Prijeđi na sadržaj

Srbi

Izvor: Wikipedija
(Preusmjereno sa stranice Srpkinja)
Ukoliko ste tražili Severne Srbe, pogledajte Lužički Srbi.
Za druge upotrebe, pogledajte Srbi (razvrstavanje).
"Serbi (južnoslovenski narod)" preusmerava ovde. Za druge upotrebe, pogledajte Serbi.
Srbi
Срби
Sv. Sava • Car Dušan  • Karađorđe  • V. Karadžić
N. Tesla  • M. Pupin  • N. Petrović  • M. Milanković
Ukupna populacija

10-11 miliona[nedostaje referenca]

Regioni sa značajnim brojem pripadnika
Zapadni Balkan 8.600.000+
 Srbija 5.988.093 (2011) [1]
 Bosna i Hercegovina 1.484.530—1.711.577 (2010) [2]
 Hrvatska 186.633 (2011.) [3]
 Crna Gora 178.550 (2011) [4]
 Slovenija 70.526 (2009) [5]
 Makedonija 40.000 (2008) [6]
ostatak Evrope 1.400.000+
 Njemačka 700.000—800.000 (2014) [7]
 Austrija 300.000-350.000 (2012) [8]
 Italija 70.000 (2012) [9]
 Francuska 120.000 (2014) [10]
 Švicarska 195.953 (2008) [11]
 Švedska 135.000 (2008) [12]
 Ujedinjeno Kraljevstvo 80.000+ (2012) [13]
 Rumunjska 22.518 (2002) [14]
 Belgija 3.857 (2008) [15]
 Grčka 15.000+ (2012) [16]
 Mađarska 10.000 (2011) [17]
 Luksemburg 8.581 (2009) [18]
 Španija 7.600 (2012) [19]
 Estonija 6.143
Sjeverna Amerika 1.500.00+
 SAD 1.050.000 (2012) [20]
 Kanada 200.000-250.000 (2012) [21]
Azija i Oceanija 200.000+
 Australija 200.000 [22]
Jezik/ci
srpski
Religija
Srpska pravoslavna crkva
Srodne etničke grupe
Južni Slaveni, a najviše Bošnjaci, Crnogorci, Hrvati i Jugoslaveni

Srbi su južnoslovenski narod koji pretežno živi na Balkanskom poluostrvu i u Panonskoj niziji: u Srbiji, gde čini oko 84% stanovništva, Bosni i Hercegovini i Crnoj Gori gde ih ima oko 41%. U manjem broju, Srba ima i u Hrvatskoj, Mađarskoj, Rumuniji, Makedoniji i Albaniji, kao i u raznim zemljama u dijaspori. Srbi su većinom pravoslavne veroispovesti.

Geografija

Geopolitički prostor Srbije, Crne Gore i Bosne i Hercegovine, područje na kojem je nastanjena većina Srba

Tradicionalni srpski etnički prostori su danas politički podeljeni između nekoliko država, u kojima se položaj srpskog naroda razlikuje.

Matična država srpskog naroda je Srbija. Pored toga, Srbi su priznati kao jedan od tri konstitutivna naroda Bosne i Hercegovine. U|Republici Kosovo]], koju Srbija ne priznaje i koju smatra delom svoje teritorije, položaj Srba je regulisan u smislu da su albanski i srpski ravnopravni službeni jezici ove države. Crna Gora je definisana kao građanska država. U njoj status Srba nije posebno definisan, ali se Srbi u ovoj državi ne smatraju ni nacionalnom manjinom.[23] U ostalim državama koje pokrivaju tradicionalne srpske etničke prostore, Srbi imaju status nacionalne manjine.

U samoj Srbiji, Srbi čine većinu stanovništva u Vojvodini (67%), Beogradu (91%), Šumadiji i zapadnoj Srbiji (89%) i Južnoj i istočnoj Srbiji (89%). Na Kosovu i Metohiji Srba ima 7% i drugi su narod po brojnosti, posle Albanaca. U toku je proces formiranja Zajednice srpskih opština, koja bi trebalo da uključi opštine na Kosovu i Metohiji sa srpskom većinom.

U Republici Srpskoj, jednom od dva entiteta Bosne i Hercegovine, Srbi su većinski narod (88%), a čine i relativnu većinu stanovništva (43%) u Brčko Distriktu. U drugom entitetu BiH, Federaciji Bosne i Hercegovine, Srbi čine najveći deo stanovništva u 4 opštine Bosanske Krajine.

U Crnoj Gori, Srbi čine dominantno stanovništvo u jednom broju opština na severu Crne Gore i Boki Kotorskoj.

Oko 190.000 Srba danas živi u Hrvatskoj. Srbi u Hrvatskoj su bili konstitutivni narod do 1991. godine, kada ih je bilo preko 580.000. Srbi su u velikom broju (250.000) proterani iz te zemlje tokom rata, u operacijama Oluja i Bljesak 1995. godine.[24][25] Danas Srbi čine većinu stanovništva u jednom broju opština Hrvatske u severnoj Dalmaciji, Lici, Kordunu, Baniji, Slavoniji, zapadnom Sremu i Baranji. Deo ovih opština na istoku Hrvatske uključen je u Zajedničko veće opština.

U Rumuniji, Srbi čine najveći deo stanovništva u opštinama Svinjica, Požežena i Sokolovac u Banatu.

Istorija

Glavni članak: Istorija srpskog naroda

Poreklo Srba

Bela Srbija i Bela Hrvatska u 6. veku (oko 560. godine), prema knjizi Frensisa Dvornika

Prema „Spisu o narodima“ koji se pripisuje vizantijskom caru Konstantinu Porfirogenitu,[26] Srbi su se doselili na Balkan za vladavine cara Iraklija (610—641), početkom 7. veka (oko 626. godine). Od tada se sa sigurnošću može govoriti o njihovoj istoriji.

Prema pomenutom spisu, Srbi su na Balkan došli iz Bojke (Bele Srbije),[27][n 1] čija lokacija nije sa sigurnošću utvrđena. O lokaciji Bele Srbije postoji nekoliko hipoteza. Prema jednom mišljenju ona se nalazila na području Polablja i Lužice (današnja istočna Nemačka), koje danas nastanjuju Lužički Srbi. Prema drugom mišljenju, ona se nalazila u gornjem toku Visle i Odre (današnja Poljska), dok je prema trećoj varijanti ona bila locirana na području današnje zapadne Ukrajine. U svakom slučaju, srpska narodna tradicija ne zna za zemlju Bojku.[28]

U Polablju Srbe kao zasebnu zajednicu nalazimo od 5. veka, među zapadnim Slovenima, gde je potvrđeno postojanje njihove nekadašnje države, u delu literature poznate kao Dervanova Srbija. Lužički Srbi i danas žive na delu ovog prostora koji je obuhvatala Dervanova Srbija.

Međutim, nemoguće je tačno reći kada su i odakle Srbi stigli na područje Bele Srbije, odnosno da li su tamo došli kao deo Slovena ili kao deo nekih drugih neslovenskih naroda. I za same Slovene se ne može tačno reći kada su i odakle stigli na prostore koji se smatraju njihovom prapostojbinom, iako ih novija arheološka istraživanja vezuju za niz arheoloških kultura koje su se smenjivale na području srednje i istočne Evrope. Formiranje Srba kao zasebne etničke grupe, odnosno njihovo izdvajanje iz slovenske mase prilikom dolaska na Balkan, je proces koji nije detaljnije opisan u izvorima onog vremena, iako u istorijskoj nauci nije sporno da se desio. To je otvorilo prostor da nastanu različite hipoteze o nejužnoslovenskom poreklu Srba, okarakterisane kao marginalne u današnje vreme, ili pseudoistorijske.

Ruski arheolog-slavista Valentin Vasiljevič Sedov smatra da arheološka građa ne potvrđuje mišljenje da se Bela Srbija nalazila na zapadnoslovenskim prostorima. Prema ovom autoru, Srbi potiču sa severnog priobalja Crnog mora, a na Balkan su se preselili u masovnom migracionom talasu ka srednjem Podunavlju, u vreme najezde Avara.[29]

Moderna srpska nacija etnolingvistički spada u grupu južnoslovenskih naroda. Rezultati određenih genetskih i antropoloških istraživanja pokazuju da su Srbi po svom genetskom poreklu povezani i sa balkanskim starosedeocima. Međutim, s obzirom da se Y-DNK Haplogrupa I, koju danas nalazimo kao najzastupljeniju kod Srba, vezuje i za balkanske starosedeoce i za jedan deo Slovena, ne može se sa sigurnošću reći da li su oni Srbi koji imaju ovu haplogrupu potomci balkanskih starosedelaca koji su se kasnije poslovenili ili potomci Slovena koji su se naselili na Balkan. Generalno, određeni stepen genetskog porekla od starih naroda nije karakterističan samo za Srbe već i za ostale narode u Evropi (starorimski filozof Seneka - Teško da će se naći ijedna zemlja čiji su stanovnici autohtoni. Sve je to izmešano i jedno na drugo nakalemljeno. Jedni su odlazili, a drugi dolazili).

Srednji vek

Ranosrednjovekovna istorija Srba je zbog oskudice pisanih izvora poznata samo okvirno.

Za period od doseljavanja do formiranja feudalnih država glavni izvor je Konstantin Porfirogenit. Po njegovoj priči, za vreme vladavine vizantijskog cara Iraklija (610-641) vlast nad Belim Srbima je pripala dvojici braće, od kojih je jedan iz nepoznatog razloga napustio svoju očevinu i uputio se u Vizantiju. Za sobom je, kako Porfirogenit kaže, poveo „polovinu naroda“. Car Iraklije ih je naselio u okolini Soluna, u kraju koji će se od tada po njima zvati Srbica (danas Servija, okrug Kožani).[n 2] Posle nekog vremena ih je obuzela nostalgija za starim zavičajem, pa im je car dao dozvolu za povratak. Međutim, tek što su prešli Dunav, predomislili su se i ponovo zatražili zemlju za naseljavanje. Ovaj put im je car dodelio oblasti opustošene u najezdi Avara, u Porfirogenitovo vreme (sredina 10. veka) poznate kao Srbija, Paganija, Zahumlje, Travunija i Konavle.[31]

Srbi i ostali Južni Sloveni su u novoj postojbini na Balkanu zatekli romanizovano stanovništvo.[32] Ono je u početku, usled straha,[n 3] izbegavalo susret sa pridošlicama. Međutim, odnosi su vremenom otoplili, pa je došlo do trgovačke i kulturne razmene, a negde i do mešanja i simbioze.[n 4] Verovatno kao rezultat toga u srpski jezik su dospele neke reči iz vulgarnog latiniteta kao npr: bosiljak (basilicum), broć (bractea), vrt (hortus), vrč (urceus), Grk (Graecus) gunja/dunja (cydoneus), jegulja (anguilla), kimak (cimex), kip (cippus), konopac (canapus), kopun (cappo, akuz. capponem), kresta (crista), kupus (composita), lovor (laurus), loćika (lactuca), mazga (muscus), mramor (marmor), osel (asellarius), ošljar, papar (piper), paun (pavo, akuz. pavonem), raka (arca), račun (ratio, akuz. rationem), rotkva (radix, akuz. radicem), rusalje (rosalia), sapun (sapo, akuz. saponem), sumpor (sulphur), ulje (oleum), cer (cerrus) idr.[33] Romanizovano stanovništvo se negde stopilo sa Slovenima pre, a negde kasnije. Najduže se održalo u primorskim krajevima. Uspomenu na njih čuvaju toponimi: Skadar (Scodra), Leš (Lisus), Ulcinj (Ulcinium), Budva (Butua), Risan (Rhizon), Ston (Stagnum), Medun (Metheon), Svač (Saucium), Sard (Sarda), Drivast (Drivastum); oronimi: Durmitor (dormire), Visitor (od glagola videre, vidi, visum), Leotar (od leo, lav); hidronimi: Neretva (Narenta), Bojana (Barbana), Drim (Drino, Dirnius), Cetina (Cnetona) itd.[34]

Porfirogenit u svom spisu piše da su Srbi još za vreme Iraklija primili hrišćanstvo i to preko sveštenika iz Rima.[35] To se donekle može i razumeti s obzirom da je Vizantija mogla tada delovati na Srbe samo preko primorskih gradova na Jadranu u kojima je bogoslužbeni jezik bio latinski.[36][n 5] Srbi su verovatno osetili i uticaj Metodijeve panonsko-sremske arhiepiskopije i Klimentove veličke episkopije koji se ogledao u širenju slovenske pismenosti i slovenskog bogosluženja.[38] Međutim, postavlja se pitanje u kojoj je meri hrišćanstvo zahvatilo Srbe u 9. veku. Naime, iz kasnijih svedočanstava se vidi da je misionarski rad redovno bio praćen velikim teškoćama.[39] Tek je sveti Sava uspeo da učvrsti hrišćanstvo među Srbima i da se izbori za samostalnu srpsku crkvu.

Osim pomenutog „Spisa o narodima“, Srbi se pominju, doduše kratko, i u Analima franačkog kraljevstva, latinskom spisu iz 9. veka.[40]

Srpske kneževine u 9. veku
Konstantin Bodin, kralj Duklje
Srpski car Dušan; freska iz manastirske crkve u Lesnovu, oko 1350. godine

Srbi su na Balkanu, tokom ranog srednjeg veka, formirali nekoliko kneževina. Pored same Srbije, u jadranskom primorju su formirane srpske kneževine Duklja, Travunija, Zahumlje i Paganija. U 9. veku Srbija se na jugu, duž Dinarida, graničila s Paganijom (od Cetine do Neretve), Zahumljem (od Neretve do Dubrovnika), Travunijom (od Dubrovnika do Boke Kotorske) i Dukljom (od Boke Kotorske do Bojane).[41] Za stanovnike Paganije, Zahumlja i Travunije Porfirogenit izričito kaže da su Srbi. Mada to ne kaže i za Dukljane, nema sumnje da su i oni Srbi.[42] Moguće je da su kod Srba u upotrebi bila dva imena, jedno opšte — „kao oznaka potomaka prvih doseljenika na Balkan, predstavnika nove, šire etnosocijalne zajednice„ — a drugo oblasno, ali nije isključeno da je Srbima prethodio jedan stariji sloj Slovena, koji se na Balkan doselio u vreme avarsko-slovenske najezde krajem 6. i početkom 7. veka.[43] U svakom slučaju, u 11. veku oblasna imena (kao npr. Dukljanin) sve se ređe pojavljuju u pisanim izvorima (uglavnom vizantijskim), ali se zato za ove prostore sve češće vezuje etnonim „Srbi“.[44] Tako se kod Kekavmena iz 11. veka na jednom mestu knez Duklje Stefan Vojislav (1034-1050) naziva „Dukljanin“, a na drugom „Travunjanin Srbin“. Može biti da „Kekavmen... nije smatrao dovoljnim da nazove dukljanskog i travunjanskog vladara samo po imenu njegovih poseda, nego je uvideo potrebu za objašnjenjem [njegovih oblasnih imena - prim. prev.] uz pomoć opštijeg i rasprostranjenijeg etnonima (‘Srbin’)“. Slično stoje stvari i kod Skilice, takođe iz 11. veka, koji piše da se protiv cara pobunila „Srbija“ (tj. Duklja) i da je „arhont Srba“, Stefan Vojislav, pobegavši iz carigradskog zatočeništva, „zauzeo zemlju Srba“. Identične termine Skilica upotrebljava kada govori o Vojislavovom prethodniku Jovanu Vladimiru, za koga kaže da je vladao „Trimalijom i obližnjim oblastima Srbije“.[45]

U 11. veku, Duklja je postala kraljevina, koja je objedinila sve zemlje nastanjene Srbima. Od kraljevine se odvojila zasebna Banovina Bosna. Kasnije je Duklja pripojena Raškoj, koja 1217. godine takođe postaje kraljevina. Pored naziva Raška, za ovu državu se u literaturi upotrebljava i naziv Srbija. Krajem 13. i početkom 14. veka, u Podunavlju i Posavini je postojala još jedna srpska kraljevina pod vlašću Stefana Dragutina i njegovog sina Stefana Vladislava II. Ova država je u literaturi poznata kao Sremska zemlja ili Sremska kraljevina.

1345. godine, srpska kraljevina prerasta u Srpsko carstvo, koje se nakon 1371. godine raspada. Još za vreme postojanja Srpskog carstva, na njegovom području su se iskristalisale oblasti pod vlašću lokalnih gospodara, koji će nakon raspada Srpskog carstva postati samostalni. Države koje su nastale raspadom Srpskog carstva bile su Carstvo Simeona-Siniše, Moravska Srbija, Zeta, Zemlja Brankovića, Zemlja Vojinovića, Prilepsko kraljevstvo i Velbuždska kneževina. Banovina Bosna 1377. godine postaje kraljevina.

Od kraja 14. veka, srpske zemlje postepeno osvajaju osmanski Turci. Moravska Srbija početkom 15. veka prerasta u Srpsku despotovinu, koju zauzimaju Turci 1459. godine. Slabljenjem centralne vlasti u Kraljevini Bosni, na njenom području se u 15. veku formiraju vojvodstvo Sandalja Hranića, kneževina Pavla Radenovića i Vojvodstvo Svetog Save (Hercegovina). Do kraja 15. veka, sve ove zemlje zauzeli su Turci, zaključno sa Zetom, koja se održala sve do 1499. godine.

Novi vek

Pećka patrijaršija, 16-17. vek

Nakon osvajanja srpskih država, Turci su se okrenuli osvajanju Kraljevine Ugarske, u koju se deo Srba sklonio pred turskom najezdom. U vreme tursko-ugarskih sukoba u 16. veku, Srbi predvođeni samozvanim carem Jovanom Nenadom (1526-1527) i vojvodom Radoslavom Čelnikom (1527-1530) su na području Panonske nizije pokušali da obnove srpsku državu. Ovi pokušaji bili su kratkotrajni, a nakon turskog osvajanja velikog dela Ugarske, najveći deo srpskog naroda našao se pod turskom vlašću. U nedostatku sopstvenih državnih ustanova, Srbi su svoj identitet vezali za pravoslavnu crkvu, oličenu u Pećkoj patrijaršiji. Između 16. i 18. veka, u srpskim zemljama je izbio niz ustanaka protiv turskih vlasti, od kojih je najznačajniji bio Banatski ustanak iz 1594.

Od kraja 17. veka, oko kontrole nad srpskim zemljama sukobljavaju se Osmansko carstvo i Habzburška monarhija. Granica između ovih država se do kraja 18. veka ustalila na Dunavu i Savi. Tokom habzburške vlasti, formiran je niz habzburških administrativnih oblasti koje su nastanjivali Srbi: Vojna krajina (postojala do 1882), Kraljevina Slavonija (1699-1868), Kraljevina Srbija (1718-1739), Kraljevina Bosna (1718-1739), Tamiški Banat (1718-1778), Srpska Vojvodina (1848-1849), Vojvodstvo Srbija i Tamiški Banat (1849-1860) i Bosna i Hercegovina (1878-1918). Nezadovoljan ukidanjem jednog dela Vojne krajine, deo Srba se iselio iz Habzburške monarhije u Rusku imperiju, gde su za njih formirane zasebne oblasti: Nova Srbija (1752-1764) i Slavenosrbija (1753-1764).

Karađorđe Petrović, vožd Prvog srpskog ustanka

U srpskim zemljama koje su ostale pod turskom vlašću nastavio se otpor srpskog naroda prema takvom državno-političkom stanju. 1788. godine je južno od Save i Dunava formirana kratkotrajna Kočina krajina, da bi, potom, izbijanjem Prvog srpskog ustanka 1804. godine bila formirana Karađorđeva Srbija, a potom, nakon Drugog srpskog ustanka, Kneževina Srbija, koja je imala autonomiju u okviru Osmanskog carstva. Krajem 17. veka, direktne osmanske vlasti oslobodila se i Crna Gora, a i Srbi muslimani iz Bosne su pokušali da se oslobode osmanske vlasti, formiravši Bosanski begovat (1831-1833). Potpuna nezavisnost Srbije i Crne Gore priznata je 1878. godine. Srbija je 1882. godine proglašena kraljevinom, dok je proglašenje Kraljevine Crne Gore usledilo 1910. godine. Srbija i Crna Gora su u Balkanskim ratovima 1912-1913. godine proširile svoju teritoriju, a u ovom periodu potpuno prestaje osmanska vlast u srpskim zemljama. Tokom Prvog svetskog rata, Srbiju i Crnu Goru su okupirale vojne snage Centralnih sila.

Pokušaj austrougarskih vlasti da na mesto svojih vojnosposobnih ljudi u okupacionoj upravi u Srbiji dovede svoje građane Srbe nije uspeo, jer Srbi nisu pristajali da budu okupatori svojim sunarodnicima.[46]

Sem što su činile zločine nad zatečenim stanovništvom u Guvernmanu „Srbija“, austrougarske okupacione vlasti su ga i internirale. Srbi su internirani što pojedinačno, što grupno, što masovno, ali se u nauci obično govori o četiri glavna talasa:[47]

  • Prvi talas je usledio neposredno po ulasku austrougarske vojske u Srbiju (krajem 1915). Tada je internirano oko 20-25 hiljada ljudi.
  • Drugi talas je usledio posle uključivanja Rumunije u rat na strani saveznika (kraj leta i početak jeseni 1916). Tada je bila izdata naredba da se pohvataju ne samo svi vojnosposobni muškarci od 17 do 50 godina i bivši vojnici koji su izbegli zarobljeništvo i internaciju, nego i svi politički sumnjivi bez obzira na pol, starost i prebivalište. Procenjuje se da je do kraja septembra bilo je pohvatano i internirano u logore van Srbije oko 8.500 ljudi, a do početka novembra 16.500 lica.
  • Treći talas je usledio posle Topličkog ustanka (u proleće 1917). Tada su internirane sve komite koje su se predale okupacionim vlastima, kao i svi oni za koje se sumnjalo da su im pomagali.
  • Četvrti talas je započet probojem Solunskog fronta u jesen 1918, ali je bio najslabiji.

Savremeno doba

Kralj Aleksandar Ujedinitelj

Porazom Centralnih sila u ratu 1918. godine, Srbija i Crna Gora su oslobođene okupacije. U procesu jugoslovenskog ujedinjenja, Srbiji se prisajedinjuju Crna Gora i Vojvodina, a potom se tako proširena Srbija ujedinjuje sa novoformiranom Državom Slovenaca, Hrvata i Srba u jedinstveno Kraljevstvo Srba, Hrvata i Slovenaca, kasnije nazvano Jugoslavijom. Srbi su svoju državnost uneli u novu jugoslovensku državu, u čijim granicama se našla ogromna većina srpskog naroda.

Do okončanja Prvog svetskog rata Srbi su imali šest posebnih crkvenih organizacija:[48]

  • Beogradsku mitropoliju u Kraljevini Srbiji, sa pet eparhija
  • Karlovačku mitropoliju, sa sedam eparhija
  • Crnogorsko-primorsku mitropoliju, sa tri eparhije
  • Srpsku crkvu u Bosni i Hercegovini, sa četiri eparhije
  • Dalmatinsku crkvenu oblast, sa dve eparhije
  • Crkvenu oblast u Staroj Srbiji i Makedoniji, sa šest eparhija

Budući da su stvaranjem Kraljevine SHS razbijene barijere koje su vekovima razdvajale srpske crkvene opštine jedne od drugih, na dnevni red se postavilo pitanje vaspostavljanja jedinstvene SPC. Kraljevina SHS je, posle dugih pregovora koje je vodila sa Vaseljenskom patrijaršijom, uspela da se izbori za priznanje SPC, tako da je 12. septembra 1920. na Arhijerejskom saboru održanom u Sabornoj crkvi u Sremskim Karlovcima doneta odluka o vaspostavljanju Srpske patrijaršije.[49]

U procesu rešavanja hrvatskog pitanja u Jugoslaviji, formirana je 1939. godine Banovina Hrvatska. U njenom sastavu su se, pored srezova sa hrvatskom većinom, našli i neki srezovi sa srpskom većinom.

Okupacijom i podelom Jugoslavije od strane Sila osovine 1941. godine, Srbi su kao narod došli u veoma težak položaj. Iako su okupatori formalno omogućili postojanje nekog oblika srpske državnosti u vidu Nedićeve Srbije i Crne Gore, ove zemlje su se faktički našle pod vlašću okupacionih režima, koji su ugnjetavali srpski narod i nad njim činili genocid. Veliki delovi okupirane Jugoslavije ušli su u sastav takozvane Nezavisne Države Hrvatske (NDH), kojoj su, pored većinski srpskih srezova Banovine Hrvatske bili dodati cela Bosna i Hercegovina i ceo Srem. Srbi u NDH su se našli izloženi progonu, proterivanju, nasilnom pokrštavanju i genocidu. Genocid nad Srbima su takođe činili i mađarski, albanski i bugarski okupatori, koji su okupirali pogranične delove Jugoslavije.

Nakon vojnog poraza Sila osovine i završetka okupacije, Jugoslavija je obnovljena, ali kao socijalistička federacija sastavljena od 6 republika. Područja nastanjena Srbima su administrativnim granicama bila podeljena između 5 od ovih 6 republika. Pored toga, proglašena su tri nova jugoslovenska naroda (Crnogorci, Muslimani, Makedonci), u čiji su sastav ušli delovi srpskog naroda. Iako su nakon Drugog svetskog rata Srbi u Bosni i Hercegovini bili najbrojniji narod, od popisa 1971. godine su u ovoj republici najbrojniji bili Muslimani. U Srbiji su formirane dve autonomne pokrajine, Vojvodina i Kosovo i Metohija, a ovom drugom su uglavnom upravljali Albanci. Srbi su bili priznati kao konstitutivni narod u Hrvatskoj i Bosni i Hercegovini, ali su se mnogi pripadnici srpskog naroda iz Hrvatske, Bosne i Hercegovine i sa Kosova i Metohije selili u Užu Srbiju i Vojvodinu. Ove migracije su imale delom ekonomski, a delom nacionalni karakter.

U vreme raspada Jugoslavije početkom 1990-tih, Srbi u Hrvatskoj i Bosni i Hercegovini su formirali nekoliko srpskih autonomnih oblasti, čijim ujedinjavanjem su stvorene dve republike - Republika Srpska Krajina i Republika Srpska. Ove srpske države formirane su kao odgovor na politiku izdvajanja Hrvatske i Bosne i Hercegovine iz Jugoslavije. Na kraju rata u Hrvatskoj 1995. godine, Republika Srpska Krajina je vojno poražena od strane Hrvatske vojske, a oko 150,000 do 200,000 Srba je proterano sa tih prostora.[24][25][50][51] Iste godine, Dejtonski sporazum je okončao rat u BiH i priznao Republiku Srpsku kao jedan od dva entiteta u sastavu BiH. Nakon NATO bombardovanja SR Jugoslavije 1999. godine i završetkom rata na Kosovu i Metohiji, u skladu sa Rezolucijom 1244 UN-a, na Kosovo i Metohiju su ušle trupe NATO pakta kao misija KFOR, a 230,000 Srba i drugih ne-Albanaca je raseljeno.[52] 2006. godine Srbija i Crna Gora raskidaju svoju državnu zajednicu i postaju nezavisne države, a 2008. se na teritoriji Kosova i Metohije proglašava nezavisna Republika Kosovo, koju Srbija nije priznala.

Jezik

Štokavski poddijalekti
Glavni članak: Srpski jezik

Srbi govore srpskim jezikom, koji pripada slovenskoj grupi indoevropske porodice jezika. Srpski jezik je službeni jezik Srbije i jedan od tri službena jezika Bosne i Hercegovine (uz bosanski i hrvatski; sva tri jezika su gotovo istovetna). Takođe je, uz albanski, jedan od dva službena jezika samoproglašene Republike Kosovo, koju Srbija ne priznaje. U Crnoj Gori je srpski glavni govorni jezik, iako nema službeni status na nivou države (službeni jezik u Crnoj Gori je crnogorski, koji je takođe istovetan srpskom jeziku).

Govornici srpskog jezika se donekle mogu sporazumevati sa govornicima hrvatskog, bosanskog, crnogorskog i bunjevačkog.[53] U manjoj meri se mogu sporazumevati i sa govornicima slovenačkog, makedonskog i bugarskog, kao i sa govornicima drugih slovenskih jezika. U kontaktu sa romskim jezikom, na bazi srpskog je nastao romsko-srpski jezik, kojim govori deo romske populacije u Srbiji.

U smislu lingvističke klasifikacije, srpski jezik se, pored već pomenutih jezika (hrvatskog, bosanskog, crnogorskog, bunjevačkog), klasifikuje u zapadnu grupu južnoslovenskih jezika, u koju još spada i slovenački,[54][55] dok se makedonski, bugarski i staroslovenski jezik klasifikuju u istočnu grupu južnoslovenskih jezika. Leksički, srpski deli 85% sličnosti sa slovenačkim, 84% sa makedonskim, kao i 80% sa bugarskim i slovačkim.[56]

Standardni srpski jezik baziran je na štokavskim južnoslovenskim govorima, a podeljen je na dva glavna narečja - ekavsko i ijekavsko. Ekavsko govorno područje je dalje podeljeno na nekoliko dijalekata: šumadijsko-vojvođanski, smederevsko-vršački, kosovsko-resavski, prizrensko-južnomoravski, svrljiško-zaplanjski i timočko-lužnički. Ijekavsko govorno područje je podeljeno na istočnohercegovački, istočnobosanski i zetsko-južnosandžački dijalekat. Pored toga, postoje i ikavski i slavonski govori, koji su zastupljeni kod populacija koje su u prošlosti u delu literature označavane kao Srbi katolici.

Religija

Hram Svetog Save u Beogradu, najveći srpski pravoslavni hram, najveći pravoslavni hram na Balkanu i po površini i zapremini najveća pravoslavna crkva na svetu

Većina Srba su vernici Srpske pravoslavne crkve. U 2011. godini, srpsko pravoslavno stanovništvo je činilo 84.5% stanovništva Srbije (bez Kosova).[57] Pored toga, među Srbima ima i protestanata, ateista i agnostika, a u manjoj meri i muslimana i katolika. Broj Srba muslimana i Srba katolika je u prošlosti bio veći, ali se pripadnici ovih veroispovesti danas po nacionalnosti uglavnom izjašnjavaju kao Bošnjaci i Hrvati.

Srpska pravoslavna crkva je prisutna kako na tradicionalnim srpskim etničkim prostorima, tako i u srpskoj dijaspori. Ona broji od 8 miliona[58] do 12 miliona članova.[59] Pored Srba, deo vernika Srpske pravoslavne crkve čine i pripadnici drugih etničkih grupa - Crnogorci, Romi, Vlasi, itd.

Populacija

Glavni članci: Demografska istorija Srba i Srpska dijaspora

Najveći broj Srba živi u Srbiji (5.988.000, ne računajući Kosovo). Drugi veći deo Srba živi u Bosni i Hercegovini (1.300.000), gde predstavljaju konstitutivni narod (Srbi su najviše skoncentrisani u Republici Srpskoj, jednom od dva entiteta u BiH). Značajan broj Srba živi i u Crnoj Gori (178.000) i Hrvatskoj (186.000). Manji broj Srba takođe živi u Makedoniji, Sloveniji, Rumuniji, Albaniji, Bugarskoj i Mađarskoj.

Najveći broj Srba živi u Srbiji (5.988.000, ne računajući Kosovo). Drugi veći deo Srba živi u Bosni i Hercegovini (1.300.000), gde predstavljaju konstitutivni narod (Srbi su najviše skoncentrisani u Republici Srpskoj, jednom od dva entiteta u BiH). Značajan broj Srba živi i u Crnoj Gori (178.000) i Hrvatskoj (186.000). Manji broj Srba takođe živi u Makedoniji, Sloveniji, Rumuniji, Albaniji, Bugarskoj i Mađarskoj.

Veliki broj Srba živi u dijaspori (tuđini), prvenstveno u Nemačkoj, Austriji, Švajcarskoj, Sjedinjenim Američkim Državama, Francuskoj, Švedskoj, Turskoj, Argentini, Kanadi i Australiji.

Najveće urbane populacije Srba u Srbiji nalaze se u Beogradu (1.417.187[60]), Nišu (162.380[60]), Novom Sadu (141.475[60]) i Kragujevcu (139.990[60]). Najveći grad sa srpskom većinom u BiH je Banja Luka (oko 200.000 stanovnika).

U inostranstvu se najveća srpska populacija može naći u severnoj Americi (Čikago i delovi Ilinoisa, zajedno sa Torontom i južnim Ontariom).

Srbi čine oko dve trećine populacije Srbije, odnosno oko 6,3 miliona stanovnika. Još 2,2 miliona Srba živi u okolnim državama Balkana. Broj Srba u tuđini (dijaspori) je nepoznat, ali se pretpostavlja da ih ima negde između 4 i 5 miliona, uključujući i ljude srpskog porekla. Ukupan broj Srba se kreće od 12 do 13 miliona, što zavisi i od broja ljudi u dijaspori.

  • Područja koja nastanjuju Srbi
    Područja koja nastanjuju Srbi
  • Srbi u Srbiji po opštinama 2011. godine
    Srbi u Srbiji po opštinama 2011. godine
  • Srbi u BIH po opštinama 2006. godine
    Srbi u BIH po opštinama 2006. godine
  • Srbi u Crnoj Gori po opštinama 2011. godine
    Srbi u Crnoj Gori po opštinama 2011. godine
  • Srbi u Hrvatskoj po opštinama 2011. godine
    Srbi u Hrvatskoj po opštinama 2011. godine

Znameniti Srbi

Grupu zapaženih srpskih intelektualaca uključuju naučnici:

književnici:

prosvetitelji:

savremeni intelektualac

Povezano

  1. ↑ Porfirogenit koristi oblike Σέρωλος (Servlos) i Σέρβλοι (Servloi) koji odgovaraju oblicima Srьblinь/Srьbьlь i Srьblѥmь iz kasnijih srpskih izvora.[27]
  2. ↑ Za Srbe se mogu vezati i toponimi Servohori (Σερβοχωρι) i Servi (Σερβη) koji se nalaze na 38 odnosno 44 km od Servije, kao i selo Srb u Lici i Gordoservon u Bitiniji.[30]
  3. ↑ Naime, doseljavanje Slovena na Balkan bilo je praćeno razaranjem Singidunuma (Beograd), Viminacijuma (Kostolac), Naisusa (Niš) i Serdike (Sofija), Enone (Nin), Skardone (Skradin), Salone (Solin), Narone (Vid kod Metkovića), Delminijuma (Duvno), Epidavra (Cavtat), Rizinijuma (Risan) i Dokleje (kod Podgorice)
  4. ↑ Tipičan primer za simbiozu je Dubrovnik, koji je nastao spajanjem romanskog naselja Raguza i slovenskog naselja Dubrava.
  5. ↑ Živković je uporednom analizom spisa „O narodima“ i „O pokrštavanju Bavaraca i Karantanaca“ uočio niz sličnosti u njihovom izlaganju, između ostalog i u onim delovima gde se govori o pokrštavanju Srba i Hrvata odnosno Bavaraca i Karantanca. To ga je uputilo na zaključak da je Porfirogenitova priča o pokrštavanju Srba zasnovana na nekom izgubljenom izvoru (tzv. spis „O pokrštavanju Hrvata i Srba“) čiji autor je, sledeći obrazac izlaganja spisa „O pokrštavanju Bavaraca i Karantanaca“, izmislio da su Srbi primili hrišćanstvo od rimskih sveštenika.[37]

Reference

  1. ↑ „The Statistical Office of the Republic of Serbia”. Arhivirano iz originala na datum 2009-12-18. Pristupljeno 2009-10-29. 
  2. ↑ „CIA - The World Factbook - Bosnia and Herzegovina”. Arhivirano iz originala na datum 2018-03-15. Pristupljeno 2009-10-29. 
  3. ↑ „Stanovništvo prema narodnosti, popisi 1971–2011”. Državni zavod za statistiku, Republika Hrvatska. Arhivirano iz originala na datum 2019-12-16. Pristupljeno 2014-02-25. 
  4. ↑ „CEDEM November 2008”. Arhivirano iz originala na datum 2009-03-26. Pristupljeno 2009-10-29. 
  5. ↑ „The Euromosaic study - Other languages in Slovenia”. European Commission. Arhivirano iz originala na datum 2008-08-04. Pristupljeno 2009-10-29. 
  6. ↑ Државен завод за статистика: Попис на населението, домаќинствата и становите во Република Македонија, 2002: Дефинитивни податоци (PDF)
  7. ↑ Über uns | Zentralrat der Serben in Deutschland
  8. ↑ Serben-Demo eskaliert in Wien
  9. ↑ Statistiche demografiche ISTAT
  10. ↑ „Présentation de la République de Serbie”. Arhivirano iz originala na datum 2014-10-06. Pristupljeno 2009-10-29. 
  11. ↑ „Erstmals über eine Million EU- und EFTA Angehörige in der Schweiz”. Neue Zürcher Zeitung. 14. Oktober 2008. 
  12. ↑ Nordstrom, p. 353. (Serbia and Iran as top two countries in terms of immigration beside "Other Nordic Countries," based on Nordic Council of Ministers Yearbook of Nordic Statistics, 1996, 46-47)
  13. ↑ The Serbian Council of Great Britain
  14. ↑ Agenţia Naţionala pentru Intreprinderi Mici si Mijlocii: Recensamânt România 2002 Arhivirano 2007-05-13 na Wayback Machine-u
  15. ↑ „Etrangers inscrits dans tous les registres (1,2,3,4 et 5) du registre national - Remarque : Une nationalité "d'origine" désigne un réfugié politique reconnu”. Statistiques Population étrangère. 2 January 2008. 
  16. ↑ Greece national statistical service: Statistics of Greece 2002
  17. ↑ Hungarian Central Statistical Office: Population by languages spoken with family members or friends, affinity with nationalities' cultural values and sex Arhivirano 2011-04-14 na Wayback Machine-u
  18. ↑ „Statistiques - 01.06.2008”. Government of Luxembourg. Arhivirano iz originala na datum 2009-05-24. Pristupljeno 2009-10-29. 
  19. ↑ Anuario Estadístico de España 2008. Instituto Nacional de Estadística. Population figures include Montenegro-born migrants.
  20. ↑ „United States - Selected Population Profile in the United States (Serbian (152))”. Arhivirano iz originala na datum 2020-02-12. Pristupljeno 2009-10-29. 
  21. ↑ Ethnic groups in Canada
  22. ↑ Australian Bureau of Statistics
  23. ↑ „Archive copy”. Arhivirano iz originala na datum 2015-04-02. Pristupljeno 2015-04-05. 
  24. ↑ 24,0 24,1 Toal & Dahlman 2011: str. 133
  25. ↑ 25,0 25,1 Pearl & Cooper 2002: str. 224
  26. ↑ Živković 2013: str. 3
  27. ↑ 27,0 27,1 Živković 2013: str. 95
  28. ↑ Živković 2013: str. 96
  29. ↑ Sedov 2013: str. 459
  30. ↑ Ćirković 1981, p. 144; Živković 2013, pp. 97-98.
  31. ↑ Sedov; Živković 2013, pp. 97-101.
  32. ↑ Kovačević 1967, pp. 307-11.
  33. ↑ Budimir & Flašar 1963, pp. 3-4; Ivić 1998, pp. 9-10.
  34. ↑ Kovačević 1967, pp. 310-11.
  35. ↑ Ferjančić 1959, pp. 48-49; Živković 2013, p. 103.
  36. ↑ Ćirković 1981: str. 152
  37. ↑ Živković 2013: str. 103–107
  38. ↑ Ćirković 1981: str. 152–53
  39. ↑ Ćirković 1981: str. 153
  40. ↑ Ćirković 1981, p. 147; Sedov 2013, pp. 460-61.
  41. ↑ Jireček 1981, p. 67; Ćirković 1981, p. 145; Ćirković 2005, p. 15; Živković 2013, pp. 115-126.
  42. ↑ Ferjančić 1959, pp. 63-64.
  43. ↑ Naumov 1982, p. 190; Sedov 2013, p. 461; Ćirković 2005, p. 15.
  44. ↑ Naumov 1982, pp. 190-91.
  45. ↑ Ferluga 1966, pp. 117, 156-162, 210-13; Naumov 1982, p. 191.
  46. ↑ Krestić 2013: str. 484
  47. ↑ Mitrović 1983: str. 156–58
  48. ↑ Gligorijević 1997: str. 7
  49. ↑ Gligorijević 1997: str. 10–12
  50. ↑ Mojzes 2011: str. 156
  51. ↑ Calic 2009: str. 129
  52. ↑ Judah, Tim. Kosovo: What Everyone Needs to Know. Oxford University Press. p. 14. ISBN 978-0-19-974103-8.
  53. ↑ http://pod2.stat.gov.rs/ObjavljenePublikacije/Popis2011/Knjiga4_Veroispovest.pdf
  54. ↑ http://www.ethnologue.com/subgroups/indo-european
  55. ↑ „Archive copy”. Arhivirano iz originala na datum 2016-03-03. Pristupljeno 2015-04-05. 
  56. ↑ „Archive copy”. Arhivirano iz originala na datum 2016-03-05. Pristupljeno 2015-04-05. 
  57. ↑ Branka Pantic; Arsic Aleksandar; Miroslav Ivkovic; Milojkovic Jelena. „Republicki zavod za statistiku Srbije”. Arhivirano iz originala na datum 2015-02-03. Pristupljeno 5 March 2015. 
  58. ↑ http://www.oikoumene.org/en/member-churches/regions/europe/serbia/serbian-orthodox-church.html Arhivirano February 8, 2013, na Wayback Machine-u
  59. ↑ Religion, the Missing Dimension of Statecraft. New York & Oxford: Oxford University Press. 1995. 
  60. ↑ 60,0 60,1 60,2 60,3 Knjiga 9, Stanovništvo, uporedni pregled broja stanovnika 1948, 1953, 1961, 1971, 1981, 1991, 2002, podaci po naseljima, Republički zavod za statistiku, Beograd, maj. 2004. ISBN 978-86-84433-14-7. pp. .

Vanjske veze

Izvor: https://sh.wikipedia.org/w/index.php?title=Srbi&oldid=42234452