Narodna skupština (Mađarska)
| Mađarski parlament (hu) Orszaggiules | |
|---|---|
| 73. saziv | |
 | |
| Vrsta | |
| Vrsta | jednodomni |
| Struktura | |
| Broj zastupnika | 199 |
| Duljina mandata | 4 godina |
| Mjesto zasjedanja | |
 Országház, Budimpešta, Mađarska | |
| Ustav | |
| Ustav Mađarske (Alaptörvénye) | |
| Web-stranica | |
| https://www.parlament.hu | |
Državna skupština (mađ. Orszaggiules) je parlament države Mađarske i njezina temeljna ustanova. Mađarski parlament je jednodomno telo i sastoji se od 199 zastupnika koji se biraju na period od 4 godina. Izbor članova vrši se poluproporcionalnom zastupljenošću, stranke moraju osvojiti najmanje 5% glasova građana da bi ušle u parlament.
Skupština ima 25 stalnih komisija za raspravu i izveštavanje o podnetim zakonima i za nadzor nad radom ministara. Ustavni sud Mađarske ima pravo da osporava zakone na osnovu ustavnosti.
Skupština se sastaje u Zgradi Mađarskog Parlamenta (Országház) u Budimpešti od 1902. godine.
Istorija[uredi | uredi kod]
- Vidi takođe: Istorija Mađarske
Istorija Ugarske skupštine [α 1] počinje sa Mađarskom dijetom (isto: Országgyűlés, 13. vek) iako prve državne tvorevine Ugara su već u 10. veku imale neke primitivne oblike sabora. Ugarska dijeta nastaje u 1290-im godinama za vreme vladavine Andrije Mlečanina, zadnjeg kralja iz dinastije Arpadovića. To će ostati zakonodavna institucja u srednjovekovnoj Ugarskoj do raspada zemlje u 1526.
U određenim važnim prilikama su se već za vreme vladavine kralja Ladislava i kralja Kolomana (dakle između 1077. i 1116.) održavale skupštine na nacionalnom nivou na kojima su se pojavljivali i crkveni i svetovni dostojanstvenici. Prvo tačno pisano pominjanje latinske reči «parlamentum» za opštenarodnu skupštinu nastalo je za vreme vladavine kralja Andrije II u Zlatnoj buli iz 1222. godine, koja je ponovo potvrdila prava nižeg plemstva iz klase kraljevskih poslužitelja (servientes regis) protiv krune i magnata, i potom je branila prava cele nacije ograničavanjem ovlašćenja krune u određenim oblastima te legalizovanjem otpora protiv protuzakonitim naredbama krune («ius resistendi»). Niži plemići su takođe počeli da prigovaraju kralja Andreju II., što je praksa koja je prerasla u instituciju mađarske dijete. Ugarska dijeta je se najčešće sastajala u Székesfehérváru a od 14. veka i na drugim mestima (Rákos, Budim, Pešta, Temišvar, Požun, Szeged, Tolna, Tata). Iako je bila institucija koja je temeljila politički legitimitet krune i jedinstvo zemlje, dijeta je često imala funkciju razdvajanja i bila je osnova sistematske nestabilnosti Ugarske kraljevine.
U augustu 1526. bitka kod Mohača je označila poraz koalicije okupljene oko ugarske vojske od strane Osmanlija te je u borbi izgubio život i kralj Ladislav II., poslednji naslednik dinastije, a mađarska država je ubrzo propala. U tom trenutku je dijeta imala presudnu ulogu jer je jedan deo plemstva (niže plemstvo) izglasao u Székesfehérváru, gde je prevezeno telo kralja, Jovana Zapolju za naslednika mađarske krune[1] (11. novembra 1526.), dok je tek nešto kasnije nadvojvoda Austrije Ferdinand I (kasnije Sveti Rimski Car 1556–1564) se proglasio legitimnim naslednikom krune Ugarske i krune Bohemije[α 2] a zatim ugarska dijeta (u sastavu od klera, magnata i barona) sakupljena u Požunu 17. decembra 1526. je to potvrdila izglasavajući ga za kralja. Ta unutrašnja neravnoteža, uz teški osmanski vojni napad, je uzrokovala konačan pad Mađarske i njezinu podelu (v. Kraljevina Ugarska). Istočna Mađarska je ubrzo postala kneževina u orbiti Osmanskog Carstva i prešla je od Jovana II Zapolje na dinastiju Bathory da bi konačno nestala sa scene krajem 16. veka. Ugarska dijeta je de facto spojena sa habzburškom krunom i bila je jedini politički ostatak nestale Kraljevine Ugarske iz 11. veka. Od 1537. sednice dijete se se održavale sa čestim prekidima u Požunu, pod pokroviteljstvom habsburške krune.
Požunske dijete iz 1790. je donela odluku da se dijeta trebala sastajati najmanje jednom u 3 godine, što zapravo nije ispoštovano jer je habsburška monarhija to osporavala. Usred rata protiv Francuske republike, car Franz II. je 1796. ponovo sazvao Ugarsku dijetu ne bi li učvrstio unutrašnju političku podršku u kriznom trenutku[α 3]. U pozivnom pismu car je posebno naglasio potrebu da se brane privilegije klera i plemstva, naročito protiv slobodnog zidarstva, što je dijeta dragoceno podržala[2]. Dijeta je zatim izglasala snabdevanje kontingenta od 50.000 ljudi i obavezala se da će obezbediti austrijsku vojsku sa 340.000 vojnika. Tu istu političku potporu je car Franz II. dobio preko mađarskog parlamenta na požunskoj dijeti 1808. godine[2], kada je se carstvo bilo raspalo a otvarala se nova perspektiva Austrijskog Carstva.
Posle 1811. Ugarska dijeta nije se sastajala dok je Austrija je pod centralističkom režijom kanclera Metternicha, inače krojitelj poredka Bečkog kongresa, ostvarila obnovljeno hegemoniju na kontinentu. Godine 1825. car Franz II. je sazvao dijetu kao odgovor na rastuću zabrinutost mađarskog plemstva u vezi sa porezima i opadajućom ekonomijom nakon Napoleonskih ratova. Time su počele rasprave o reformama, dok je u mađarskom društvu rastao uticaj liberalnih ideala.
Mađarska revolucija (1848) pod vodstvom Lajoša Košuta dovela je do raskida sa habzburškom krunom. Martovskom pobunom Mađari su proglasili svoju nezavisnost koja je potvrđena na zatvorenoj sednici dijete od 13. aprila 1849. Deklaracija je jednoglasno usvojena sledećeg dana. Ipak revolucionarno iskustvo je bilo kratkotrajno je su austrijske snage ugušile pobunu u ranu jesen 1849. a odmah zatim je dijeta raspušena, tako da je Mađarska ostala bez ikakvog predstavništva. Habzburgovci su se ponovo približili mađarskim posedima nakon katastrofalnog poraza u bici kod Solferina (1859) i gubitka Lombardije. Godine 1860. car Franc Jozef je izdao Oktobarsku diplomu (Oktoberdiplom), kojom je usvojio Reichsrat, narodnu skupštinu sastavljenu od poslanika iz tzv. zemaljskih dijeta (Landtage) austrijske krune. Zatim je usledio februarski patent iz 1861, s kojim je obećao primenu dvodomnog zakonodavstva. Mađarski magnati su međutim odbili da se njima upravlja iz Beča i insistirali su na parlamentarnoj skupštini sa autonomijom u mađarskim poslovima. Pregovori su propali, uglavnom zbog oštrog stava austrijskog ministra-predsednika Antona von Schmerlinga. Konačno, tokom Austrougarske nagodbe (1867), car je imenovao Gyulu Andrássyja za mađarskog ministra-predsednika, a ponovo uspostavljena narodna skupština sastala se 27. februara 1867. Zakonodavna vlast je bila poverena novom parlamentu, koji se sastojao od dva doma: gornjeg doma pod nazivom Főrendiház (Dom magnata) i donjeg doma pod nazivom Képviselőház. Od 1902. godine parlament se okupljao u Zgradi mađarskog parlamenta na Dunavu u Budimpešti.
Prvi pisani i savremeni ustav je usvojen 1949. godine pri stvaranju Mađarske Narodne Republike. Dokument je satkan po uzoru na Staljinov sovjetski ustav iz 1936. godine. Važni amandmani su uvedeni 1950, 1953, 1954, 1972. i 1983. a ustav je u velikoj meri izmenjen 23. oktobra 1989. Ipak, dok nije zamenjen, Mađarska je bila jedina bivša država istočnog bloka bez potpuno novog ustava nakon pada komunizma.
Demokratski karakter mađarskog parlamenta je ponovo uspostavljen padom gvozdene zavese i krajem komunističke diktature 1989. Današnji parlament se i dalje zove Országgyűlés, kao u kraljevsko vreme, ali se zove i «Narodna skupština» da bi se distancirao iz istorijske kraljevske dijete.
Nakon reformskog procesa, 18. aprila 2011. parlament je usvojio novi Ustav Mađarske, koji je stupio na snagu 1. januara 2012. godine. Od 1990 do 2014. godine parlament je imao 386 poslanika, a nakon reforme broji 199 poslanika.
Spoljašne veze[uredi | uredi kod]
- (hu) (en) Stranica Orszaggiulesa
Beleške[uredi | uredi kod]
- ↑ Reč Országgyűlés se prevodi na razne načine: državni sabor, parlament, skupština, dijeta. Reč dijeta se odnosi na srednjevekovnu ustanovu Kraljevine Ugarske, dok od 19. veka nadalje se govori o savremenu pojmu parlamenta.
- ↑ Pod uslovima koje je ustanovio Prvi Bečki kongres (1515), Ferdinand je 22. jula 1515. oženio Anu Jagelović, ćerku Ladislava II., kralja Bohemije i Ugarske. Na osnovu toga, posle Ladislavove smrti na bojišnici Ferdinand je se proglasio zakonopravnim naslednikom krune Bohemije i Ugarske.
- ↑ Obaveštenje 1796. glasi:
Napadnut od bezbožnog i bezakonog francuskog naroda, Kralj je osetio potrebu da se posavetuje sa svojim vernim Staležima Ugarske, sećajući se da je, pod Marijom Terezijom, Mađarska spasila monarhiju.
– Car Franz II, 1796.
Izvori[uredi | uredi kod]
- ↑ (hu)„Székesfehérvári királyválasztó és koronázó országgyűlés”. Pristupljeno 25. 10. 2022.
- ↑ 2,0 2,1 (en) Liktor, Zoltán Attila. „‘Iustitia est regnorum fundamentum’”. Pristupljeno 25. 10. 2022.
