Skepticizam
Skepticizam je filozofska orijentacija u okviru helenističko-rimske filozofije. Njeno pojavljivanje vezano je uz filozofa Pirona i njegove bliže, ili kasnije, sledbenike kao što su Timon, Enesidem, Agripa, Sekst Empirik i drugi. Ovoj je misaonoj orijentaciji vrlo bliska filozofija tzv. Srednje akademije (osnivač Arkesilaj) i Novije akademije (osnivač Karnead).
Stanovište ove filozofske škole počiva na tematski vođenoj svesti koja se negativno izražava o mogućnosti da se istina dokuči čulnim ili misaonim načinom. To stanovište ne treba mešati sa skeptičkim postavkama koje se u filozofiji pojavljuju i znatno pre. Skeptički stav u filozofiji je veoma star. Sami su pironosvki skeptičari tvrdili da je i Homer skeptičar, jer „o istim stvarima govori na suprotan način“. Skeptičku stranu mišljenja otkrivaju oni i kod Ksenofana, Parmenida, Heraklita, Platona, akademičara i sofista. Protagora je tvrdio da se o svakoj stvari mogu izreći dva suprotna mišljenja. Uopšte, svaka filozofija koja sledi ideju dijalektike, sadrži u sebi skeptički momenat kako negativnu stranu dijalektičkog mišljenja.
Helenističko-rimski skepticizam, po svom osnivaču Pironu poznat kao pironizam, potiče na kritičkom držanju filozofske svesti, koje je usmereno protiv helenističkog filozofskog dogmatizma stoičke i epikurejske filozofije. Ona racionalno argumentira protiv objektivnosti čulnih i razumskih znanja, svodeći ih na nešto prosto subjektivno, na priviđanje. Nastoji on da sve što je određeno i konačno pokaže kao nesigurno i kolebljivo. Time poništava sve što važi kao istinito i bivstvujuće. Stvari su promenljive. Stalno pokazuju vlastita protivrečja, tako da njihovo postojanje nije nešto istinito. Skeptička svest sebi samoj polaže račun o ništavnosti onoga što se utvđuje kao istinito. Ta svest je kultivisana filozofska svest koja negativnim dijalektičkim kretanjem uviđa neistinitost onoga čulnoga i zamišljenoga. Ne može se ona uobličiti u filozofski sistem, niti to želi.
Skepticizam se obično određuje kao filozofsko učenje o sumnji. Ipak, skepticizam nije stanovište sumnje. Pojam sumnje upućuje na neizvesnost, neodređenost i neodlučnost. Filozofija skepticizma nije filozofija sumnje. Naprotiv, ona se gradi na sigurnosti stava o tome da čulna i misaona spoznajane vode nužno istini. U svojoj sumnji, ova je filzofija sigurna u neistinitost ljudske spoznaje. Skeptičari ipak znaju da bi njihovo proglašavanje vlastite sigurnosti za istinu protivrečilo celom njihovom stavu. Stoga je to sigurnost shvaćena kao subjektivna, te može doneti spokojstvo i nepomućenost duše. Skepticizam je traženje, istraživanje (grč. skepeein - tražiti, istraživati, skeptikos — ili zeletikos — onaj koji traži, istražuje, razmatra).
Smisao skepticizma sadržan je u stavu uzdržavanja od suđenja. Uzdržavanjem treba da se ukloni sve što se smatra istinitim, sve što bivstvuje i što se uzima kao određeno (afirmativno). Rezultati čulne i misaone spoznaje problematični su. Uzdržavanje dovodi do nepokolebljivosti, nepomućenosti duše (ataraksija). Svrha uklanjanja svega što se smatra istinitim nije u tome da sve bude pokolebano, da bi čovek izgubio oslonac. Naprotiv, skeptičari smatraju da se oslonac gubi vezivanjem čoveka za ono što smatra istinom. To istinito uvek se pokazuje kao privid. Zato čovek mora gubiti svaki oslonac u čulnom i misaonom svetu. Oba su sama po sebi kolebljiva i promenljiva. Pironovski skepsis to istinito smatra onim što nema vrednosti. Čovek se mora od njega odvezati da bi u vlastitoj samosvesti održao duševnu ravnotežu i spokojstvo. Promenljivost i nemirnost predmeta donosi nemir duše. Skepsis treba da oslobodi svest od toga nemira, da bi se u ataraksiji našla ravnodušna smirenost duše. Životinje poseduju takvu ravnodušnost. Čovek treba da je postigne umnim naporom, tj. skeptičkim stavom prema svakom predubeđenju, konačnoj spoznaji, razumskim tvrdnjama.
