Velika nacionalna loža Srbije
Velika nacionalna loža Srbije je jedna od masonskih obedijencija u Srbiji . Pored nje u Srbiji deluje i Regularna velika loža Srbije i Ujedinjene velike lože Srbije.[1]
Iako nema pouzdane arhivske građe smatra se da je prva slobodnozidarska loža postojala u Beogradu krajem 18. veka i da je verovatno radila na turskom jeziku. Njeni članovi su navodno bili Hadži-Mustafa Paša, Janko Katić, Petar Ičko kao i grčki rodoljub Riga od Fere.[2] Slobodnozidarska aktivnost zamire do sredine devetnaestog veka usled sloma Prvog srpskog ustanka. U beogradskoj tvrđavi se 1848. osniva loža ″Ali Koč″ čiji je član bio i Simo Milutinović Sarajlija. „Svetlost Balkana“, prva srpska loža, formirana je 1876. pod zaštitom Velikog Orijenta Italije, pod čijom zaštitom je radila i loža „Srbska zadruga“ osnovana 1881. Njen član je bio i Lazar Paču. Obe lože su usled političkih previranja i Timočke bune uspavane 1883.[3]
Sledeća loža formirana na srpskom tlu bila je „Sloga, rad i postojanstvo“ koju su uglavnom činila braća prethodne dve uspavane lože.[3] Pojedini članovi ove Lože zbog neslaganja sa Velikim Orijentom Italije istupaju i formiraju novu ložu pod nazivom „Pobratim“, koja se nalazi pod zaštitom Simboličke velike lože Ugarske.[4] Među osnivačima ovog bratstva bili su između ostalih Andra Đorđević, Đorđe Vajfert i Stevan Mokranjac. U Nišu se 1892. osniva loža „Nemanja“ koja je takođe radila pod zaštitom Simboličke velike lože Ugarske. Navodno su za umirenje evropske javnosti nakon ubistva Aleksandra Obrenovića i njegove supruge Drage bili zaslužni masoni, najviše poslanik u Rimu Milovan Milovanović.[5] Presudan korak ka stvaranju samostalne velike lože desio se tokom aneksione krize i opšteg raspoloženja prema Austrougarskoj.[6] Takav raskid doveo je 1909. do formiranja lože „Ujedinjenje“ koja je radila pod zaštitom Velikog Orijenta Francuske.[4] Iako radionica „Pobratim“ nije bila pod zaštitom neke od velikih loža, od nje je u aprilu 1910. nastala loža „Šumadija“. Početkom 1911. godine slobodni zidari Srbije odlučili su da Vrhovni savet Grčke bude Velika masonska vlast koja će obezbediti konačnu samostalnost srpske masonerije.[5] Naredne godine su su srpski masoni preuzeli Drevni i prihvaćeni Škotski obred, pročitan je grčki patent o formiranju Vrhovnog saveta Srbije, Đorđe Vajfert je izabran za suverena velikog komandera i velikog majstora Vrhovnog saveta Srbije, a tom prilikom reaktivirana je loža „Sloga, rad i postojanstvo“ koja je taj put stavljena pod zaštitu Vrhovnog saveta Srbije. Isto su uradile i radionice „Pobratim“ i „Šumadija“.[5] Konačno priznanje usledilo je na Internacionalnoj konferenciji saveznih Vrhovnih saveta Škotskog reda održanoj oktobra 1912. u gradu Vašingtonu. Od tog trenutka sve lože u Srbiji, osim radionice „Ujedinjenje“ koja je i dalje bila pod zaštitom Velikog Orijenta Francuske, radile su pod zaštitom Vrhovnog saveta Srbije.
Nakon pauze u radu usled balkanskih ratova i Prvog svetskog rata u Zagrebu je 1919. održana vanredna skupština svih srpskih, hrvatskih i slovenačkih loža koje su proglasile zajedničku Veliku ložu Jugoslavije. Sedište Lože bilo je u Beogradu.[3] Prvi veliki majstor bio je guverner Narodne banke Đorđe Vajfert i veruje se da je na početku svog postojanja ova loža brojala oko 300 članova. Velika loža Jugoslavije bila je 1926. u Beogradu domaćin Međunarodnog masonskog kongresa nazvanog „U znaku mira“, kojem je prisustvovalo 56 predstavnika dvadeset nacionalnih obedijencija iz evropskih država kao i dve prekomorske obedijencije.[4] Humanitarni rad tadašnje lože ogledao se u osnivanju doma za siročad i obrazovni centar „Sveti Sava“ za decu iz južne Srbije. Otvorena je ustanova za gluvonemu decu „Kralj Dečanski“, zatim fondacija „Sveti Đorđe“ za pomoć deci i ratnim invalidima. Stvarani su savezi za borbu protiv tuberkuloze, prosjačenja kao i akcija pomoći nezaposlenima pod imenom „Hleb nasušni“. Sredinom tridesetih godina bilo je oko hiljadu članova koji su radili u preko dvadeset loža. Sa porastom međunarodnih tenzija i očekivanjem novog svetskog sukoba kao i pritiskom nacističke Nemačke na tadašnju Kraljevinu, slobodni zidari su shvatili kakav bi bio odnos nove vlasti prema njima, tako da je Loža Jugoslavije 22. juna 1940. donela odluku o samouspavljivanju.[5] Mnogi masoni su otišli u emigraciju, a Vladimir Ćorović je poginuo 12. aprila 1941. kada je avion u kojem je leteo oboren iznad Grčke. Slobodno zidarstvo u Srbiji probuđeno je 23. juna 1990. kada je ponovo formirana Velika loža Jugoslavije.[5] Lože koje su radile pod zaštitom VLJ suː
- Loža Sloga, rad i postojanstvo (1883), Orijent Beograd
- Loža Pobratim (1890), Orijent Beograd
- Loža Budućnost (1896), Orijent Sombor
- Loža Aurora (1905), Orijent Vršac
- Loža Šumadija (1910), Orijent Beograd
- Loža Alkotaš-stvaranje (1910), Orijent Subotica
- Loža Istina (1921), Orijent Beograd
- Loža Dositej Obradović (1925), Orijent Beograd
- Loža Preporođaj (1926), Orijent Beograd
- Loža Mitropolit Stratimirović (1926), Orijent Novi Sad
- Loža Maksim Kovalevski (1926), Orijent Beograd
- Loža Stela Polaris (1928), Orijent Subotica
- Loža Vojvodina (1931), Orijent Zrenjanin
- Loža Banat (1937), Orijent Pančvo
- Loža Čovečnost (1940), Orijent Beograd[4]
Iѕ Velike lože Jugoslavije 1997. se izdvaja grupa slobodnih zidara i uz pomoć Velike lože Francuske formira Veliku nacionalnu ložu Jugoslavije. Promenom imena države ova loža je još dva puta menjala ime i to u Veliku nacionalnuložu Srbije i Crne Gore i na kraju u ime koje nosi i danas: Velika nacionalna loža Srbije (VNLS) koja radi pod zaštitom Vrhovnog saveta Srbije koji zastupa Škotski red od 33°. Lože koje rade pod zaštitom VNLS-a suː
- Loža Pobratim - Beograd
- Loža Đorđe Vajfert - Beograd
- Loža Svetlost Balkana - Prijepolje
- Loža Dositej - Novi Sad
- Loža Nemanja - Niš
- Loža Bratstvo - Šabac
- Loža Dragan Malešević Tapi - Beograd
- Loža Mudrost - Beograd
- Loža Svitanje - Bijeljina
- Loža Sveti Jovan Krstitelj - Banja Luka
- Loža Timakum - Knjaževac
- Loža Sloboda - Beograd
- Loža Slobodan Jovanović - Niš
- Loža Konstantin Veliki - Niš[5]
Zvanično glasilo Velike nacionalne lože Srbije je Sirijus (časopis).
- ↑ „Slobodno zidarstvo u Srbiji”. Slobodno zidarstvo u Srbiji - bagremov-hlad.net. Arhivirano iz originala na datum 2011-12-03. Pristupljeno 9. 12. 2011..
- ↑ „Istorija Slobodnog zidarstvo u Srbiji”. Istorija Slobodnog zidarstva u Srbiji - rgls.org. Arhivirano iz originala na datum 2011-12-08. Pristupljeno 9. 12. 2011..
- ↑ 3,0 3,1 3,2 „Istorijat Slobodnog zidarstva”. Istorijat Slobodnog zidarstva- uvls.rs. Arhivirano iz originala na datum 2011-12-21. Pristupljeno 9. 12. 2011..
- ↑ 4,0 4,1 4,2 4,3 „Istorija Slobodnog zidarstva u Srbiji”. Istorija Slobodnog zidarstva u Srbiji - rgls.org. Arhivirano iz originala na datum 2011-12-08. Pristupljeno 9. 12. 2011..
- ↑ 5,0 5,1 5,2 5,3 5,4 5,5 „Principi na kojima radimo”. Principi na kojima radimo - mason.org.rs. Arhivirano iz originala na datum 2011-12-11. Pristupljeno 9. 12. 2011..
- ↑ „Nacionalna revija”. Nacionalna revija - nacionalnarevija.com. Pristupljeno 9. 12. 2011..
- Zoran Lj Nikolić: Masonski simboli u Beogradu, „Službeni list Srbije i Crne Gore“
- Zoran Nenezić: Masoni u Jugoslaviji (1764-1980), „Narodna knjiga“
- Zvanični sajt Velike Nacionalne Lože Srbije Arhivirano 2011-12-11 na Wayback Machine-u
- Zvanični sajt Ujedinjenih Velikih Loža Srbije Arhivirano 2015-02-09 na Wayback Machine-u
- Zvanični sajt Regularne Velike Lože Srbije Arhivirano 2011-12-13 na Wayback Machine-u
- Slobodno zidarstvo u Srbiji Arhivirano 2011-12-03 na Wayback Machine-u
- „Šestar“ 1924—1939, glasilo Velike lože Jugoslavije, Digitalna Narodna biblioteka Srbije