Položaj LGBT osoba u Iranu

Položaj LGBT osoba u
Iranu
جمهوری اسلامی ایران
Džomhūrī-je Islāmī-je Īrān

Zastava Irana Zastava duginih boja
Prava
Legalizacija	- Ne Kazna: fizička, novčana, zatvorska, smrtna kazna
Antidiskriminacioni zakoni	- Ne
Uzrast seksualne saglasnosti	- Ne za LGB
Brak	- Ne:130
Istopolna zajednica	- Ne:129
Usvajanje	- Ne:129,130
In vitro fertilizacija za lezbejke	- Ne:130
Vojska	- Ne
Rodni identitet	- Da
LGBT portal

Položaj LGBT osoba u Iranu nije zakonski reguliran i ne postoji ikakav antidiskriminacijski zakon. U niti jednom periodu milenijumske iranske historije nije evidentiran ikakav stupanj tolerancije ili emancipacije seksualnih manjina u iranskom društvu i vladao je veliki kontrast kako u odnosu na susjedni historijski grčko-rimski, turkijski ili indijski, tako i moderni Zapadni svijet. Svejedno, u perzijskoj književnosti (osobito poeziji) mogu se naći reference na homoseksualnost^:156,157. Homoseksualni odnosi prema zakonskim regulativama u specifičnim okolnostima mogu rezultirati i smrtnom kaznom. S druge strane, Iran je jedna od šest azijskih država koja zakonski odobrava korekciju spola transseksualnim osobama što u potpunosti financira ministarstvo zdravstva. Početkom 21. vijeka status LGBT osoba u Iranu bio je predmetom niza kontroverzi.

Historija

Stari vijek

Iranska historija starog vijeka specifična je po tome da se u njenoj zoroastrijskoj literaturi javljaju neke od najstarijih ikad zabilježenih referenci na homoseksualnost (oko 1000. pne.), i to primarno u pravnom kontekstu. Homoseksualni odnos detaljno je opisan u Vendidadu (dio Aveste) i to kao protuprirodni grijeh za koji je propisana teška kazna. U zoroastrijskom dualističkom poimanju svijeta odnosno borbe dobra i zla, homoseksualci su izričito stavljeni na potonju stranu. Prema mitovima o stvaranju u avestičkoj geografiji, analni odnos stvoren je od strane zloduha Ahrimana i zarazio je devetu zemlju tj. drevnu Hirkaniju (jugoistočni kaspijski pojas). Staroiranski avestički termin narō-vaēpija, kojim se opisuje muški homoseksualni odnos, etimološki se dovodi u kontekst s podrhtavanjem odnosno potresima. Drevni iranski tekstovi na više mjesta detaljno spominju i kazne za suglasni ili nesuglasni homoseksualni odnos: počinitelja pod prisilom se kažnjava sa „800 udaraca konjskim bičem“ ili „800 batinanja po tabanima“ (jednaka kazna vrijedi i za ubojstvo psa ovčara), dok za dobrovoljan odnos vrijedi smrtna kazna. Neki fragmenti Aveste indiciraju da se i pasivni partner smije „ubiti bez kajanja“ odnosno da se takvo ubojstvo smatra „dobrim djelom“. Kazna za dvoje uhvaćenih u takvom odnosu može se provesti od strane bilo koga, bez dozvole svećenika ili šaha. Način provođenja smrtne kazne varira ovisno o dijelovima teksta, a spomenute metode su dekapitacija, rezanje trbuha, usmrćivanje zmijama i crvima, te provlačenje zmije kroz rektum i usta. Istovrsne kazne u navedenim tekstovima vrijede i za pedofiliju. Historičar Herodot je u 5. vijeku pne. tvrdio da se praksa pederastije širila perzijskom Malom Azijom zbog grčkoj utjecaja^:156. Stručnjaci ističu mogućnost da je tokom seleukidskog perioda u helenističkim kolonijama na sjeveru Irana homoseksualnost bila društveno prihvaćena, no na jugu koji je važio bastionom zoroastrizma situacija je bila dijametralno suprotna.

Srednji vijek

Kroz srednji vijek nije došlo do ikakvih bitnijih promjena po pitanju homoseksualnosti u iranskom društvu s obzirom da islam također osuđuje istospolne odnose, kao i zbog činjenice da su glavne islamske pravne škole (i lokalne šijitske i susjedna sunitska hanefijska) formirane upravo od strane Perzijanaca. Među takvima se ističu Abu Hanifa, Buharija i Muslim. Međutim, u srednjovjekovnoj perzijskoj književnosti moderni zapadnjački autori pronalaze niz referenci na homoseksualnost ili homoerotizam, a među istaknutim pjesnicima najčešće se spominju Atar, Rumi, Sadi, Hafez, Abu Nuvas i Džami^:156. Ipak, stručnjaci ističu da je riječ o aluzijama i da se pjesničke figure mogu tumačiti na više načina.

Novi vijek

Prema pisanju nekih novovjekovnih evropskih autora poput J. Chardina, u safavidskom Iranu homoseksualnost je bila prihvaćena i na kraljevskom dvoru, u vojnim kampovima, hamamima i drugim javnim mjestima. Npr. kavane (amard hane) poistovjećivane su s muškim bordelima u kojima je prostitucija bila je legalizirana uz plaćanje poreza^:157. Ovakva identifikacija je špekulativna jer ih ne potvrđuju safavidski primarni izvori koji spominju isključivo zabavljače, plesače i sluge, a ponekad se smatraju i plodom evropskog romaniziranog orijentalizma^:162. Također, postoji mogućnost poistovjećivanja Safavida sa susjednim Osmanlijama u čijoj je državi takva praksa historijski ovjerena. Iz safavidskog perioda datira i niz slika ili minijatura sa zagrljenim muškarcima čija je interpretacija također diskutabilna jer nema eksplicitnih prikaza i ponekad simboliziraju političke saveze (npr. šah Abas Veliki i mogluski Džahangir). Neki autori tvrde da je društvo u ovim je vremenima usvojilo politiku Ne pitaj, ne govori (i ne progoni), vjekovima prije nego što se pojavila u zapadnim zemljama^:156. Jedan od novovjekovnih perzijskih pjesnika za čija se djela smatra da sadrže homoerotsku tematiku je Iradž Mirza iz kadžarskog perioda^:156

Moderno doba

Zakonski status

Moderne zakonske regulative kojima je homoseksualnost kriminalizirana na državnoj razini donešene su 1930-ih, u vrijeme vladavine Reza-šaha Pahlavija.

Prema šijitskom hududu datiranom 11. 12. 2007. propisuju se sljedeći članci:

Čl. 233.	Homoseksualni čin je čin ulaženja muškog spolnog organa do ili preko prepucijuma u analni otvor drugog muškarca.
Čl. 234.	Kazna za homoseksualni čin za počinioca u okolnostima silovanja, ucjene ili kada je isti oženjen i konzumirao brak, je smaknuće, a svim ostalim slučajevima je sto udaraca bičem. Kazna za onoga na kojem je čin izvršen (bio oženjen ili ne) za sve navedene okolnosti je smaknuće.
Čl. 235.	Tafhiz je čin ulaska muškog spolnog organa među butove ili stražnjicu drugog muškarca. Napomena: ulazak i prije prepucijuma se karakterizira kao tafhiz.
Čl. 236.	U slučaju tafhiza, izvršitelj čina i onaj nad kojem je čin izvršen (bez obzira na bračni status ili bio silovan ili ne) bivaju kažnjeni sa 100 udaraca bičem.
Čl. 237.	Istospolni činovi koji ne spadaju u homoseksualni odnos ili tafhiz, u obliku ljubljenja ili milovanja iz strasti, kažnjavaju se sa od 31 do 70 udaraca bičem (6. nivo). Kazna se izvršava i za ženske prijestupnike.
Čl. 238.	Lezbijski čin je kada žena stavlja svoj spolni organ na spolni organ svoje homoseksualne partnerice.
Čl. 239.	Kazna lezbijstva je sto udaraca bičem.
Čl. 240.	Glede kazne lezbijstva ne postoji razlika između vršioca i one na kojoj je čin izvršen.
Čl. 241.	U slučaju nedostatka dokaza nedosljednog ponašanja ili poricanja optužbe, policiji se ne dozvoljava nikakva istraga privatnih sfera života pojedinca. Slučajevi u kojima je vjerojatnost silovanja, ucjene, maltretiranja, krađe čovjeka ili obmane moguća, ili slučajevi koji bi prema ovom zakonu mogli uzrokovati čin silovanja su izuzetak.

Iranski zakoni također propisuju zatvorske kazne ili novčanu protuvrijednost kao alternativu fizičkim kaznama, osim u slučaju težih kaznenih djela ili one propisane smrtnom kaznom. Osim za potonje slučajeve, kazneno djelo utvrđuje se isključivo osobnim priznanjem ili uz najmanje četiri punoljetna svjedoka (čl. 199.) čime se referira na javan čin.

Praksa

Situacija u praksi teško je utvrdiva jer i reformistički predsjednik Muhamed Hatami i konzervativni Mahmud Ahmadinežad otvoreno potvrđuju da je homoseksualnost kriminalizirana, ali odbacuju prozivke da se homoseksualci kažnjavaju smrtnom kaznom. Na upit o navodnim pogubljivanjima homoseksualaca u Iranu, Ahmadinežad je 2008. odgovorio:

Ne, zakon koji predviđa smaknuće zbog homoseksualnosti ne postoji u Iranu. Između ostalog, nitko ni ne zna tko su homoseksualci da bi se takva kazna uopće provela. Stoga, mi nemamo smaknuća homoseksualaca. Naravno da se kod nas takav čin smatra odvratnim, ali nije reguliran smrtnom kaznom. To je generalno nemoralan čin. Postoji i niz drugih činova koji se smatraju nemoralnim, ali smrtna kazna za iste nije propisana.

L. Kingu naveo je da postoji razlika između javnog i privatnog morala, te da se „država ne miješa u privatni život pojedinaca odnosno u ono što čine u vlastitom domu“. U razgovoru za američki CNN u septembru 2011. godine, Mahmud Ahmadinežad ponovio je da se homoseksualnost u iranskom društvu smatra sramotnim i izrazito ružnim, te da neovisno o tome upuštaju li se Iranci u homoseksualne aktivnosti on kao predstavnik vlasti nije u nadležnosti zaustavljati ljude na cesti i upitkivati za njihove orijentacije. Diskutirajući o istim temama za istu medijsku kuću naredne godine, iranski predsjednik poručio je da „ako jedna grupa smatra homoseksualne aktivnosti legitimnim, nema pravo od druge grupe ili države tražiti isto priznanje“.

Stavovi u zapadnom svijetu glede situacije u praksi se razlikuju – od onih koji tvrde da je „Iran sigurna zemlja za diskretne homoseksualne odnose“ i da „godinama nije dokumentiran niti jedan slučaj o pogubljivanju homoseksualaca“, do onih koji sumnjaju da „Iran ima plan očistiti zemlju od homoseksualne zajednice“ odnosno tvrdnji da je „od kasnih 1970-ih pogubljeno 4000 homoseksualaca“.

Iran je jedna od šest azijskih država koja zakonski odobrava korekciju spola transseksualnim osobama što u potpunosti financira ministarstvo zdravstva. O korekciji spola kao prihvatljivom činu pisao je Ruholah Homeini još 1963., a formalno je uveden u zakon 1983. na zahtjev Marjam Molkare. Iranski političari, klerici, intelektualci i znanstvenici složni su da homoseksualnost velikom većinom nije prihvatljiva u iranskom društvu^:321:129. Određene geste naklonosti poput muškog držanja za ruke u javnosti uobičajene su u iranskom društvu s obzirom da se smatraju isključivo prijateljskom gestom. Svi oblici LGBT aktivizma zabranjeni su drugim zakonima o nemoralu i medijski sadržaji takvog tipa se cenzuriraju.

Kontroverze

Homoaktivistička iranofobija

Najveća kontroverza po pitanju LGBT prava u Iranu izazvana je u julu 2005. kada je širom svjetskih mainstream medija proširena vijest da su dva mašhadska mladića, Mahmud Asgari (16/17) i Ajaz Marhoni (18), „smaknuti zbog homoseksualnosti“^:1. Ovu tvrdnju prvotno je plasirao britanski homoaktivist Peter Tatchell iz organizacije OutRage!, nakon čega su uslijedili višestruki prosvjedi diljem gradova Evrope i Sjeverne Amerike^:1:ix,x,229, a 19. 7. kao datum smaknuća neke su organizacije proglasile „Danom borbe protiv homofobije“^:x. Međutim, kroz sljedećih tjedan dana niz internacionalnih organizacija (uključujući AI, HRW i IGLHRC) upozorile su da nije riječ o homoseksualnom slučaju i da je Tatchellov članak iskrivljeni prijevod vijesti iz iranske ISNA-e u kojem se navodi da su dvojica pogubljena zbog silovanja 13-godišnjeg dječaka^:1:x. Dvojica su u medijima redovito oslovljavana i „maloljetnicima“, iako je mlađi počinitelj ovisno o izvorima imao 16, 17 ili 18 što ga je po tadašnjem iranskom zakonu činilo punoljetnim (>16). Peter Tatchell je nakon svega stao iza vlastite verzije događaja uz niz agresivnih opaski na račun Irana nazvavši ga „abnormalnom, rasističkom, perzijski šovinističkom i fašističkom državom“^:321. Queer teoretičarka Jasbir K. Puar^:xi, sociologinja Mitra Rastegar^:1,2 i politolog Pascal Riché ističu političku konotaciju takvih dezinformacija s obzirom da su plasirane u vrijeme zaoštravanja iransko-američkih odnosa. Usprkos svim negiranjima, slučaj dvojice silovatelja i pedofila nastavio se koristiti od strane nekih homoaktivističkih grupa i pojedinaca kao reprezentativni primjer „homofobnog nasilja u Iranu“, a imao je velikog odjeka i u zapadnjačkoj popularnoj kulturi – dvojici je posvećen album Fundamental Pet Shop Boysa, opera Edalat Square R. Timothyja Bradyja, komad Haram Iran Jayja Paula Deratanyja, a 2012. njujorški režiser pakistanskog porijekla Wajahat Ali Abbasi najavio je i snimanje filma.

Godine 2007., prilikom interaktivnog predavanja na američkom Univerzitetu Columbia, Ahmadinežad je odgovarajući na studentska pitanja izjavio da u Iranu ne postoji fenomen društvene emancipacije homoseksualaca u društvu kao u SAD-u. Ova izjava pogrešno je prenešena od strane prevoditelja s perzijskog kao „U Iranu nema homoseksualaca“. Iako je rečenica ubrzo bila ispravljena od strane prevoditelja, krivi prijevod preuzet je iz konteksta i aktivno ponavljan u mainstream medijima uz oštre kritike. U kasnijim intervjuima iranski predsjednik ponovo je opovrgnuo navode da se njegova rečenica odnosila na nepostojanje homoseksualaca u Iranu. Postoje i tvrdnje homoaktivističkih grupa o „4000 pogubljenih homoseksualaca u Iranu kroz 30 godina“, no one se i od strane određenih britanskih političara smatraju pretjeranim preuveličavanjem. Ahmadinežad je upozorio da su pogubljeni osuđenici – na Zapadu predstavljani kao „homoseksualci“ – zapravo narkodileri, ubojice i silovatelji.

Iranska homofobija

Protiv homoseksualnosti izjasnili su se svi vodeći iranski političari, poglavito rahbari i predsjednici. U svojoj oporuci iz 1989. u kojoj savjetuje buduće generacije oko ekonomskog sistema, Ruholah Homeini se negativno osvrnuo na komunizam kazavši da ta ideologija „podržava dijeljenje svega – uključujući supruga i homoseksualaca“^:179. Mahmud Ahmadinežad, iranski predsjednik od 2005. do 2013., u intervjuu za CNN u više je navrata opisao homoseksualnost „vrlo ružnim“ ponašanjem odnosno činom. U martu 2013., na skupu znanstvenika i akademika, iranski rahbar Ali Hamenei izjavio je da su „seksualna dekadencija i prevalencija seksualne izopačenosti najvažniji znakovi propadanja zapadne civilizacije“. Među ostalim utjecajnim iranskim političarima je i bivši glasnogovornik palamenta Ali Akbar Natek-Nouri koji je optužio Zapad za širenje homoseksualnosti^:222. Nimalo drugačiji stavovi javljaju se i kod najpoznatijih sekularnih intelektualaca iz pahlavijskog perioda poput Ahmada Kasravija koji ima homofoban pristup u kritiziranju perzijskih pjesnika u čijim se djelima javljaju aluzije na homoseksualnost. Neposredno uoči revolucije iz 1979. među narodom su bile raširene glasine o seksualnom razvratu u korumpiranom političkom vrhu odnosno da je premijer Amir-Abas Hovejda homoseksualac, a sam vladar Muhamed-Reza Pahlavi biseksualac^:162.

Povezano

• Pinkwashing
• Ljudska prava u Iranu
• Transseksualnost u Iranu
• Politika Irana

Vanjske veze

• (en) Encyclopædia Iranica (20. 4. 2012.): Homosexuality (overview)