Oskar Danon

Oskar Danon tokom vježbe s mariborskim orkestrom, 1961. godine.

Oskar Danon - Cigo (Sarajevo, 7. februar 1913 — Beograd, 18. decembar 2009), jugoslovenski dirigent i kompozitor jevrejskog porijekla, akademik ANU BiH.

Tokom drugog svetskog rata, izbegao je progon Jevreja otišavši u partizane, gde je komponovao (ili muzički obradio) mnoge partizanske pesme, uključujući: "Veseli se, goro Romanijo", "Na vrh gore Romanije", "Romanijo, visokoga visa", "Ide Tito preko Romanije", "Drug Tito", "Konjuh planinom", "Kozara".

Diplomirao je dirigovanje i kompoziciju na Praškom državnom konzervatorijumu i doktorirao filozofiju na Karlovom univerzitetu u Pragu. Bio je prvi direktor Opere i Baleta Narodnog pozorišta u Beogradu posle Drugog svjetskog rata, a zatim njihov umjetnički direktor i stalni gost dirigent, bio je šef dirigent Slovenske filharmonije u Ljubljani i Simfonijskog orkestra Radio Zagreba, redovni profesor Muzičke akademije u Beogradu.

Biografija

Oskar Danon je rođen 7. februara 1913. godine u Sarajevu. Potiče iz građanske jevrejske porodice. Njegov otac, koji je u Beču završio trgovačku akademiju, bio je vlasnik manufakturnih radnji u Sarajevu koje su mu oduzete 1941. godine uspostavom vlasti NDH. Majka Oskara Danona, Hani Danon, svirala je klavir tako da je rastao u kući okružen muzikom.

Gimnazijski dani

Pohađao je Prvu mušku gimnaziju u kojoj vrlo rano dolazi u susret sa lijevo orijentisanim profesorima, te učestvuje u aktivnostima socijalistički opredijeljene omladine i radu literarnog kružoka „Omladina“. 1928. godine osniva prvi džez orkestar „Bobi džez“ u kome svira klavir.

U sedmom razredu gimnazije muziku mu je predavala Anka Ivačić, profesorka koja se kasnije udala za književnika Hamzu Humu. U pjevačkom horu koji je Anka Ivačić vodila, Oskar Danon svirao je klavir, sve dok profesorka Ivačić nije zatražila od njega da je zamijeni na mjestu dirigenta. To su bili njegovi dirigentski počeci. Kasnije je s učenicama Ženske gimnazije napravljen mješoviti hor, pa bi preko ljeta odlazili na turneje po bivšoj Jugoslaviji. Izvodili su djela Mokranjca, Slavenskog, Gotovca, recitovali Kranjčevića, Zmaja, Šantića… U Makarskoj ga je čuo profesor praškog konzervatorija i kompozitor František Picha i veoma se zainteresovao za njega. Kada je trebalo da odluči gdje ću na studije, došao je u Sarajevo kod Oskarovog oca i insistirao da ode u Prag i studira muziku.

Studije Godine 1933. upisao je filozofiju na Filozofskom fakultetu Karlovog univerziteta, a na Državnom konzervatoriju, kompoziciju i dirigovanje. U Pragu je u to vrijeme bio značajan broj jugoslovenskih studenata, koji su ubrzo uzeli učešća u društvenom i političkom životu. Studenti iz Jugoslavije su u to vrijeme bili podijeljeni u dvije grupe: jedna je bila socijalistička, dok je druga bila prorežimski i nacionalistički orijentisana. Prvi su bili okupljeni oko udruženja Matija Gubec, kojem je i Danon pripadao, i Udruženja studenata tehnike, a drugi, desno nastrojeni, ušli su u Srpsku zadrugu ili Hrvatsku zadrugu. Centralno udruženje naših studenata, Jugoslavija, kojeg je zvanično pomagalo Kraljevsko veleposlanstvo, do 1935. bilo je u rukama desničara i nacionalista. Kasnije ga preuzimaju levo orijentisani studenti.

Povrtak u Sarajevo

Godine 1938. u Pragu je, posle diplomskog koncerta s orkestrom Konzervatorija, odbranio doktorsku tezu na temu Klod Debisi i muzički impresionizam, početak dekadence u muzici. Te 1938. u Sarajevo je sa studija iz inostranstva stigao veliki broj mladih intelektualaca, pa je grad koji je godinama bio bez značajnijih kulturnih manifestacija, odjednom živnuo. U okviru Sarajevske filharmonije zajedno sa pijanistkinjom Matusja Blum, balerinama Anom Rajs i Ubavkom Milanković, likovnim umjetnicima Vojom Dimitrijevićem, Ismetom Mujezinovićem, Danijelom Ozmom, Romanom Petrovićem, inženjerima Jahielom Fincijem, Emerikom Blumom, Šuicom Salomom, piscima Jovanom Kršićem, Borisom Kovačevićem, Borom Draškovićem, pravnicima Pavlom Goraninom, Mladenom Cvitkovićem, i drugim, osniva umjetničko društvo Kolegijum artistikum (Collegium Artisticum) koji organizuje horske recitacije, predavanja, multimedijske umjetničke večeri, izložbe….

Drugi svjetski rat

Vladimir Perić Valter i Oskar Danon Cigo, Jajce, oktobra 1943.

Oskar Danon, Rada Jovanović i Junus Međedović u Jajcu, 1943

Nakon 6. aprila i sloma Jugoslavije, svi ljevičari okupljeni oko Kolegijuma, zbog tajnih policijskih spiskova na kojima su se nalazila njihova imena, morali su u ilegalu.

Čim je uspostavljena vlast Nezavisne Države Hrvatske, u sve sarajevske radnje koje su držali Jevreji i pravoslavci uvedeni su povjerenici. Jedna veća radnja Oskarovog oca dodijeljena je porodici Mešinović. Nakon rata, radnja je nacionalizovana i od nje je nastala Nama. Roditeljima je oduzeta i radnja koja se nalazila pored hotela Centrali data je na upravljanje dirigentu hrvatskog pjevačkog društva Napredak, Ivanu Demetru, koji je, po kazivanju Oskarovog brata, učestvovao u proterivanju njegovih roditelja iz velikog lijepog stana u centru Sarajeva. Roditelji su živeli kao podstanari kod jedne muslimanske porodice koja ih je lijepo primila i omogućila im da, preodjeveni u muslimansku nošnju, uz pomoć očevog nećaka, izbegnu ustaški pogrom i da se preko Splita i Mostara prebace u Italiju.

16. jula 1941. odlazi u partizane. Toga dana dogovorio je sa Slavišom Vajnerom, Slobodanom Principom, Hasanom Brkićem, Avdom Hodžićem, Brankom Milutinovićem i krojačem Mentom da se nađu kod samostana K Isusu i Mariji na Bjelavama i da probaju da se dočepaju Romanije. Sa lažnim planinarskim legitimacijama koje je, zahvaljujući svojoj školskoj drugarici koja je radila u Zubićevoj ustaškoj kancelariji, policijskim žigom ovjerila Vjera Bonačić, Danonova buduća supruga, krenuli su, navodno, na Crepoljsko, u planinarski dom. Pošto im se to činilo najbezbjednijim, dogovor je bio da po njih dođe taksi. Međutim, taksist se uplašio, pa su Slaviša Vajner, Slobodan Princip i Oskar Danon ceo sat čekali dok Hasan Brkić ne stigne s novim. Na Crepoljskom su ih sačekali Avdo Hodžić, Branko Milutinović i krojač Mento. Partizani kao organizovana formacija još uvek nisu postojali, pa su sa Grujom Novakovićem, Perom Kosorićem i Pavlom Goraninom, koji je imao zadatak da ih sačeka iznad zaseoka Senkovići, krenuli u Bijele vode. U početku su izvodili diverzantske akcije, minirali pruge, a onda polako formirali partizanske odrede. Najpre je bio zamjenik komandanta Romanijskog bataljona, pa onda komandant odreda Zvijezda. Partizansko ime bilo mu je Cigo.

U partizanima komponuje pjesme Romanijo visokoga visa, Ide Tito preko Romanije, Pjesma bosanskih proletera. Po tekstu Vladimira Nazora komponuje Drug Tito, Sve što j' bilo pod pepelom, Pjesma o pesti …

Učestvuje na Drugom zasjedanju AVNOJ-a u Jajcu, gdje je dobio čin majora.

Jedno vrijeme je, 1944. s Pozorištem narodnog oslobođenja boravio u Bariju, gde su davali priredbe u pravom profesionalnom pozorištu. Zvalo se Teatro Picini. Krajem septembra dobio je naređenje da se pripremi za ulazak u Beograd. Dobio je zaduženje da ide u Narodno pozorište, da formira hor, orkestar i ansambl koji će izvesti svečanu priredbu povodom proslave velike Oktobarske revolucije. Spremili su Šestu simfoniju od Čajkovskog. Nakon 20. oktobra, Pozorište narodnog oslobođenja je davalo priredbe tri puta dnevno – ujutro, popodne i uveče. Sala je uvek bila puna.

Period nakon rata

Nakon završetka rata ženi se sa Vjerom Bonačić iz Sarajeva. Odlazi u Beograd da živi. Dugi niz godina je bio direktor Beogradske opere (1945-1963). Od 1963. do 1970. djeluje kao profesor u razredu opernog studija na Muzičkoj akademiji u Beogradu. Od 1970. do 1975. je šef-dirigent Slovenske filharmonije u Ljubljani i potom dvije sezone (1980. – 1982.) šef-dirigent Simfonijskog orkestra Radio Zagreba. Bio je predsjednik Udruženja muzičkih umetnika Srbije, prvi generalni sekretar Saveza kompozitora Jugoslavije, obnovio je Beogradsku filharmoniju… S ansamblom Beogradske opere imao je veoma uspješne nastupe u Parizu, Beču, Edinburgu, Firenci, Veneciji, Visbadenu, Rimu, Berlinu… Na tim gostovanjima je sreo i upoznao mnoge velike umetnike, a s nekima od njih docnije i sarađivao. Kao gost dirigent nastupao je u više navrata u vodećim operskim kućama i koncertnim dvoranama Evrope, Sjeverne Amerike, Sovjetskog Saveza i Japana.

Raspad SFRJ

Učestvovao je u antiratnim protestima u Sarajevu kada je na okupljene protestante otvorena snajperska vatra. U Sarajevu se, tada, sasvim slučajno nalazio. Uspio je da napusti Sarajevo posljednjim letom iz Sarajeva za Beograd. Od 1992. godine živio je u Baškoj, na ostrvu Krk u Hrvatskoj. Ostao je veliki protivnik nacionalista i, po sopstvenom priznanju, bio je jugonostalgičar. Prema njegovim sjećanjima, koje je zabilježila Svjetlana Hribar, 2005. godine objavljena je biografska knjiga „Ritmovi nemira“.

Septembra 2008. godine izabran je za člana Akademije nauka i umjetnosti BiH.

Umro je 18. decembra 2009. godine u Beogradu.

Sudbina Danonove porodice u Holokaustu

Mnogi članovi Danonove porodice stradali su u logorima. Oskarov brat bio je u logoru u Švajcarskoj, odakle se vratio u Sarajevo. Oskarovi roditelji, nakon što su uspjeli da se prebace u Italiju, poslije rata 1948. godine odlaze u SAD u Detroit. Majka mu je radila kao kuvarica u jednom jevrejskom staračkom domu, a otac mu je bio ekonom - snabdjevač doma. Otac mu je umro 1964. godine, a majka, koja se vratila u Jugoslaviju, mu je umrla u Sarajevu 1972. godine.

Priznanja i nagrade

• Oktobarska nagrada Grada Beograda
• Nagrada AVNOJ-a (1970)
• Nagrada „Vatroslav Lisinski“, Hrvatsko društvo skladatelja (2004)

Eksterni linkovi

• Intervju dat BH Danima, na portalu e-Novine.com
• Intervju „Ovo su društva bez vizije“, na portalu feraltribune.hr
• Rigoleto u izvođenju Borsilava Aleksandrova i Gertrude Munitić, dirigent Oskar Danon.