1913

< | 19. vijek | 20. vijek | 21. vijek | >
< | 1880-e | 1890-e | 1900-e | 1910-e | 1920-e | 1930-e | 1940-e | >
<< | < | 1909. | 1910. | 1911. | 1912. | 1913. | 1914. | 1915. | 1916. | 1917. | > | >>

1913. po kalendarima

Gregorijanski	1913. (MCMXIII)
Ab urbe condita	2666.
Islamski	1331–1332.
Iranski	1291–1292.
Hebrejski	5673–5674.
Bizantski	7421–7422.
Koptski	1629–1630.
Hindu kalendari
• Vikram Samvat	1968–1969.
• Shaka Samvat	1835–1836.
• Kali Yuga	5014–5015.
Kineski
• Kontinualno	4549–4550.
• 60 godina	Yin Voda Vo(l) (od kineske Ng.)
Holocenski kalendar	11913.
Podrobnije: Kalendarska era

Godina 1913 (MCMXIII) bila je redovna godina koja počinje u srijedu po gregorijanskom odn. redovna godina koja počinje u utorak po 13 dana zaostajućem julijanskom kalendaru (link pokazuje kalendar).

Događaji

Januar/Siječanj

• 19. 1. - U sastav II srpske armije kod Jedrena stigao haubički puk.
• 23. 1. - Prevrat u Turskoj: oboreni veliki vezir Ćamil-paša i ministar vojni načelnik generalštaba Nazim-paša, a vlast preuzimaju "Tri paše", mladoturci.

Februar/Veljača

• 1. 2. - Grand Central Terminal u New Yorku nakon obnove postaje najveći željeznički kolodvor na svijetu.
• 3. 2. (21. 1. po j.k.) - Okončano primirje u Prvom balkanskom ratu, bugarsko bombardovanje Jedrena.

+ Ratifikovan 16. amandman na Ustav SAD - Kongres dobija pravo da uzima porez na dohodak.

• 7. 2. - Opsada Skadra: srpsko-crnogorski napad na turske položaje oko Skadra, zauzet Bušati.
• 9. 2. (27. 1. po j.k.) - Boj na Brdici - srbijanske Primorske trupe odbijene uz velike žrtve; u ova tri dana opšteg napada, takođe teški crnogorski gubici na Bardanjoltu i Tarabošu.
  • kasnije: Albanci u Maći i oko Kroje napadaju srpske vojnike i ruše telekomunikacije.
• 17. 2. - Počinje Armory Show, uticajna izložba moderne umetnosti u Njujorku.
• 18. 2. - Raymond Poincaré je novi francuski predsednik (do 1920).
• 19. 2. - Meksička revolucija: general Victoriano Huerta izvršio prevrat - zbačeni liberalni predsjednik Francisco I. Madero i potpredsjednik Pino Suarez, ubijeni tri dana kasnije.
• 20. 2. - U Smederevu osnovano Srpsko akcionarsko rudarsko topioničko industrijsko društvo - SARTID.
• 21. 2. (8. 2. po j.k.) - Srpska vojska formirala Primorski kor za opsadu Skadra (u celini transportovan od 3. 3. do 31. 3., krstarica "Hamidija" nanela gubitke pri iskrcavanju drugog ešalona).

Mart/Ožujak

• 3. 3. - U Washingtonu D.C. napadnuta parada sufražetkinja.
• 4. 3. - Woodrow Wilson postaje 28. predsednik SAD.
• 6. 3. - Grci zauzeli Janjinu.
• 12. 3. - Počinje gradnja australske prijestolnice Canberre.
• 13. 3. - Pancho Villa se vraća u Meksiko.
• 18. 3. - Ubijen grčki kralj Dorđe I, nasleđuje ga sin Konstantin I.
• 20. 3. - Ubijen predsednik Kuomintanga, Song Jiaoren, koji je nedavno doveo stranku do pobede na prvim demokratskim izborima u Kini (osumnjičen gen. Yuan Shikai).

+ Kod Skadra poginuo srpski pilot Mihajlo Petrović.

+ Austro-ugarska na konferenciji u Londonu pristala da Srbija dobije Đakovicu, nepopustljiva za Skadar.

• 23. 3. - Konferencija ambasadora odlučila da Skadar pripadne Albaniji.
• 26. 3. (13. 3. po j.k.) - Prvi balkanski rat: Bugarske i srpske snage zauzimaju Jedrene posle petomesečne opsade.

+ Venustiano Carranza objavljuje Gvadalupski plan i započinje borbu protiv Huerte na čelu ustavne stranke.

• 28 - 29. 3. - Demarši velikih sila Crnoj Gori i Srbiji za povlačenje iz Albanije.
• 29. 3. - Tajni sastanak Ujedinjene nacionalne omladine u Splitu - protiv pritiska na srpske kraljevine.
• 31. 3. - Skandalkonzert - bečka publika, nesviknuta na muziku Druge bečke škole, prekinula koncert kojim je dirigovao Arnold Schönberg.
• mart - Dinastija Romanov slavi 300 godina vladavine.

April/Travanj

Pozicije krajem aprila

• 8. 4. - U SAD ratificiran Sedamnaesti amandman Ustava kojim je uveden neposredni izbor federalnih senatora.
• 10. 4. - Strane sile, sem Rusije, uvele pomorsku blokadu Crne Gore sa osam brodova, od Bara do ušća Drima.
  • U ovo vreme i srpska vlada odlučila da prekine operacije oko Skadra.
• 13. 4. - Porinut nemački brod SS Vaterland (kasnije će biti američki SS Leviathan).
• 23. 4. (10. 4. po j.k.) - Opsada Skadra: Crnogorci uprkos velikim silama uzeli Skadar, koji je predao Esad Paša Toptani.
• 24. 4. - U Njujorku otvorena Woolworth Building sa 57 spratova, najviša na svetu do 1930.

Maj/Svibanj

• 3. 5. - Iznimne mjere u BiH, raspuštena mnoga udruženja (npr. "Prosvjeta" i "Privreda").
• 4. 5. - Pod pritiskom velikih sila knjaz Nikola prihvatio napuštanje Skadra.
• 6. 5. - Ostavka vlade divizijara Martinovića, zbog predaje Skadra - dolazi serdar Janko Vukotić.
• 10. 5. - Prvi put poleteo "Ruski vitez", prvi četvoromotorac na svetu, konstrukcija Igora Sikorskog.
• 14. 5. - Međunarodni odred ušao u Skadar.
• 22. 5. - Bugarske trupe potisle grčke sa reke Angitis.
• 25. 5. (12. 5. po j.k.) - Srpska vlada nudi bugarskoj reviziju savezničkog ugovora (ova to odbija 19. 6.).

+ Austrougarski obaveštajac puk. Alfred Redl izvršio samoubistvo u Beču nakon što je razotkriven kao ruski špijun.

• 29. 5. - U Parizu održana premijera baleta Posvećenje proljeća Igora Stravinskog koja izaziva burnu reakciju publike te eskalira u najpoznatije nerede u historiji klasične muzike.
• 30. 5. - Prvi balkanski rat okončan Londonskim mirovnim sporazumom:
  • nezavisna Albanija (granice utvrđene sledećeg decembra),
  • Kosovski vilajet (koji obuhvata i Sandžak) podeljen između Srbije, Crne Gore i Albanije,
  • bugarska granica u zapadnoj Trakiji na liniji Enos-Midija, nedefinisano razgraničenje u Makedoniji.
  • Krit dodeljen Grčkoj, granica u Egeju naknadno.

Jun/Juni/Lipanj

• 1. 6. - Grčko-srpski savez protiv bugarskog ekspanzionizma.
• 4. 6. - Britanska sufražetkinja Emily Davison izletela pred kraljevog konja na Epsom Derby-ju, izgažena umire četiri dana kasnije.
• 6. 6. - Bugarski premijer Ivan Gešov dao ostavku, nasleđuje ga nakratko Stojan Danev.
• 8. 6. (26. 5. po j.k.) - Ruski car Nikola II telegrafisao vladarima Bugarske i Srbije podsećajući ih na opciju arbitraže.
• 11. 6. - Bugari zarobili srpsku patrolu kod Krive Palanke.
• 14. 6. - Zemljotres kod Velikog Trnova, Bugarska (M 7.0, Int. IX).
• 15. 6. - Filipinsko-američki rat: američka pobeda kod Bud Bagsaka tokom Pobune Moroa.
• 18. 6. - U Parizu počinje Arapski kongres o predlozima reforme u Otomanskom carstvu.
• 30. 6. (17. 6. po j.k.) - Bugarskim napadom počinje Bregalnička bitka i Drugi balkanski rat.

+ Nemački Reichstag doneo zakon koji predviđa postepeno uvećanje vojske.

Jul/Juli/Srpanj

• 7. 7. - Bugari poraženi u Bregalničkoj bitki.
• 10. 7. - Crna Gora objavila rat Bugarskoj (poslat Dečanski odred pod Vukotićem).

+ U kalifornijskoj Dolini smrti izmereno 56,7°C.

• 11. 7. (ili 15.?) - Rumuni ušli u Bugarsku, zauzeli Silistru (stići će do okoline Sofije).
• 13. 7. - Turci započeli nastupanje sa Čataldže protiv Bugara.
• 17. 7. - Vasil Radoslavov je novi bugarski premijer (do 1918).
• 17 - 31. 7. - Boj na Grlenskim visovima.
• 21. 7. - Baron Ivan Skerlecz je novi komesar/povjerenik u Hrvatskoj umjesto umirovljenog Cuvaja.
• 23. 7. - Turska prethodnica ulazi u Jedrene, a Srbi u Belogradčik i nastupaju prema Vidinu.
• 29. 7. - Međunarodna zajednica priznala Albaniju kao neutralnu, suverenu, naslednu kneževinu.
• 31. 7. - Primirje u Drugom balkanskom ratu.

Avgust/August/Kolovoz

Rezultat Balkanskih ratova

• 4. 8. - Kineska provincija Čungking proglasila nezavisnost, ali vladine snage slomile pobunu za par nedelja.
• 7. 8. - Vojni rok u Francuskoj produžen sa dve na tri godine.
• 10. 8. - Drugi balkanski rat: Bukureštanski mirovni sporazum kojim Bugarska gubi veliki dio teritorija stečenih u prvom balkanskom ratu, kao i južnu Dobrudžu.
• 18. 8. - Omladinac Dojčić pucao na hrvatskog komesara Skerleca.
• 23. 8. - Otkrivena kopenhagenska statua "Mala sirena".
• 28. 8. - Inaugurirana "Palata mira" u Hagu, izgrađena donacijom Andrewa Carnegiea, u kojoj će se kasnije nalaziti Međunarodni sud pravde.

Septembar/Rujan

• 1. 9. (19. 8. po j.k.) - Patrijarh srpski Lukijan nestao u Bad Gasteinu, telo pronađeno 26. 10..
• 9. 9. - BASF počinje proizvodnju veštačkog đubriva/gnojiva prvom upotrebom Haber-Boschovog procesa u industrijskim razmerama u Oppauu kod Ludwigshafena.

+ Ruski letač Pjotr Nesterov prvi na svetu izveo luping, zbog čega je kažnjen sa deset dana zatvora ("ugrožavanje državne imovine").

• 13. 9. - U Bosanskom saboru 12 poslanika grupe "Srpska riječ" mora položiti mandate (zbog kolebanja odbijeni od vlasti i opozicije).
• septembar - Albanska pobuna protiv srpske vlasti, Pokolji u Ljumi, upad iz Albanije u Debar, Ohrid, Strugu i Gostivar - srpska vojska u poteri prešla granicu.
• 23. 9. - Francuski pilot Roland Garros se proslavio neprekidnim letom preko Mediterana, od Fréjusa u južnoj Francuskoj do Bizerte u Tunisu.

Oktobar/Listopad

• 1. 10. - Meksička revolucija: konstitucionalisti Pančo Vilje porazili vladine snage kod Torreóna.
• 3. 10. - U SAD vraćen federalni porez na prihod i snižene carine.
• 9. 10. - Na Atlantiku se zapalio i potonuo britanski brod Volturno, poginulo oko 130 osoba.
• 10. 10. - Završetak gradnje Panamskog kanala (u upotrebi od 1914).
• 14. 10. - Protest Srbiji iz Beča zbog prelaska albanske granice, zatim i ultimatum.

+ Najgora rudarska nesreća u istoriji Velike Britanije: eksplozija u rudniku Universal Colliery u južnom Velsu odnela 439 života.

• 16. 10. - Na proslavi 100. obljetnice bitke kod Leipziga njemački car Wilhelm II svojim generalima tvrdi kako će Njemačka uskoro biti prisiljena krenuti u rat sa silama Antante.

+ Prapremijera Shawovog "Pigmaliona" u Beču.

• 18. 10. - Srpska okupacija Albanije: austrougarski ultimatum Srbiji za povlačenje iz Albanije.
• 31. 10. - Otvoren Linkolnov auto-put, prva transkontinentalna magistrala u SAD.

Novembar/Studeni

• 5. 11. - Zbog mentalne bolesti smenjen Otto Bavarski, nasleđuje ga Ludvig III..
• 6. 11. - U Alzasu izbija Savernska afera zbog uvredljivih opaski jednog pruskog poručnika, nakon kojih izbijaju i neredi.

+ Mahatma Gandhi protestuje u Južnoj Africi sa 2200 sledbenika protiv rasne diskriminacije tamošnjih Indijaca.

• 13. 11. - Sporazum o razgraničenju Srbije i Crne Gore.
• 17. 11. - Sastanak ugarskog premijera Ištvana Tise sa liderima Hrvatsko-srpske koalicije u Budimpešti - sporazum posredovanjem komesara Skerlecza.
• 27. 11. - Ivan Skerlecz imenovan hrvatskim banom (do 1917), na čelu "činovničke vlade" (Hrvatskoj vraćen ustav).

Decembar/Prosinac

• 1. 12. - Masovna proizvodnja: Ford Motor Company počinje proizvodnju Modela T na pokretnoj traci.

+ Grčka i formalno anektirala Kritsku Državu.

• 6. 12. - Ugarska vlada ukinula Željezničarsku pragmatiku, protivnu Hrvatsko-ugarskoj nagodbi (ali ostaje stara praksa - madžarski je zvanični jezik na državnoj željeznici u Hrvatskoj i Slavoniji).
• 12. 12. - Jasu V je novi etiopski car (do 1916).

+ Vincenzo Perugia uhapšen kada je pokušao prodati Mona Lisu u Firenci (slika vraćena u Francusku 30. 12., dve godine od krađe).

• 16 - 17. 12. - Izbori za Hrvatski sabor, najslobodniji ikad, 48 od 88 mjesta za H-S. koaliciju.
• 17. 12. - Firentinskim protokolom definisane granice Albanije.
• 21. 12. - Arthur Wynne objavio prvu ikad ukrštenicu u božićnom broju lista "New York World".
• 23. 12. - U SAD utemeljen Sustav federalnih rezervi.

+ Nikola Tesla patentirao svoju "fontanu".

• decembar - Dopunski izbori za Bosanski sabor: mjesta "Srpske riječi" zauzima advokat Danilo Dumović - biće dio vladine većine u Saboru.

Tokom/tijekom godine

• Postuliran Borov model atoma.
• Otkriven ozonski omotač.
• Objavljena "Swannova strana", prvi tom Proustovog "U potrazi za izgubljenim vremenom".
• leto - Uvedena marka cigareta Camel.
• Nemački arhitekta Robert Koldewey počinje iskopavanje Etemenankija, babilonskog zigurata.
• Diskvalifikovan olimpijac Jim Thorpe.

Rođenja

• 7. 1. - Franjo Glaser, hrvatski nogometni branič († 2003)
• 17. 1. - Obrad Gluščević, hrvatski filmski redatelj († 1980)
• 20. 1. - Vukašin Vule Jevtić, srpski pevač († 1981)

• 4. 2. - Rosa Parks, afroamerička aktivistica († 2005.)
• 6. 2. - Vladimir Turina, hrvatski arhitekt († 1968.)
• 7. 2. - Oskar Danon, kompozitor i dirigent († 2009)
• 14. 2. - Vladimir Muljević, hrv. pionir elektrotehnike i računarstva († 2007)
• 15. 2. - Nikola Jančić, operski pevač († 1985)
• 22. 2. - Ranko Marinković, hrvatski književnik i dramski pisac († 2001.)
• 27. 2. - Irwin Shaw, američki pisac († 1984.)

• 21. 3. - Ivan Goran Kovačić, hrvatski pjesnik († 1943.)

• 8. 4. - Rudi Supek, hrvatski sociolog, filozof, književnik (†1993.)
• 15. 4. - Tanasije Mladenović, srpski pesnik († 2003)
• 15. 4. - Erih Koš, srpski književnik († 2010)
• 21. 4. - Milivoj Ašner, zapovjednik policije u NDH († 2011)

• 21. 5. - Rajka Borojević, književnica, osnivač Dragačevske zadruge žena († 1973)
• 26. 5. - Peter Cushing, engleski glumac († 1994.)
• 26. 5. - Oto Šolc, hrvatski književnik († 1994.)
• 27. 5. - Enver Čolaković, bh. književnik i prevodilac († 1976)

• 13. 6. - Anita Mezetova, operska pevačica († 1980)
• 13. 6. - Danilo Lekić Španac, narodni heroj († 1986)

• 7. 7. - Milentije Popović, revolucionar i političar († 1971)
• 14. 7. - Gerald Ford (pravo ime Leslie Lynch King Jr.), 38. predsjednik i 40. potpredsjednik SAD-a († 2006.)

• 11. 8. - Angus Wilson, engleski pisac
• 13. 8. - Anita Mezetova, operska pevačica († 1980)

• 12. 9. - Jesse Owens, američki atletičar, 4-struki Olimpijski pobjednik na OI u Berlinu, 1936. († 1980.)
• 13. 9. - Ćamil Sijarić, književnik († 1989)

• 2. 10. - Viktor Vida, hrvatski književnik († 1960.)
• 11. 10. - Kata Rogić, hrv. naivna slikarica († 1993)

• 5. 11. - Vivien Leigh, engleska filmska glumica († 1967.)
• 7. 11. - Albert Camus, francuski pisac i filozof († 1960.)
• 22. 11. - Benjamin Britten, engleski skladatelj († 1976.)

• 2. 12. - Pavle Jakšić, fizičar, narodni heroj, gen-puk. JNA († 2005)
• 11. 12. - Jean Marais, francuski glumac
• 18. 12. - Willy Brandt, nemački političar († 1992)

Smrti

• 20. 3. - Mihailo Petrović, prvi srpski vojni pilot i prvi poginuli na svetu (* 1884)
• 6. travnja - Erazmo Barčić, hrvatski političar i pravnik (* 1830.)
• 16. travnja - Miroslav Kraljević, hrvatski slikar (* 1885.)
• 25. 6. - Ljubomir Jovanović - Čupa, srpski političar i publicista (* 1877)
• 13. kolovoza - August Bebel, njemački socijalist (* 1840.)
• 7. listopada - Ivan Banjavčić, hrvatski političar i dobrotvor (* 1843.)
• 25. listopada - Frederick Rolfe, engleski pisac i umetnik
• 26. 11. - Ljerka Šram, hrv. glumica (* 1874)

Nobelova nagrada za 1913. godinu

• Fizika: Heike Kamerlingh Onnes
• Kemija: Alfred Werner
• Fiziologija i medicina: Charles Robert Richet
• Književnost: Rabindranath Tagore
• Mir: Henri La Fontaine

Reference

• Stanoje Stanojević, Narodna enciklopedija tom III, II izdanje, str. 710-718

Takođe pogledati

• Srpska okupacija Albanije

1913 na Wikimedijinoj ostavi