Napad NOVJ na Bugojno 1943.

Izvor: Wikipedija
Prijeđi na navigaciju Prijeđi na pretragu
Napad NOVJ na Bugojno avgusta 1943
Deo Drugog svetskog rata

Šesta krajiška brigada prolazi kroz slobodno Bugojno, oktobar 1943.
Vrijeme:22.-25. avgust 1943.
Mjesto:Bugojno i prilazne komunikacije
Rezultat: Pobeda NOVJ
Sukobljene strane
Demokratska Federativna Jugoslavija NOVJ  NDH
 Treći Reich
Komandanti i vođe
General Koča Popović, komandant Prve proleterske divizije NOVJ
Pukovnik Milutin Morača, komandant Pete krajiške divizije NOVJ		 Pukovnik Rafael Boban, komandant V djelatnog stajaćeg zdruga (Crne legije)
Uključene jedinice
Treća krajiška brigada
Četvrta krajiška brigada
Prva krajiška brigada		 Delovi Crne legije
Delovi 7. SS divizije
Snaga
3.000 1.100 u odbrani garnizona i 1.500 u snagama za deblokadu
Žrtve i gubici
oko 50 poginulih, oko 80 ranjenih 160 mrtvih, nepoznat broj ranjenih, 112 zarobljenih

Noću 22/23. avgusta 1943. Treća i Četvrta krajiška brigada napale su ustaško-domobranski garnizon u Bugojnu. Upadom jakih snaga u centar grada, bataljoni ovih brigada uspeli su da ovladaju manevarskim prostorom i da blokiraju snage branilaca u izolovanim tačkama. Nakon uporne dvodnevne odbrane, ustaške snage tokom noći 24/25. avgusta probile su se iz grada po grupama, uglavnom u pravcu Travnika, pretrpevši pri tome teške gubitke.

Oslobođenjem Bugojna povezana je prostrana slobodna teritorija u centralnoj i zapadnoj Bosni i zadat težak udarac Crnoj legiji. Nakon oslobađanja Livna i Kupresa (3. oktobra), ova slobodna teritorija je povezana sa Dalmacijom,

Maršal Tito pohvalio je Treću i Četvrtu krajišku brigadu za ovaj uspešan napad.

Planiranje napada[uredi | uredi kod]

Nakon oslobođenja Gornjeg (4. avgusta) i Donjeg Vakufa (17. avgusta), Prozora i Jajca (17. avgusta) stekli su se uslovi za likvidaciju garnizona u Bugojnu, jednog od najvažnijih u srednjoj Bosni. Bugojno je predstavljalo važnu vezu između garnizona u Travniku i Zenici s jedne, i Kupresa i Livna sa druge strane. Bugojno je bilo jedan od centara ustaške Crne legije, a jedno vreme i sedište njenog štaba. Tokom jula 1942. proleterske brigade dva puta su neuspešno napadale Bugojno.

Prilikom konsultacija štabova Prve i Pete divizije NOVJ 11-13. avgusta 1943. doneta je odluka o napadu na Bugojno. Vrhovni štab je 19. avgusta 1943. na osnovu ovog dogovora naredio štabovima 1. proleterske i 5 udarne divizije da zauzmu Bugojno. Akcijom su zajednički rukovodili štabovi Prve i Pete divizije. O snazi garnizona postojali su protivrečni podaci, međutim pretpostavljeno je da se radi o 400-500 ustaša i nešto domobrana. Rade Zorić u svom prikazu akcije navodi brojke od 500 ustaša i 600 domobrana[1]. Za napad su određene Treća i Četvrta krajiška brigada, koje su imale dovoljnu nadmoć u ljudstvu i oružju u odnosu na garnizon.

Bugojno je bilo posednuto znatnim snagama ustaša i utvrđeno sistemom bunkera zaštićenih bodljikavom žicom i minskim poljima. Stoga je svim bataljonima data instrukcija da traže breše u odbrani i teže prodoru u centar grada bezobzirno ostavljajući spoljašnja utvrđenja za leđima. Četvrta krajiška brigada formirala je od 1. čete Prvog i 1. čete Trećeg bataljona udarnu grupu koja je imala zadatak da se neopaženo probije u sam centar grada pre početka napada.

Tok napada[uredi | uredi kod]

Nastupanje jedinica sa polaznih položaja prema određenim sektorima napada počelo je u sumrak 22. avgusta. Udarna grupa Četvrte krajiške brigade uspešno je izvršila zadatak. Uz pomoć vodiča po mraku se neopaženo probila u centar grada do crkve. U 23:15 zvoneći crkvenim zvonima označile su svoj uspeh i svoj položaj. To je bio znak za početak opšteg napada na spoljnu liniju odbrane. Ustaško-domobranske snage su se ubrzo snašle i izvele više napada na snage u gradu, koje su se našle u teškom položaju.

Međutim, napad se na svim sektorima dobro razvijao. Brzim prodorom jedinica u grad izmanevrisan je i razbijen sistem spoljne odbrane grada. Nezauzete otporne tačke su blokirane i postepeno uništavane. Prodorom u grad razvila se uporna ulična borba; neprijatelj se branio iz svake kuće, a manje opkoljene grupe borile su se do kraja.

Do podne 23. avgusta obe brigade zauzele su veći deo grada i sva spoljna utvrđenja sem električne centrale u selu Vesela i deo spoljašnjih utvrđenja na brdu Glavice. Potisnute ustaške snage prikupile su se u opštinsku zgradu, sresko načelstvo, žandarmeriji jsku stanicu, školu, poštu, apoteku, Sokolski dom i kontrolisale deo grada prema Vrbasu. Iz ovih zgrada pružan je organizovan i snažan otpor.

Branioci su nastali da što druže izdrže, nadajući se da će im stići pomoć iz susednih garnizona, posebno iz Prozora i Kupresa. U Prozor su prethodnog dana ponovo ušli delovi 7. SS divizije. Planom napada predviđeno je da Prva krajiška brigada, istovremeno sa napadom na Bugojno, napadne Prozor. Međutim, s obzirom na prisustvo nadmoćnih nemačkih snaga, brigada je odustala od napada.

Nemci su 23. avgusta ujutro uz podršku avijacije krenuli u napad iz Prozora preko Makljena, ali je u celodnevnoj borbi Prva krajiška odbila napad i naterala ih da se povuku u Prozor. Sutradan su obnovili napad, takođe bez uspeha. Tako je uspešno izvedena izolacija Bugojna.

Štabovi Treće i Četvrte krajiške brigade ostavili su za likvidaciju okruženih i blokiranih snaga u gradu samo potreban deo snaga. U toku 24. avgusta postepeno su, jedna po jedna, likvidirane otporne tačke. Drugi bataljon Udarne grupe uspešno je likvidirao otpor u električnoj centrali u selu Vesela zarobivši pritom 48 ljudi koji su pokušali da se probiju prema Travniku.

Suočeni sa neminovnim porazom i izostankom pomoći, najuporniji ustaše i domobrani su se tokom noći 24/25. avgusta probijali iz blokiranih utvrđenih zgrada. Tom prilikom pretrpeli su znatne gubitke. 25. avgusta Bugojno je bilo oslobođeno.

Prema izveštajima štabova brigada, rezultati borbe za Bugojno su sledeći: Treća krajiška nanela je neprijatelju gubitke od 70 mrtvih i 16 zarobljenih vojnika. Zaplenila 4 puškomitraljeza, 1 minobacač sa 222 mine, 100 pušaka, 30.000 puščanih metaka, 1.000 raznih topovskih zrna i drugu opremu. Brigada je imala 25 mrtvih i 46 ranjenih, od kojih 15 teže. Četvrta krajiška brigada nanela je neprijatelju gubitke od 78 mrtvih i 48 zarobljenih vojnika. Zaplenila je 6 puškomitraljeza, 74 puške, 4 pištolja, oko 250 ručnih bombi, 25.000 metaka i drugu opremu. Brigada je imala 6 mrtvih i 13 ranjenih.[2]

Vrhovni komandant Josip Broz Tito pohvalio je Treću i Četvrtu krajišku brigadu za pokazanu požrtvovanost i junaštvo u borbama za oslobođenje Bugojna.[2]

Razvoj nakon bitke[uredi | uredi kod]

Koča Popović, komandant I proleterske divizije sa Vasom Jovanovićem, načelnikom štaba divizije i Verom Zogović u Bugojnu, oktobra 1943.
Kazalište narodnog oslobođenja u Bugojnu sa Savom Orovićem i Olgom Dedijer.
Mijalko Todorović govori na narodnom zboru u Bugojnu početkom novembra 1943.

Bugojno je od 1941. predstavljalo ustašku tvrđavu. Dva napada proleterskih brigada na Bugojno u julu 1942. završena su neuspehom. Nakon ovog poraza, Bugojno do kraja rata nije obnovilo svoj prethodni značaj. U gradu i okolini uspostavljeni su narodnooslobodilački odbori, a iz oblasti gornjeg toka Vrbasa samo u Petu diviziju u tom periodu stupilo je oko 300 dobrovoljaca[3].

Uskoro nakon oslobođenja Bugojna kapitulirala je Italija. Prva proleterska i Četvrta krajiška divizija vodile su tronedeljne borbe u Dalmaciji, a na povratku su likvidirale i preostala uporišta ustaškog 5. posadnog zdruga - Livno i Kupres (3. oktobra 1943.). Ostaci ove formacije povučeni su u Zagreb. Zdrug je nakon toga, nakon višemesečne popune i obnove dislociran u severozapadnu Hrvatsku.

Bugojno je bilo slobodno do 8. januara 1944, kada su ga zauzeli prednji odredi nemačke Prve brdske divizije tokom operacije Valdrauš. Konačno je oslobođeno 2. septembra 1944.

Reference[uredi | uredi kod]

  1. ↑ Rade Zorić: Četvrta krajiška brigada
  2. ↑ 2,0 2,1 Milutin Morača: Peta krajiška divizija, strana 82
  3. ↑ Milutin Morača: Peta krajiška divizija, strana 83

Literatura[uredi | uredi kod]

Vanjske veze[uredi | uredi kod]

Izvor: https://sh.wikipedia.org/w/index.php?title=Napad_NOVJ_na_Bugojno_1943.&oldid=41446442