Spisak vladara Mađarske

Izvor: Wikipedia
Sv. Ištvan, prvi hrišćanski kralj Mađarske, statua u Bazilici sv. Ištvana u Budimpešti

Ovo je spisak mađarskih vladara od Arpada do 1918.

Za spisak posle 1918. vidi Mađarski šefovi države.

Uspon države (896—1000) i Kraljevina Mađarska (1000—1918)[uredi - уреди]

Dinastija Vladar Razdoblje Napomene
Arpadi Almoš oko 954. – oko 995. Almoš je bio prvi istorijski zabeleženi vođa veliki vezir Mađara, otac Arpada. On je ojačao vrhovnu vlast nad svim od sedam tada postojećih mađarskih plemena.
Arpadi Arpad oko 895. – oko 907. Arpad je doveo Mađare u srednju Evropu; vladao je zajedno sa Kursanom (-{Kurszán}-). To je bilo zbog hazarskog načina deobe vlasti, stvarne đula (-{Gyula}-) čiji je nosilac bio Arpad i duhovne kende (-{kende}-) čiji je nosilac bio Kursan.
Arpadi vidi napomene oko 907. – oko 955. U ovom razdoblju mađarski narod je bio podeljen na više plemena, koje su vodile različite vođe. Najčešće je najjače pleme vladalo ostalim plemenima ili su u drugim slučajevima koristili savet plemenskih vladara. Mada je već tada uveliko postojala nasledna loza Arpadovih potomaka. Vladar za koga se zna da je vladao oko 950. godine je bio Fajs (-{Fajsz}-). Ostali iz tog perioda koji su sledili i smenjivali, sa datumima orijentacione prirode, jedan drugog su:
  • Sabolč (oko 907. – ?, bez loze)
  • Tarhoš (oko 907. – posle 922., Arpadi)
  • Zoltan (907. – oko 947, Arpadov sin)
  • Fajs,(948. – 955.)
Arpadi Takšonj 955. – 972. sin Zoltana
Arpadi Geza 972.–997. Sin Takšonja;
Arpadi Sveti Stefan (Szent István) 997.–1038. Gezin sin, poslednji veliki vezir Mađara (997-1000) i prvi kralj Ugarske (1000-1038)
  • prvobitno poznat pod imenom Vajk, na krštenju dobio ime Stefan (mađ. Ištvan)
  • na početku vladavine slomio otpor paganske aristokratije;
  • pomagao hristijanizaciju Ugarske i osnovao deset biskupija među kojima je prvo mesto po rangu imala Ostrogonska nadbiskupija;
  • 1000. - krunisan za kralja krunom koju je poslao papa Silvestar II;
  • prisajedinio Ugarskoj Banat, Erdelj i Slavoniju (?);
  • podelio državu na županije (mađ. varmeđe);
  • doneo prve pisane zakone u Ugarskoj;
  • sukobio se sa carem Konradom II oko krajeva između Fiše i Lajte;
  • pošto su sinovi poumirali, odredio za naslednika sestrića Petra Orseola
  • proglašen za sveca rimokatoličke crkve 1083, za sveca pravoslavne crkve 2000. godine [2];
Borbe između dinastija 1038. – 1046.
Orseolo Petar I (Orseolo Péter) 1038.-1041. Stefanov sestrić, sin mletačkog dužda Otona Orseola;
Aba Samuel 1041.–1044. Stefanov sestrić;
  • 1044. - Petar Orseolo proteruje Samuela uz pomoć cara Svetog rimskog carstva Hajnriha III [4];
Orseolo Petar I (Orseolo Péter) druga vladavina: 1044.-1046.,
Ustanak Vata 1046.-1047. Povratak proteranih predstavnika dinastije Arpada iz Poljske i Rusije
Arpadovići Andrija I (András / Endre) 1047.–1061. Vazulov sin,
  • stradao u sukobu sa bratom Belom pokušavajući da presto obezbedi svojim sinovima Salomonu i Davidu [6].
Arpadovići Bela I (Béla) 1061.–1063. Vazulov drugi sin
  • ugušio pobunu Vatinog sina Januša, poslednju pobunu pagana protiv hristijanizacije Ugarske;
  • umro, navodno, posle hiljadu dana vladavine [7].
Arpadi Salomon (Salamon) 1063.–1074. sin Andrije I
Arpadi Geza I 1074.–1077. sin Bele I
Arpadi Ladislav I Sveti (László) 1077.–1095. sin Bele I
Arpadi Koloman (Kálmán) 1095.–1116. sin Geze I;
  • prvobitno školovan za biskupa te je zbog učenosti bio poznat pod nadimkom Knjižar;
  • 1097. - Bitka na Gvozdu: pogibija poslednjeg hrvatskog narodnog kralja Petra Svačića; Koloman u Biogradu krunisan za kralja Hrvatske;
  • 1102. - prisajedinjenje Hrvatske posle Kolomanovog sporazuma sa hrvatskim plemstvom;
  • 1108. - osvajanje Dalmacije;
  • početak ugarsko-mletačkog suparništva oko Dalmacije;
  • stalni sukobi kralja i njegovog brata Almoša koji je na kraju oslepljen sa maloletnim sinom Belom[11].
Arpadi Stefan II 1116.–1131. sin kralja Kolomana;
Arpadi Bela II Slepi 1131.–1141. sin Almoša i sinovac Stefana II;
Arpadi Geza II 1141.–1162. sin Bele II;
Arpadi Stefan III 1162.–1172. sin Geze II;
Arpadi Ladislav II. 1162.–1163. sin Bele II;
  • vizantijski štićenik i protivkralj;
  • navodno otrovan po nalogu ostrogonskog nadbiskupa;
Arpadi Stefan IV 1163.- 1165. sin Bele II;
  • vizantijski štićenik i protivkralj;
  • 1163. - odlučno poražen kod Stonog Beograda;
  • ubijen u zemunskoj tvrđavi od strane sopstvenih pristalica;
Arpadi Bela III 1172.–1196. sin Geze II;
Arpadi Emerih (Imre) 1196.–1204. sin Bele III;
Arpadi Ladislav III 1204.–1205. sin Emeriha i Konstance Aragonske;
  • 1204. - nasledio presto kao četvorogodiši dečak;
  • 1205. - umro u progonstvu u Beču;
Arpadi Andrija II (András) 1205.–1235. sin Bele III;
Arpadi Bela IV 1235.–1270 sin Andrije II;
  • kao princ erdeljski knez;
  • osvojio Olteniju i 1233. je uvrstio kao Kumaniju u kraljevsku titulu;
  • Ugarska pretrpela navalu Mongola 1241. godine;
  • ostatak vladavine kralj je podsticao podizanje utvrđenih naselja;
  • naselio Kumane između Pešte i Subotice;
  • od 1261. u povremenim sukobima sa sinom Stefanom V kome je morao da prepusti istočnu i južnu Ugarsku;
  • 1267/1268. - porazio i zarobio srpskog kralja Stefana Uroša I tokom borbi oko Mačvanske banovine[16];
Arpadi Stefan V 1270–1272. sin Bele IV;
  • od 1245. godine mladi kralj ;
  • od 1261. godine vladar istočne i južne Ugarske;
  • 1266. - osvojio Vidin i dodao Bugarsku ugarskoj kraljevskoj tituli;
  • 1272. - umro tokom rata sa slavonskim banom Joakimom koji je oteo prestolonaslednika Ladislava IV[17];
Arpadi Ladislav IV Kumanac 1272.–1290 sin Stefana V i Jelisavete, ćerke kumanskog poglavara Sajana;
  • tokom maloletstva Ladislava IV državom upravljala njegova majka Jelisaveta;
  • doba feudalne anarhije u Ugarskoj;
  • 1280/1281. - bitka kod Hodskog jezera: porazio pobunjene Kumane koji zatim napuštaju Ugarsku[18];
Arpadi Andrija III Mlečanin 1290–1301. unuk Andrije II i poslednji vladar iz dinastije Arpada;
  • neuspeli pokušaji obnove kraljevske vlasti[19];
Početak vladavine nemađarskih dinastija
Pšemislovići Ladislav V Pšemisl (Václav III. Přemysl) 1301.–1305. Vaclav, češki prestolonaslednik, čukununuk Bele IV;
  • 1301. - krunisan kao Ladislav V.
  • 1305. - odrekao se ugarske krune u korist svog rođaka bavarskog vojvode Otona III[20].
Vitelsbah Bela V (Wittelsbach Ottó, Béla V) 1305.–1307. Oton III, bavarski vojvoda 1290.–1312, unuk Bele IV;
  • 1305. - krunisan kao Bela V.
  • 1307. - zarobio ga i proterao erdeljski vojvoda[21];
Anžujci Karlo I Robert (Károly Róbert) 1301.–1342. unuk napuljskog kralja Karla II po ocu, praunuk Stefana V;
  • rodonačelnik ugarskih Anžujaca;
  • 1301. - krunisan u Ostrogonu uz podršku papstva i katoličke crkve u Ugarskoj;
  • 1301-1310. - borba sa drugim pretendentima na presto;
  • 1310-1322. - borba protiv osamostaljenih velikaša i snaženje kraljevske vlasti;
  • 1330. - Bitka kod Posade: ugarski kralj teško poražen u pokušaju da vazalnu poslušnost nametne vlaškom vojvodi Basarabu I;
  • 1335. i 1342. - pohodi protiv srpskog kralja Stefana Dušana sa promenljivim uspehom[22];
Anžujci Lajoš I Veliki (Nagy Lajos) 1342.–1382.

sin Karla I Roberta; kralj Poljske (1370-1382);
Anžujci Marija 1382.–1385. ćerka Lajoša I Velikog i Jelisavete, ćerke bosanskog bana Stjepana II Kotromanića;
  • 1372. verena sa Žigmundom, sinom cara Svetog rimskog carstva Karla IV Luksemburškog;
  • 1382. - krunisana, po očevoj oporuci, za kralja Ugarske.
  • 1384. - Jadviga, Marijina mlađa sestra, krunisana za kraljicu Poljske; formalni raspad ugarsko-poljske personalne unije;
  • 1385. - svadba Žigmunda i Marije u Budimu, posle koje mladoženja odlazi u Češku da traži vojnu pomoć od brata, češkog kralja Vaclava IV
  • jedan deo plemstva krunu nudi napuljskom kralju Karlu III; po Karlovom dolasku u Ugarsku Marija se zvanično odriče krune[24];;
Anžujci Karlo II Drački 1385.–1386. Karlo III Drački, napuljski kralj (1382-1386), praunuk Stefana V;
  • 1385. - stigao u Ugarsku i krunisan za kralja 31. decembra kao Karlo II;
  • 1386. - umro od posledica atentata koji je organizovala kraljica-majka Jelisaveta[25];
Anžujci Marija druga vladavina: 1386.–1395.
  • 1386. - zarobljena sa majkom kod Gorjana od pristalica napuljskih Anžujaca;
  • 1387. - Jelisaveta ubijena u Novigradu u Dalmaciji; pristalice napuljaca napuštaju Ugarsku; Marija se pridružuje Žigmundu;
  • 1387.-1395. - zajednička vladavina Žigmunda i Marije;
  • 1395. - Marija umire posle nesrećnog pada sa konja[26];
Luksemburzi Žigmund Luksemburški 1387.–1437. suprug kraljice Marije; sin cara Svetog rimskog carstva Karla IV Luksemburškog; bio je i car Svetog rimskog carstva i kralj Češke
Habsburgzi Albert 1437.–1439. Albert V, nadvojvoda Austrije i kralj Nemačke (kao Albert II); muž Jelisavete, ćerke kralja Žigmunda Luksemburškog.
Međuvlada Borba za vlast između Vladislava I i Ladislava V
Habsburgzi Ladislav V Posmrče 1440.–1457. sin kralja Alberta i Jelisavete, ćerke kralja Žigmunda; austrijski vojvoda (1440-1457) i kralj Češke (1440-1457).
Jagelonci Vladislav I 1440–1444. Vladislav III Jagelonac, kralj Poljske (1434-1444);
Hunjadi Matija I Korvin (Igazságos Mátyás) 1458.-1490 sin Janoša Hunjadija, regenta Ugarske (1446-1453);
Jagelonci Vladislav II Jagelonac 1490–1516. Vladislav II Jagelonac Mlađi, kralj Češke (1471-1516), sin poljskog kralja Kazimira IV i sinovac kralja Ugarske i Poljske Vladislava I.
  • tajno se oženio Matijinom udovicom Beatrisom Aragonskom.
  • prilikom stupanja na presto obećava da će ukinuti kraljevsku stajaću vojsku (Crna armada) i ubiranje stalnog poreza.
  • Maksimilijan I., sin cara Fridriha III, bez borbe zauzima Beč i austrijske teritorije koje je prethodno osvojio Matija Korvin.
  • 1492. - mir sa Maksmilijanom Habsburškim i potvrda ugovora o međusobnom nasleđivanju.
  • 1493. - Bitka na Krbavskom polju: hrvatski ban Emerih Derenčenji gine u sukobu sa Osmanlijama.
  • 1495. - primirje između Ugarske i Osmanlija.
  • 1500. - Papa Aleksandar VI odobrava razvod Vladislava II i Beatrise Aragonske;
  • 1505. - Sabor na Rakoškom polju: Plemstvo zabranjuje izbor stranca za kralja posle smrti Vladislava II;
  • 1516. - Pripreme za krstaški rat protiv Turaka se pretvaraju u seljački ustanak pod vođstvom Đerđa Dože[31];
Jagelonci Lajoš II Jagelonac 1516.–1526. Bio je i kralj Češke;
Ferdinand Habsburški i Janoš Zapolja su bili istovremeno vladari različitih delova Mađarske.
Habsburgzi Ferdinand I. (Ferdinánd) 1526.–1564. šurak Lajoša II.; bio je i car Svetog rimskog carstva.
Zapolje Jovan I Zapolja (Zápolya János) 1526.–1540 Vođa mađarskih plemića, koji su se zalagali za domaćeg vladara (kralja). Priznat za kralja od strane mađarskog plemstva i Sulejmana I Veličanstvenog.(Szapolyai.)
Zapolje Jovan II Žigmund Zapolja (János Zsigmond) 1540-1571. Sin Jovana I Zapolje. Kralj Mađarske i knez Transilvanije (Erdelj) po odobrenju osmanskog sultana.
Mađarska je bila podeljena na tri dela:habsburški deo koji je bio na severnom i zapadnom delu države, osmanski u sredini, i poluvazalnuTransilvaniju na istoku, posle 1562.
Habsburgzi Maksimilijan II 1563.–1576.  
Habsburgzi Rudolf II 1572.–1608.  
Habsburgzi Matija II 1608.–1619.  
Habsburgzi Ferdinand II 1618.–1637.  
Habsburgzi Ferdinand III 1625.–1657.  
Habsburgzi Ferdinand IV 1647.–1654.  
Habsburgzi Leopold I 1655.–1705.  
Pokret za oslobađanje mađarske od Turaka. Habzburzi naseljavaju Srbe (1690.) i Nemce (1682.–1699.) u Južnu Ugarsku.
Habsburgzi Jozef I (József) 1687.–1711.  
Habsburgzi Karlo III 1711.–1740.  
Velike seobe Nemaca u Mađarsku (1720.–1800.)
Habsburgzi Marija Terezija (Mária Terézia) 1740.–1780.  
Habsburgzi Jozef II (II. József) 1780.–1790.  
Habsburgzi Leopold II (II. Lipót) 1790-1792.  
Habsburgzi Franc (Ferenc) 1792.–1835.  
Habsburgzi Ferdinand V (V. Ferdinánd) 1835.–1848.  
Habsburgzi Franc Jozef I (Ferenc József) 2. decembar 1848. – 21. novembar 1916.  
Habsburgzi Karlo IV (IV. Károly) 21. novembar 1916. – 13. novembar 1918.  

Reference[uredi - уреди]

  1. ↑ Istorija Mađara, str. 22-23.
  2. ↑ isto, str. 23-32.
  3. ↑ isto, str. 34
  4. ↑ isto.
  5. ↑ isto, str. 34-35.
  6. ↑ isto, str. 35.
  7. ↑ isto, str. 35-36.
  8. ↑ isto, str. 36-38.
  9. ↑ Istorija Mađara, str. 36-37.
  10. ↑ Istorija Mađara, str. 36-41, 44.
  11. ↑ Istorija Mađara, str. 41-45
  12. ↑ Istorija Mađara, str. 45, 47-50
  13. ↑ Istorija Mađara, str. 49-50
  14. ↑ Istorija Mađara, str. 50-53
  15. ↑ Istorija Mađara, str. 53-55,
  16. ↑ Istorija Mađara, str. 68-79,84-87, 621
  17. ↑ Istorija Mađara, str. 87-88, 621
  18. ↑ Istorija Mađara, str. 88-90, 621-622
  19. ↑ Istorija Mađara, str. 90-92
  20. ↑ Istorija Mađara, str. 93-94, 622
  21. ↑ Istorija Mađara, str. 94, 622
  22. ↑ Istorija Mađara, str. 92-107
  23. ↑ Istorija Mađara, str. 108-122, 623-625
  24. ↑ Istorija Mađara, str. 122-124, 625
  25. ↑ Istorija Mađara, str. 123-124, 625
  26. ↑ Istorija Mađara, str. 124-127, 625-626
  27. ↑ Istorija Mađara, str. 122-150, 625-628
  28. ↑ Istorija Mađara, str. 152-159, 629
  29. ↑ Istorija Mađara, str. 152-155, 629
  30. ↑ Istorija Mađara, str. 159-175, 629-631
  31. ↑ Istorija Mađara, str. 175-182, 631-632
  32. ↑ Istorija Mađara, str. 178,182-183,185-187, 632

Literatura[uredi - уреди]

Spoljašnje veze[uredi - уреди]

Vidi još[uredi - уреди]

Dobavljeno iz "http://sh.wikipedia.org/w/index.php?title=Spisak_vladara_Mađarske&oldid=1751327"