Izbori za predsednika SAD, pobeđuje republikanski kandidat, general Ulysses S. Grant.
8. 11. - Kralj Franjo Josip I dao sankciju Hrvatsko-ugarskoj nagodbi, grad Rijeka s kotarom pripada Ugarskoj^[7], tj. postaje Corpus separatum (na izvorni tekst Nagodbe prilijepljena "Riječka krpica").
18. 11. - Carskom diplomom Austrijska Carevina menja ime u Austro-Ugarska monarhija.
22. 11. - Prva predstava Narodnog pozorišta u Beogradu, u zgradi na Varoš-kapiji (pri Savi).
27. 11. - Indijanski ratovi, Bitka na Washiti: potpukovnik George Armstrong Custer razbio čejenski logor u Oklahomi, poginuo poglavica Crni Čajnik.
29. 11. - Mađarizacija: Ugarski sabor usvojio Zakon o narodnostima: svi stanovnici čine "jedinstvenu i nedeljivu mađarsku naciju", manjinski jezici se mogu koristiti na lokalu (ni to neće biti poštovano).

Decembar/Prosinac

3. 12. - William Ewart Gladstone prvi put postaje britanski premijer (do 1874), nakon što su liberali pobedili na izborima.
5. 12. - Ugarsko-hrvatski sabor donio zakonski članak 41. o Domobranstvu: osobit položaj Kraljevskog hrvatskog domobranstva.
8. 12. - Prougarski banski namjesnik Hrvatske Levin Rauch imenovan za bana, unionista Koloman Bedeković prvi hrvatski ministar u Pešti; kralj Franjo Josip dostavio hrvatskom saboru krunidbenu zavjernicu u hrvatskom izvorniku^[7].
9. 12. - U Londonu instaliran prvi semafor, sa gasnim svetlima - ubrzo je eksplodirao.
11. 12. - Petersburška deklaracija o zabrani eksplozivnih projektila ispod 400 g.
14. 12. (2. 12. po j.k.) - Srbija zaključila poštanski ugovor sa Austrougarskom (nezavisno od Porte).
decembar - Vrhunac Kritske krize, prekid diplomatskih odnosa Grčke i Osmanske carevine, turska flota blokira grčku luku Siru^[14].
26. 12. - Prvi broj dvojezičnog sedmičnog lista "Sarajevski cvjetnik", urednik Mehmed Šaćir Kurtćehajić (izlazi do 1872).
18 - 31. 12. (6-19. 12. po j.k.) - Nikoljski odbor - činovnici i inteligencija se izjašnjavaju o promenama ustava Srbije.

Kroz godinu

Kod Pančeva osnovano selo Ivanovo (banatski Bugari i Nemci).
U austrijskoj Dalmaciji donesen Odvjetnički red, što se smatra početkom samostalnog i neovisnog odvjetništva.
Svetozar Marković započinje političku aktivnost.
Stjepan Mitrov Ljubiša objavio prvu pripovetku.
U Pivi posle šest godina zavedena turska vlast, pod Fočom i Gackom^[15].
Španija i Grčka ušli u Latinsku monetarnu uniju.
Mihail Bakunjin se priključio Prvoj Internacionali - anarhistička struja će biti u sukobu sa marksističkom do konačnog razlaza 1872.
Louis Arthur Ducos du Hauron patentirao svoj metod kolor fotografije.
Jamsetji Tata, kasnije nazvan "otac indijske industrije", osnovao trgovačku firmu Tata Group.

Rođenja

Glavni članak: :Kategorija:Rođeni 1868.

Januar/Siječanj – Jun/Lipanj

4. 1. - Anastasija Stana Nikolajevna, kćerka knjaza Nikole († 1935)
8. 1. - Frank Dyson, astronom († 1939)
21. 1. - Felix Hoffmann, hemičar († 1946)
februar? - Scott Joplin, pijanista, kompozitor ragtime-a († 1917)
19. 2. - Živojin Balugdžić, diplomata KS i KJ († 1941)
19. 2. - Stevan Hadžić, general KS i KJ, ministar vojni († 1931)
1. 3. - Sofija Chotek, supruga nadvojv. Franza Ferdinanda († 1914)
22. 3. - Robert Andrews Millikan, američki fizičar, nobelovac († 1953.)
24. 3. - Stjepan Miletić, kazališni intendant, redatelj i kritičar († 1908.)
25. 3. - Ademaga Mešić, bh. pisac i političar († 1945)
26. 3. - Fuad I, kralj Egipta i Sudana († 1936)
28. 3. - Maksim Gorki, ruski književnik († 1936.)
1. 4. - Emilij Laszowski, hrvatski povjesničar († 1949)
1. 4. - Edmond Rostand, književnik († 1918)
14. 4. - Peter Behrens, njemački arhitekt († 1940.)
15. 4. - Nikola Nestorović, arhitekta († 1957)
16. 4. - Pavle Popović, srpski književni istoričar i kritičar († 1939)
24. 4. - Mihailo Petrović Alas, matematičar, profesor BU i akademik SANU († 1943)
14. 5. - Magnus Hirschfeld, nemački lekar i seksolog († 1935)
14. 5. - Vladimir Vazov, bugarski general († 1945)
18. 5. - Nikolaj II Romanov, poslednji ruski car († 1918).
21. 5. - Abdul Medžid II., poslednji osmanlijski kalif († 1944.)
25. 5. - Riza-beg Kapetanović Ljubušak, književnik († 1931)
27. 5. - Aleksa Šantić, bosanskohercegovački pjesnik († 1924.)
6. 6. - Robert Falcon Scott, istraživač Antarktika († 1912.)
8. 6. - Frank Lloyd Wright, američki arhitekt
11. 6. - Antun Radić, hrvatski političar, znanstvenik, književnik († 1919.)
14. 6. - Karl Landsteiner, austrijski liječnik, nobelovac († 1943.)
18. 6. - Miklós Horthy, austrougarski admiral, regent Mađarske († 1957)
20. 6. - Milivoje Anđelković Kajafa, srpski pukovnik († 1940)
23. 6. - Ivan Miličević, bh. književnik i novinar († 1950)

Jul/Srpanj – Decembar/Prosinac

4. 7. - Mihailo Urošević, episkop šabački († 1933)
12. 7. - Stefan George, njemački književnik († 1933.)
14. 7. - Gertrude Bell, arheologinja, spisateljica, špijunka († 1926)
2. 8. - Konstantin I, kralj Grčke († 1923)
6. 8. - Paul Claudel, pisac, diplomat († 1955)
13. 8. - Camillo Olivetti, inženjer, preduzetnik († 1943)
24. 10. - Fritz Hoffmann-La Roche, preduzetnik († 1920)
28. 10. - James Connolly, američki student i atletičar, prvi je olimpijski pobjednik Igara modernog doba
29. 11. - Grigorij Ščerbina, ruski konzul u K. Mitrovici († 1903)
9. 12. - Fritz Haber, njemački kemičar i nobelovac († 1934.)
24. 12. - Emanuel Lasker, njemački šahista i matematičar († 1941)
29. 12. - Krsta Smiljanić, general, zetski ban, senator († 1944)

Smrti

Glavni članak: :Kategorija:Umrli 1868.

Januar/Siječanj – Jun/Lipanj

6. 2. - Špiro Dmitrović, časnik, ilirac, prevoditelj (* 1803)
8. 2. - Lai Wenguang, lider Nianske pobune (* 1827)
11. 2. - Léon Foucault, fizičar (* 1819)
28. 2. - August Wissowa, klasični filolog (* 1797)
29. 2. - Ludwig I, bivši bavarski kralj (* 1786.)
28. 3. - James Brudenell, 7th Earl of Cardigan, komandant Lake konjice u Balaklavi (* 1797)
7. 4. - Thomas D'Arcy McGee, kanadski političar (* 1825)
13. 4. - Tevodros II, car Etiopije (* ca. 1818)
21. 5. - Andrija Torquat Brlić, političar i publicist (* 1826)
22. 5. - Julius Plücker, matematičar, fizičar (* 1801)
23. 5. - Kit Carson, američki frontiersman (* 1809)
1. 6. - James Buchanan, bivši predsednik SAD (* 1791)
10. 6. - Mihailo Obrenović, knez Srbije (* 1823)
10. 6. - Anka Obrenović-Konstantinović, ćerka Jevrema Obrenovića (* 1821)

Jul/Srpanj – Decembar/Prosinac

16. 7. - Dmitrij Pisarev, ruski socijalni kritičar (* 1840)
28. 7. - Ljubomir Radovanović, saučesnik u ubistvu kneza Mihaila (* 1834)
17. 8. - Ivo Vizin, bokeljski pomorac koji je oplovio Zemlju (* 1806)
29. 8. - Christian Friedrich Schönbein, hemičar (* 1799)
9. 9. - Mzilikazi, kralj Matabelea (* ca. 1790)
26. 9. - August Ferdinand Möbius, matematičar, astronom (* 1790)
1. 10. - Mongkut Rama IV, kralj Sijama/Tajlanda (* 1804)
13. 11. - Gioacchino Rossini, talijanski skladatelj (* 1792.)
15. 11. - James Mayer de Rothschild, nemačko-francuski bankar (* 1792)
20. 11. - Uzun Mirko Apostolović, srpski ustanik i vojvoda (* ca. 1782)
6. 12. - August Schleicher, lingvista (* 1821)
25. 12. - Linus Yale, Jr., pronalazač cilindrične brave (* 1821)

Reference

↑ "Politika", 5. avg. 1939
↑ Istorija s. n. V-1, 356-7
↑ Srpske novine, 2. jul (po starom) 1868^{[mrtav link]}
↑ Istorija s. n. V-1, 353-4
↑ Srbske novine, 16. julija 1868., 381
↑ "Na grobu zaverenika streljanih 16. jula 1868.", Politika, 9. okt. 1925, str. 4
↑ ^7,0 ^7,1 ^7,2 ^7,3 Horvat, Ponovni savez s Ugarskom
↑ Istorija s. n. V-2, 202
↑ Istorija s. n. V-1, 499
↑ Istorija s. n. V-2, 185-7
↑ "Politika", 16. jan. 1923
↑ Istorija s. n. V-1, 354
↑ Frejdzon. V.I. Hrvatsko-ruski dodiri 1868-1870.^{[mrtav link]}. historiografija.hr
↑ Istorija s. n. V-1, 351
↑ Tomić, Svetozar (1946). Piva i Pivljani. rastko.rs

Literatura

Rudolf Horvat (hr Wikisource): Najnovije doba hrvatske povjesti/Ponovni savez s Ugarskom
Istorija srpskog naroda, Od Prvog ustanka do Berlinskog kongresa 1804-1878, Beograd 1981
- Peta knjiga prvi tom (V-1)
- Peta knjiga drugi tom (V-2)

[1] "Politika", 5. avg. 1939

[2] Istorija s. n. V-1, 356-7

[3] Srpske novine, 2. jul (po starom) 1868^{[mrtav link]}

[4] Istorija s. n. V-1, 353-4

[5] Srbske novine, 16. julija 1868., 381

[6] "Na grobu zaverenika streljanih 16. jula 1868.", Politika, 9. okt. 1925, str. 4

[rhpssug-7] 7,0 ^7,1 ^7,2 ^7,3 Horvat, Ponovni savez s Ugarskom

[8] Istorija s. n. V-2, 202

[9] Istorija s. n. V-1, 499

[10] Istorija s. n. V-2, 185-7

[11] "Politika", 16. jan. 1923

[12] Istorija s. n. V-1, 354

[13] Frejdzon. V.I. Hrvatsko-ruski dodiri 1868-1870.^{[mrtav link]}. historiografija.hr

[14] Istorija s. n. V-1, 351

[15] Tomić, Svetozar (1946). Piva i Pivljani. rastko.rs

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]