Ljubljana

Ljubljana
; Zastava	; Grb
	Koordinate: 46°03′N 14°30′E / 46.050°N 14.500°E
Država	Slovenija
Statistička regija	Središnja Slovenija
gradska općina	Općina Ljubljana
	Površina
- Ukupna	163.8 km²
Visina	380
	Stanovništvo (2013.)
- Urbano područje	289.341
- Urbana gustoća	1 677.8 stan./km²
Vremenska zona	UTC+1 (UTC+2)
Poštanski broj	1000
Pozivni broj	+386(0)1
	Službene stranice; www.ljubljana
Karta
	Ljubljana

Ljubljana je glavni grad Slovenije od 274.826 stanovnika.^[1]

Grad se nalazi u centralnom delu Slovenije, u Ljubljanskoj kotlini, između Alpa i Jadranskog mora, na reci Ljubljanici približno 10 km od njenog ušća u Savu.

Ljubljana je kulturni, naučni, ekonomski, politički i administrativni centar Slovenije. Grad je podeljen u nekoliko kvartova, bivših opština, od koje su najveće Šiška, Bežigrad, Vič, Moste-Polje i Centar. Simbol grada je Ljubljanski zmaj.

Ime

Istoričari se ne slažu o izvoru imena Ljubljana. Po mišljenju nekih izvor treba tražiti u reči ljubljena, drugi smatraju da je u pitanju staro božanstvo Laburus, treći tvrde da je reč došla iz latinskog izraza za reku koja poplavljuje: aluviana, neki pak misle da potiče od nemačkog Laibach – mlačni potok.

Geografija

Ljubljana se nalazi na 46,03° SGŠ, 14.30°IGD u Ljubljanskoj kotlini, blizu ušća reke Ljubljanice u Savu na prosečnoj nadmorskoj visini od 288 m. Prosečna temperatura varira od 0 °C u decembru i 21,9 °C u julu. Prosečna količina padavina u godini je 1350 mm.

Klima

Mesec	Jan	Feb	Mart	Apr	Maj	Jun	Jul	Avg	Sep	Okt	Nov	Dec	Leto
Prosečne visoke temperature (°C)	2	4	10	13	19	22	25	25	20	14	6	2	13
Prosečne niske temperature (°C)	-5	-3	-1	2	7	11	12	12	9	5	1	-3	3
Broj dana sa padavinama	14	14	15	17	18	19	16	14	13	15	15	16	186
Izvor: Weatherbase

Historija Ljubljane

Ljubljansko polje i Barje večita su raskrsnica puteva između Alpa, Krasa i Panonije ka Jadranu i dolinom Save u unutrašnjost Balkana, a zapadno prema Italiji. Zato tragovi čoveka sežu unazad oko pet hiljada godina, smenjuju po epohama do rimske vojničke i trgovačke Emone (1-6. vek naše ere), pa dalje do doseljavanja Slovena.

Nemačko ime Lajbah (nem. Laibach) navodi se 1144. godine, kasnije dve godine latinizirano (slovenačko?) ime Luwigana, a ubrzo ovo sadašnje. Grad-tvrđava na brdu spominje se 1220. godine; uništen 1511. godine u zemljotresu, pa obnovljen i 1848. godine dograđena kula sa vidikovcem. U posedu goričkih grofova 13/14. vek, a od 1335. godine Habsburga, pod čijom je vlašću ostala do kraja Prvog svetskog rata. Tokom tih godina grad je bio sedište vojvodstva Kranjska. Turci ga prvi put napadaju 1415. godine.

Od polovine 16. veka Ljubljana je jak centar reformacije, čija je centralna ličnost Primož Trubar (1508-1586). Prve dve knjige na slovenačkom jeziku objavljene su 1550, godine; 1563. godine otvorena latinska škola; od 1575. godine radi prva štamparija, koju je vodio Janez Mandelc (nem. Hans Mannel) (lat. Joannes Manlius).

Francuzi je prvi put osvajaju 1797. godine (ostaju do 1813. g.). Tada je središte Ilirskih provincija, a slovenački jezik ozakonjen u školama i administraciji. U Ljubljani je 1821. održan Lajbaški kongres, na kom su velike sile pokušale da reše svoje probleme nakon Napoleonovih ratova.

Ljubljana u sebi nosi sklad celine – smenjuju se staro i novo poštujući uzajamne vrednosti, pa je lišena haotičnosti. Teško je nastradala u zemljotresu 1895. godine. Posle je podizana po urbanističkom planu, a gradsko jezgro stalno obogaćivano, ali ne i sužavano, iako je po broju stanovnika nekoliko puta veće.

Nakon raspada Austro-Ugarske 1918, Ljubljana je postala nezvanična prestonica Slovenije u Kraljevini Srba, Hrvata i Slovenaca, a od 1929. je postala sedište Savske banovine u Kraljevini Jugoslaviji. Aprila 1941. Ljubljanu su okupirale snage fašističke Italije, a 23. februara 1942. su kompletno okružili grad sa 32 km bodljikave žice. Septembra 1943. nacistička Nemačka je zamenila Italiju na mestu okupacione sile. Grad je oslobođen maja 1945. godine.

Ljubljana je 7. maja 1970. godine odlikovana Ordenom narodnog heroja Jugoslavije i proglašena za grad-heroj, za hrabrost koju su pokazali njeni stanovnici tokom Drugog svetskog rata.

Grad je nakon rata postao glavni grad jugoslovenske republike Slovenije. 1991. Ljubljana je postala glavni grad 'samostalne' Slovenije.

Kultura

U Ljubljani se nalaze Narodna galerija Slovenije i Moderna galerija Ljubljane, u kojima su izložena dela najvećih slovenačkih umetnika. U Metelkovoj ulici je velik centar kontrakulture, smešten u bivšem kompleksu JNA. Tu se prikazju filmovi i održavaju predavanja, kao i koncerti uglavnom alternativne muzike.

Ljubljana je domaćin Ljubljanskom letnjem festivalu i festivalu svetske muzike Druga godba. Tokom 1980-ih Ljubljana je bila centar pokreta Nova slovenačka umetnost (nem. Neue Slowenische Kunst), koji je uključivao grupu Lajbah, sa kojima je bio povezan teoretičat Slavoj Žižek.

Muzeji

Obrazovanje

U Ljubljani je 1693. osnovano Učeno društvo (lat. Academia operosorum Labacensis). Društvo, koje je ugašeno 1801, je bilo prethodnica današnjoj Slovenačkoj akademiji nauke i umetnosti koja je osnovana 1938.

Univerzitet u Ljubljani, jedini univerzitet u gradu, je osnovan 1919. Grad je takođe dom Filharmonijskog društva (lat. Academia Philharmonicorum) jedne od najstarije filharmonije u Evropi, koja je osnovana 1701.

Arhitektura

U mnoštvu starih građevina su Biskupska palata (iz 1512. g.), Stiški dvorac (1629), Katedrala Sv. Nikolaja (1708), župna crkva Sv. Jakoba (1615), franjevačka crkva (17. vek), Rotovž-većnica (Ljubljana) (1484), Semenište (1785), Auerspregova palata (polovina 17. veka), Lontvož (1786), Opera (1892). Naročito su lepe barokne kule.

Ljubljanu odlikuje mnoštvo zgrada arhitekte Jožeta Plečnika.

Gradska posebnost je Tromostovje na reci Ljubljanici (strogi centar). Tu je Prešernov spomenik u spomen najvećem slovenačkom pesniku Francetu Prešernu (1800-1849). S druge strane reke je glavna gradska pijaca (slov. Glavna tržnica), a duž obala niz prijatnih malih kafana i restorana, uređenih u starim kućama. Sve zajedno ima svoju ugodnu atmosferu.

Sport

Najveći sportski klubovi u Ljubljani su HK Ljubljana (desetostruki prvak Slovenije i osmostruki prvak Jugoslavije u hokeju na ledu, KK Union Olimpija, stalni učesnik košarkaške Evroliga i fudbalski klubovi NK Olimpija Ljubljana i Interblok Ljubljana.

Ljubljanska dvorana Tivoli je bila domaćin Svetskog prvenstva u košarci 1970. Glavni gradski stadion je Plečnikov stadion u Bežigradu, koji je dotrajan i ima kapacitet 10000 ljudi. U planu gradonačelnika Zorana Jankovića je izgradnja novog stadiona i obnova sadašnjeg.

Kvartovi

Trenutano Ljubljana ima 17 kvartova.

Saobraćaj

Ljubljana je važan međunarodni saobraćajni čvor u području južno od Alpa, u kom se ukrštaju putevi koji vode od Italije do Mađarske i od Austrije do Hrvatske. Ovde se nalaze obilaznica i četiri završene magistrale prema Jesenicama, Kopru, Rijeci Mariboru i Zagrebu.

Međunarodni aerodrom Jože Pučnik Ljubljana se nalazi u Brniku, 15 km severno od Ljubljane.

Ljubljana se nalazi na železničkoj trasi Maribor - Trst (bivša austrijska "južna pruga") kao i na trasi prema Jesenicama, koji se preko tunela Karavanke produžuje prema Villachu u Austriji. Obe trase su elektrificirane i omogućuju vezu brzim vozovima, sa hrvatskim gradovima Zagreb, Rijeka i Pula. Osim toga postoji i neelektrificirana železnička trasa prema Karlovcu i Kamniku.

Gradski i prigradski saobraćaj se obavlja isključivo autobusima, tzv. trolama (po ugledu na naziv, 60-tih godina 20. veka čestih trolejbusa). Tramvaji, uvedeni u gradski saobraćaj 1901. su 1961. godine ukinuti. Već duže godina se rade planovi za ponovnu izgradnju šinskog gradskog i prigradskog saobraćaja.

Biciklistički saobraćaj je ljeti veoma izražen, ali i prilično ograničen, zbog čestih ograničenja saobraćaja za ovo prevozno sredstvo, na mnogim važnijim saobraćajnicama. Godine 2000. je osnovano udruženje biciklista amatera^[2].

Slavni ljudi

Alenka Zupančič, filozof;
Aleš Čerin, biznismen i političar;
Aleš Debeljak, književnik;
Aleš Pipan, bivši košarkaš i košarkaški trener;
Andrej Bajuk, političar i ekonomist;
Andrej Hieng, književnik i dramaturg;
Anja Rupel, pop pjevačica i radijska spikerka;
Anton Alexander von Auersperg, grof, pjesnik i političar;
Anton Funtek, književnik;
Beno Lapajne, bivši rukometaš;
Bojan Čop, jezikoslovac;
Boris Breskvar, bivši teniser i trener;
Boštjan Cesar, bivši nogometaš;
Branko Oblak, bivši nogometaš;
Ciril Ribičič, političar;
Dimitrij Rupel, političar, sociolog, književnik;
Doris Debenjak, jezikoslovica;
Edo Murić, košarkaš;
Edvard Kardelj, političar;
Erazem Lorbek, bivši košarkaš;
Etbin Kristan, književnik i političar;
Ferdo Kozak, književnik i političar;
Fran Ramovš, jezikoslovac;
Franc Hafner, bivši trkač;
France Bučar, političar;
Gašper Vidmar, bivši košarkaš;
Goran Dragić, košarkaš;
Gregor Tomc, muzičar;
Ida Šurbek, atletičarka;
Ivan Cankar, književnik;
Izidor Cankar, književnik;
Jaka Lakovič, bivši košarkaš i trener;
Janez Filip Cobenzl, grof, političar;
Janez Karl Filip Kobencl, grof, političar i ministar Marije Terezije;
Janez Kocijančič, političar;
Janez Orešnik, jezikoslovac;
Janez Vajkard Valvasor, plemić, geograf, polihistor;
Josip Primožič (Tošo), bivši gimnastičar i slikar:
Josip Vidmar, književni kritičar i političar;
Jože Plečnik, arhitekt;
Jure Balažič, bivši košarkaš;
Jure Natek, bivši rukometaš;
Juš Kozak, književnik;
Luka Dončić, košarkaš;
Marko Elsner, bivši nogometaš;
Maruša Mišmaš-Zrimšek, atletičarka;
Matjaž Brumen, rukometaš;
Miha Marinko, slovenski partizan i narodni heroj;
Mihael Ambrož, političar;
Miloš Krofta, inženjer;
Minka Krofta, feministkinja, izdavačica i književna mecena;
Mitar Trivunović, bivši košarkaš;
Mojca Platner, poznata Miss Slovenije i manekenka u bivšoj Jugoslaviji;
Moni Kovačič (Monique De Haviland), poznata pop pjevačica i prva žena Slovenka koja se slikala za "Playboy";
Peter Lovšin, muzičar;
Primož Jakopin, znanstvenik i informatičar;
Primož Kozak, književnik i dramaturg;
Primož Peterka, bivši skijaš;
Primož Ulaga, bivši skijaš skakač;
Rastko Močnik, filozof;
Rok Petrovič, bivši skijaš;
Samir Handanović, bivši nogometaš;
Savina Geršak, glumica;
Slavko Avsenik mlađi, muzičar;
Slavko Špan, bivši trkač;
Slavoj Žižek, filozof;
Spomenka Hribar, filozof;
Srečko Katanec, bivši nogometaš;
Stane Dolanc, jugoslovenski političar;
Stevo Žigon, glumac;
Taras Kermauner, filozof;
Tone Seliškar, književnik;
Uroš Slokar, bivši košarkaš;
DJ Umek, muzičar;
Vesna Rožič, šahistkinja;
Vida Tomšič (Bernot), političarka, komunistkinja i narodni heroj;
Vitomil Zupan, književnik;
Žan Rudolf, atletičar;
Zoran Dragić, košarkaš;

Gradovi prijatelji

Grčka, Atena od 2000. Srbija, Beograd od 2003. Slovačka, Bratislava od 1967. Belgija, Bruxelles od 2004. Njemačka, Chemnitz od 1966. Kina, Chengdu od 1981. SAD, Cleveland	Njemačka, Leverkusen od 1979. Turska, Mardin od 2003. Rusija, Moskva od 2000. Italija, Parma od 1964. Italija, Pesaro od 1964. Hrvatska, Ploče od 1982. SAD, Pueblo od 1991.	Hrvatska, Rijeka od 1979. BIH, Sarajevo od 2002. Tunis, Sousse od 1969. Gruzija, Tbilisi od 1977. Austrija, Beč od 1999. Njemačka, Wiesbaden od 1977. Hrvatska, Zagreb od 2001.