Napadi NOVJ na Okučane januara 1943.

Napadi NOVJ na Okučane januara 1943
Segment Drugog svetskog rata
Datum januar 1943. Lokacija zapadna Slavonija Ishod Uspeh nemačkog Vermahta u odbrani Okučana Uspeh NOVJ u razaranju komunikacija
Sukobljene strane
Narodnooslobodilačka vojska Jugoslavije	Nemački Vermaht Hrvatsko domobranstvo Ustaška vojnica
Angažirane jedinice
Dvanaesta slavonska divizija NOVJ	delovi Korpusa Hrvatska i pomoćne jedinice Prva gorska divizija NDH Treća ustaško-domobranska divizija NDH
Snage
2.800 vojnika	oko 8.000 vojnika

U drugoj polovini januara 1943, nakon šestodnevnih borbi za Voćin, 12. slavonska divizija orijentisala se prema Posavini. U sklopu napada na komunikaciju i koncentraciju nemačkih trupa za operaciju Vajs I, 12. slavonska brigada napala je 22. januara Nemce, ustaše i domobrane u utvrđenom garnizonu Okučani. I pored znatnog zalaganja, napad je odbijen, pa se 12. brigada nakon osmočasovne borbe vratila na polazne položaje. Napad je ponovljen 28. januara, takođe bez uspeha.

U periodu od 22. do 31. januara 12. brigada i ostale jedinice 12. slavonske divizije izvršile su veliki broj napada na komunikaciju Beograd-Zagreb, izvršili obimna razaranja i izazvali prekid saobraćaja.

Tokom celog rata, usled ravnog terena, jake utvrđenosti, prisustva jakih snaga i odlične komunikacijske povezanosti, snage NOVJ ni jednom nisu uspele da zauzmu neki garnizon na komunikaciji Zagreb-Beograd. Na toj komunikaciji vršena su međutim neprekidno intenzivna diverzantska dejstva

Nakon napada na Okučane i na komunikaciju, 12. divizija izvela je 1. februara napad na Pakrac i Lipik.

Plan napada

20. januara 1943. otpočela je operaciju Vajs I, i Vrhovni štab NOV i POJ izdao je opštu direktivu svim snagama da intenziviraju dejstva na komunikacije i neprijateljske garnizone u cilju sadejstva sa napadnutim snagama Prvog hrvatskog i Prvog bosanskog korpusa NOVJ. Dvanaesta slavonska divizija, koja je formirana 30. decembra 1942, upravo je okončala svoju prvu operaciju - napad na Voćin. U skladu s ovom direktivom, radi neposrednijeg sadejstva, prenela je težište svoje aktivnosti u Posavinu.

U oblast Posavine u tom preiodu, pored snaga 714. divizije, teritorijalnih i policijskih nemačkih bataljona i snaga NDH, stigla je u to vreme 187. rezervna divizija. Ova divizija trebala je jednim delom da učestvuje u operacijama u Bosni, a drugim da pojača odbranu komunikacije.

Za sam napad na Okučane štab divizije odredio je 12. slavonsku brigadu, a druge dve brigade dobile su zadatak da uništavaju komunikacije i odbiju pokušaje intervencije sa svih strana.

Štab 12. slavonske brigade, u uvodnom delu borbene zapovesti, obratio se borcima: "Okučani su čuveni po zvjerskom ubijanju srpskog stanovništva i uništavanju njihovih sela. Zbog toga neprijatelja treba nemilosrdno uništavati. Štab brigade zahtjeva da se neprijatelj likvidira i Okučani oslobode još u toku noći, jer produžavanje borbe po danu je neizvjesno zbog ravnog terena i glavne željezničke pruge Zagreb - Beograd"

U Okučanima se prema obaveštajnim podacima nalazila posada od: 400 nemačkih vojnika, 150 domobrana, ustaša i žandarma, ojačana vodom tenkova. Neposredno pred napad 12. slavonske brigade, u železničku stanicu Okučani ušla je kompozicija sa 8 putničkih vagona, u kojima se nalazilo 150 nemačkih vojnika. Dolaskom železničke kompozicije broj njemačkih vojnika povećao se na 550, a ukupan broj osovinskih snaga u Okučanima na 700 vojnika. Brojno stanje 12. slavonske brigade u tom periodu iznosilo je oko 1.200 boraca.

Odbrana posade u Okučanima sastojala se od dva pojasa: spoljnjeg obezbeđenja i čvora odbrane koji se nalazio u centru grada i na železničkoj stanici.

Tok borbe

Da bi stigla na polazni položaj za napad, 12. brigada morala je u dva dana da maršem pređe 80. kilometara po vrlo hladnom vremenu, savlađujući prepreke.

Napad je počeo 22. januara u 22 časa. Štab 12. divizije nastojao je da brzim privlačenjem snaga iz daljine postigne iznenađenje. Međutim, dogodilo se suprotno. Od svojih špijuna i obaveštajaca na terenu Nemci su dobili obaveštenje o napadu, pa su pred sam napad dobili pojačanje, Bataljone 12. brigade prilikom prilaženja spoljnoj liniji odbrane dočekala je uraganska vatra. Štaviše, već na samom početku borbe nemačke snage prešle su u protivnapad.

Uprkos nepovoljnom razvoju događaja na samom početku, delovi 12. brigade uspeli su da prodru u grad. Prvi bataljon ojačan 1. četom 2. bataljona uspeo je da se pod borbom probije do same železničke stanice, gde je bio izložen žestokoj vatri i nemačkim protivnapadima. nemački vojni voz koji je krstario prugom svojom vatrom veoma je otežavao manevar.

Drugi bataljon vodio je žestoku borbu oko škole, Sokolskog doma, Vatrogasnog doma i opštine.. Treći bataljon se u nastupanju prema električnoj centrali, mlinu, barakama i žandarmerijskoj stanici našao u teškoj situaciji, prikovan vatrom na brisanom prostoru, pa je jurišem, trpeći gubitke, morao da se izbori za prilaz. Četvrti je, napadajući sa jugoistoka, postigao znatne uspehe, zarobivši 21 domobrana, 4 oficira, 3 nemačka vojnika, 1 ustašu, 1 žandarma i 3 policijska agenta.

Nakon osmočasovne borbe, 12. brigada bila je prisiljena da prekine napad i povuče se na polazne položaje, da bi izbegla izloženost nadmoćnoj neprijateljskoj vatri pri dnevnom svetlu u ravnici. Prilikom napada pretrpela je tegubitke od 28 poginulih i 47 ranjenih boraca. Neprijateljski gubici procenjeni su na "oko 120 poginulih i ranjenih i veliku materijalnu štetu".:

16. omladinska brigada "Joža Vlahović" i 17. slavonske brigade izvršile su napade na Dragalić, Rajić, Roždanik i Paklenicu, kao i rušenje glavne železničke pruge.

25. januara ponovljen je napad na prugu, a 28. januara 12. slavonska brigada još jednom je napala na Okučane, uz ponovni napad ostalih snaga na železničku prugu, Dragalić, Rajić, Roždanik i Paklenicu. Napad na Okučane imao je demonstrativan karakter, a glavni cilj bila je likvidacija bunkera i obezbeđenja na pruzi i njeno miniranje. Ovim napadima železnička pruga Zagreb-Beograd razorena je na šest mesta, u dužini od 5 km, na oba koloseka. Saobraćaj je obustavljen u prvoj fazi napada 48 sati, a u drugoj, sa kraćim intervalima, bio je u prekidu sedam dana.

U operativnom izveštaju od 28. januara 1943. komandant Korpusa Hrvatska general Rudolf Liters obavestio je o ovim napadima opunomoćenog generala u Hrvatskoj Edmunda Gleza fon Horstenaua:

Još od 22. januara traje neprekidna aktivnost na glavnu železničku prugu Zagreb - Beograd i severno od pruge. Izvršen je napad na Okučane, Novu Gradišku i glavnu železničku prugu. Železnička pruga je razorena, a saobraćaj prekinut. Ne može se predvidjeti koliko će trajati opravka. Narod beži u pravcu severa pred nemačkom vojskom. Srpska sela: Borovac, Goleši i Milisavci razorena su. Uhvaćeno je 85 seljaka koji su upućeni u logor Jasenovac. Danas 28. januara 1943. godine oko 23 sata 12. slavonska brigada izvršila je ponovo jak napad na Okučane i glavnu železničku prugu, Rajić, Roždanik, Paklenicu i Dragalić.

Radi suprotstavljanja, u Novsku, Okučane i Novu Gradišku prebačeni su dodatni delovi nemačke 187. divizije. Nemci su sa nekoliko organizovanih protivudara težili da zahvate u klešta 12. slavonsku diviziju, i unište je u obuhvatu. U protivudaru, uz podršku 15 aviona, učestvovali su delovi nemačke 187. divizije, 1. gorske divizije, 3. domobranske divizije i posade iz uporišta između Novske i Nove Gradiške. Ove operacije okončane su neuspehom, a delovi 12. divizije izvršili su još nekoliko rušenja na pruzi 28-31. januara.

Nakon toga 12. slavonska divizija preorijentisala se na unutrašnjost i 1. februara 1943. izvršila je koncentričan napad na garnizone Pakrac i Lipik.

Vanjske veze

• Jovan Kokot: Dvanaesta proleterska slavonska brigada - Beograd : Vojnoizdavački i novinski centar, 1987