1832
- Ovo je članak o godini 1832.
| Milenijum: | 2. milenijum |
|---|---|
| Vjekovi: | 18. vijek – 19. vijek – 20. vijek |
| Decenija: | 1800-e 1810-e 1820-e – 1830-e – 1840-e 1850-e 1860-e |
| Godine: | 1829 1830 1831 – 1832 – 1833 1834 1835 |
| Gregorijanski | 1832. (MDCCCXXXII) |
| Ab urbe condita | 2585. |
| Islamski | 1247–1248. |
| Iranski | 1210–1211. |
| Hebrejski | 5592–5593. |
| Bizantski | 7340–7341. |
| Koptski | 1548–1549. |
| Hindu kalendari | |
| • Vikram Samvat | 1887–1888. |
| • Shaka Samvat | 1754–1755. |
| • Kali Yuga | 4933–4934. |
| Kineski | |
| • Kontinualno | 4468–4469. |
| • 60 godina | Yang Voda Zmaj (od kineske Ng.) |
| Holocenski kalendar | 11832. |
| Podrobnije: Kalendarska era | |
Godina 1832 (MDCCCXXXII) bila je prijestupna godina koja počinje u nedjelju po gregorijanskom kalendaru odn. prijestupna godina koja počinje u petak po 12 dana zaostajućem julijanskom kalendaru.
- 16. 1. - Bivši guvernadur Vukolaj Radonjić osuđen i zatočen sa bratom, a njihovi rođaci proterani iz Crne Gore.
- januar - Tomos vaseljenskog patrijarha Konstantije I daje autonomiju pravoslavnoj crkvi u Srbiji[1] - nezavisno unutrašnje uređenje crkve (Beogradska mitropolija, šabačka, užička i timočka episkopija)[2].
- januar - Usled revolucionarne agitacije, austrijske trupe Radetzkog zauzimaju papsku Romagnu[3].
- januar/februar? - Unijati u Dalmaciji: parosi Petar Krička i Marko Busović prihvataju uniju.
- 10. 2. - Franjo Vlašić imenovan hrvatskim banom i zapovijedajućim generalom u Hrvatskoj i Slavoniji (do 1840).
- 12. 2. - Ekvador anektirao Otočje Galápagos od Španjolske.
- februar - Epidemija kolere u Londonu odnosi najmanje 3.000 žrtava, tokom godine se širi u Francusku i Severnu Ameriku.
- februar - Njegoš, još uvek arhimandrit, sa Crnogorcima i katoličkim Albancima Malisorima neuspešno napada Podgoricu[4][5].
- 21. 2. - Kapetan John Biscoe otkrio Grahamovu zemlju na Antarktiku.
- 28. 2. - U čitalištu Gligorija Vozarovića osnovana prva srpska nacionalna biblioteka (danas Dan Narodne biblioteke Srbije).
- 5. 3. - Prva knjiga iz Knjaževske srpske pečatnje, prve moderne štamparije u Beogradu i Srbiji - "Sabor istine i nauke" Jovana Stejića.
- 12. 3. - Balet La Sylphide sa Marie Taglioni - ples na vrhovima prstiju s estetskim smislom i "skandalozno" kratka suknja.
- mart - Francuske trupe zauzele Ankonu (do 1838[3])[6].
- 24. 3. - Rafael Barišić imenovan apostolskim vikarom za BiH.
- april - Vuk Karadžić u pismu knezu Milošu kritikuje njegov način vladavine i traži pravnu državu[7].
- proleće - Za novog bosanskog pašu sultan imenovao Kara Mahmud-pašu, koji će poraziti Gradaščevićevu vojsku kod Prijepolja, na Goraždu i na Palama[8].
- 5. 5. - Njegoševa pesma "Udarac na Martiniće"[9] - napadnuto selo Martinići se odbranilo od turskog napada, Kuči zatim opljačkali Tuze[10].
- U ovo doba traju sukobi između Crnogoraca i spuških i podgoričkih Turaka, takođe i sa skadarskim Namik Ali-pašom[11].
- 7. 5. -
Londonska konferencija odlučuje da će Grčka biti kraljevina a kruna je data bavarskom princu Otu. - 27. 5. - Tursko-egipatski rat (1831-33): Ibrahim Paša Egipatski uz pomoć maronita zauzeo Akru posle sedam meseci opsade.
- 27 - 30. 5. - Hambaški festival (Hambacher Fest): traži se nemačko jedinstvo, sloboda i demokratija.
- maj - jun - Poslednja šuanerija u Vandeji: vojvotkinja de Berry pokušava da digne pobunu protiv Julske monarhije u ime svog sina Anrija Burbona, ali odziv je slab.
- maj - avgust - Rat Crnog Jastreba u Ilinoisu i Teritoriji Mičigen, učestvuju i Abraham Lincoln i Jefferson Davis.
- 4. 6. - Bitka na sarajevskom Stupu - slom Velikog bosanskog ustanka uz pomoć hercegovačkih glavara Ali-age Rizvanbegovića i Smail-age Čengića.
- 5. 6. - Uveden belgijski franak.
- 5 - 7. 6. - Junska pobuna: pogreb generala Lamarquea se pretvorio u pobunu pariskih republikanaca (opisana u Hugovim Les Misérables).
- 7. 6. - Reform Act 1832: prošireno pravo glasa u Engleskoj i Velsu, mesta dobili novi industrijski gradovi a izgubili ih "truli okruzi".
- 14. 6. - Egipatske snage zauzele Damask (Ibrahim-paši pomaže libanski emir Bašir Šihab II).
- 2. 7. - André-Michel Guerry predstavio Akademiji "Esej o moralnoj statistici Francuske", što je važan korak u razvoju društvenih nauka.
- 5. 7. - U Njemačkom Savezu nakon Hambaškog festivala zabranjena uptotreba političkih bedževa, naročito crno-crveno-zlatnih, još više sužene slobode štampe, okupljanja i udruživanja.
- 5. 7. - Pojavio se prvi plakat u Beogradu.
- 8. 7. - Egipćani porazili osmanske snage kod Homsa i sutradan zauzimaju grad - u sledeće tri nedelje padaju i Alep i Antiohija.
- 9. 7. - Portugalski građanski rat: bivši brazilski i portugalski vladar Pedro se bez otpora iskrcao u Portu u ime svoje kćeri - brat Miguel I ga zatim drži pod opsadom više od godinu dana.
- 13. 7. - Henry Schoolcraft identificirao jezero Itasca kao glavni izvor Misisipija.
- jul? - Carigradski ugovor potvrđuje nezavisnost Grčke, ustanovljava granicu Arta - Volos i odštetu za Tursku - početak moderne Grčke.
- 28. 7. - Ibrahim paša porazio Osmanlije u Belenskom prolazu (Sirijskim vratima) što mu otvara put u Anadoliju - u par narednih dana zauzima Tars i Adanu.
- leto - Veliki vezir Rešid Mehmed-paša traži od Crnogoraca da se potčine, što Njegoš odbija[11].
- leto - Veliki vezir donekle popravlja položaj Srba u prištinskom i vučitrnskom kraju[12].
- 8. 8. - Grčka nacionalna skupština u Nafplionu izabrala Otona Bavarskog za kralja (on stiže u zemlju sledećeg februara).
- 22. 9. - Drugo putovanje HMS Beagle: Charles Darwin pronašao svoje prve fosile u Argentini.
- 26. 9. - U Švedskoj otvoren Kanal Göta.
- 30. 9. - Dalmatinski episkop Josif Rajačić dobio odobrenje Dvorske školske komisije u Beču da se otvori verska škola u Šibeniku[13].
- 1. 10. - Otvorena posljednja sekcija željeznice Saint-Étienne–Lyon.
- 4. 10. - Otvorena "Majstorska cesta" između Svetog Roka u Lici i Obrovca u Dalmaciji, prva savremena veza Hrvatske i Dalmacije.
- 11. 11. - Otvoren Hrvatski sabor za izbor predstavnika na Ugarskom saboru. Potkapetan kraljevine Juraj Rukavina Vidovgradski se na izboru zahvalio hrvatskim jezikom, što se smatra prvim hrvatskim govorom u Saboru (prije njega je bio podmaršal Vinko Knežević 1809.[14]). Grof Janko Drašković pripremio za skup svoju "Disertaciju..."[15].
- novembar - Tri brata Frenčevića iz Kruševca oteli dve srpske devojke iz Mozgova, što vodi ustanku u Župi i drugde na istoku Šest nahija[16], uz pomoć iz Srbije[17]; Seljaci ove oblasti su ranije predali knezu Milošu spisak 766 zlodela u periodu 1830-32 (doba prevlasti braće Vrenčević i njihovih pristalica)[18].
- 21. 11. - Ibrahim-paša Egipatski zauzeo Konyu[19].
- 21. 11. - Alžir: Abdelkader izabran za sultana tj. emira.
- 24. 11. - Južna Karolina smatra carinske stope SAD iz 1828. ("Gnusna carina") i ovogodišnju kompromisnu neustavnim i ništavnim - Kriza nulifikacije.
- 26. 11. - New York dobio tramvaj.
- 5. 12. - Andrew Jackson ubedljivo reizabran za predsednika SAD.
- 20. 12. - Car Franjo I otvorio Ugarski sabor u Požunu (Bratislavi).
- 21. 12. - Bitka kod Konije: Ibrahim Paša Egipatski postigao najveću pobedu porazivši i zarobivši velikog vezira Rešid Mehmed-pašu - otvoren put za osvajanje čitave Anadolije.
- 23. 12. - Opsada Antverpena okončana francuskim zauzećem ovog belgijskog grada od Holanđana.
- 25. 12. - U Stambol stiže ruska vojna misija, kao prethodnica vojne pomoći sultanu[19].
- decembar? - Dalmatinski namesnik Lilienberg zahteva od episkopa Rajačića da izbriše iz parohijalnih knjiga vernike koji su prihvatili uniju, što ovaj odbija smatrajući da se to dogodilo pod pritiskom - biće tužen kod cara[20].
- U Srbiji na Stratimirovićev zahtev zabranjena Vukova ćirilica (ograničenja uklonjena 1859-68)[21].
- Hrvatske knjige: "Disertacija..." Janka Draškovića, "Pomochnik betegujuchéh y vumirajuchéh" Ignaca Kristijanovića, "Genius patriae..." Ivana Derkosa.
- Proglas dalmatinskog namjesnika Vettera von Lilienberga poziva na prikupljanje građe za muzej u Zadru[22].
- Britanski diplomata David Urquhart prvi put proputovao kroz Srbiju - desetak godina kasnije će uticati na Načertanije[23].
- Veliki vezir dozvolio, uz plaćanje u carsku kasu, gradnju crkve u Lijevču ali nakon njegovog odlaska iz Bosne Srbi opet izloženi progonima[24].
- Objavljen rad Jánosa Bolyaia o neeuklidskoj geometriji.
- Objavljeno Clausewitzevo delo "O ratu".
- c. Izmišljen fenakistoskop.
- Uspostavljena Azovska kozačka vojska (do 1862.).
-
Delamarcheova karta Grčke i Balkana -
Karta Tirola, Štajerske i Ilirije
- 6. 1. - Gustave Doré, graver, ilustrator († 1883)
- 23. 1. - Édouard Manet, slikar († 1883)
- 27. 1. - Lewis Carroll, britanski književnik i matematičar († 1898)
- 13. 4. - Stevan Todorović, srpski slikar, akademik († 1925)
- 15. 4. - Wilhelm Busch, njemački slikar i književnik († 1908)
- 26. 5. - Dragutin Antun Parčić, filolog († 1902)
- 17. 6. - William Crookes, fizičar († 1919)
- 6. 7. - Maksimilijan I od Meksika, car († 1867)
- 3. 8. - Ivan Zajc, skladatelj i dirigent († 1914)
- 8. 8. - Đura Jakšić, književnik i slikar († 1878)
- 1. 9. - Ilarion Ruvarac, srpski istoričar († 1905)
- 17. 9. - Miroslav Tirš, češki filozof i osnivač Sokolskog pokreta († 1884)
- 21. 11. - Nićifor Dučić, istoričar, političar, arhimandrit († 1900)
- 8. 12. - Bjørnson Bjørnstjerne Martinus, književnik nobelovac († 1910)
- 15. 12. - Gustave Eiffel, francuski konstruktor († 1923)
- 20. 12. - Hadži Zeka, osnivač Pećke lige († 1902)
- ? - Osman Nuri-paša, osmanski feldmaršal († 1900)
.jpg)
- 4. 3. - Jean-François Champollion, francuski egiptolog (* 1790)
- 11. 3. - Vinko Knežević, hrvatski barun (* 1755)
- 18. 3. - Josip Đurkovečki, pisac i gramatičar (* 1761-62)
- 22. 3. - Johann Wolfgang von Goethe, njemački književnik i mislilac (* 1749)
- 13. 5. - Georges Cuvier, zoolog (* 1769)
- 30. 5. - Vukolaj Radonjić, posl. crnogorski guvernadur (* ca. 1770)
- 31. 5. - Évariste Galois, matematičar (* 1811)
- 1. 6. - Jean Maximilien Lamarque, general i političar (* 1770)
- 2. 6. - Atanasije Stojković, srpski pisac i naučnik (* 1773)
- 6. 6. - Jeremy Bentham, filozof (* 1748)
- jun - Jovan Bošković, trgovac u Smirni (* 1761)[25]
- 22. 7. - Napoleon II. (* 1811)
- 21. 9. - Walter Scott, književnik (* 1771)
- 14. 11. - Rasmus Rask, filolog (* 1787)
- 15. 11. - Jean-Baptiste Say, ekonomista (* 1767)
- ↑ Popović, protojerej dr Radomir Srpski arhiepiskopi i patrijarsi, svetosavlje.org
- ↑ Istorija s. n. V-1, 125
- ↑ 3,0 3,1 Germany, 235
- ↑ Istorija s. n. V-1, 189
- ↑ Aleksić-Pejković, Ljiljana (1990). Severna Albanija u spoljnopolitičkim planovima Crne Gore i Srbije. rastko.rs
- ↑ Tucker2009, 1157
- ↑ Simić, Radoje D. i Jovanović Simić, Jelena R ( Вуково писмо Kнезу Mилошу од 1832. – пример правно-политичког стила Arhivirano 2017-02-24 na Wayback Machine-u, ffuis.edu.ba
- ↑ Istorija s. n. V-1, 231
- ↑ Lijek jarosti turske - Udarac na Martiniće, rastko.rs
- ↑ Karadžić, Vuk Stefanović (1837). Crna Gora i Crnogorci. rastko.rs
- ↑ 11,0 11,1 Njegoš - Izabrana pisma, rastko.rs
- ↑ The Kosovo Chronicles, rastko.rs
- ↑ Istorija s. n. V-2, 291
- ↑ Mali div od deset minuta Arhivirano 2008-09-15 na Wayback Machine-u, hrvatski-vojnik.hr
- ↑ Stančić, Nikša (2007) Disertacija grofa Janka Draškovića iz 1832. godine... Arhivirano 2017-04-02 na Wayback Machine-u, matica.hr
- ↑ Ćorović, Vladimir Krize u Srbiji, rastko.rs
- ↑ Istorija s. n. V-1, 123
- ↑ Istorija s. n. V-1, 239
- ↑ 19,0 19,1 ShawShaw1977, 33
- ↑ Istorija s. n. V-2, 286
- ↑ Istorija s. n. V-2, 354
- ↑ Povijest Narodnog muzeja Zadar Arhivirano 2014-01-26 na Wayback Machine-u, nmz.hr
- ↑ Šta bi smo mogli danas da naučimo od Garašanina p. 14., rastko.rs
- ↑ Dodatak k srbskim spomenicima p. 12. rastko.rs (predvukovska ćirilica)
- ↑ Prvi izvještaj o Srpskoj moreplovskoj zakladnoj školi Bošković – Đurović – Laketićke u Srbini kraj Herceg-Novoga, rastko.rs
- Literatura
- Stanford J. Shaw; Ezel Kural Shaw. History of the Ottoman Empire and Modern Turkey: Volume 2, Reform, Revolution, and Republic: The Rise of Modern Turkey 1808-1975. Cambridge University Press; 27 May 1977. ISBN 978-0-521-29166-8.
- Germany. CUP Archive; GGKEY:4GK2SR0B9CK.
- Spencer C. Tucker. A Global Chronology of Conflict: From the Ancient World to the Modern Middle East: From the Ancient World to the Modern Middle East. ABC-CLIO; 23 December 2009. ISBN 978-1-85109-672-5.
- Istorija srpskog naroda, Od Prvog ustanka do Berlinskog kongresa 1804-1878, Beograd 1981
- Peta knjiga prvi tom (V-1)
- Peta knjiga drugi tom (V-2)
