Odnosi Srbije i Bosne i Hercegovine
 | |
 Bosna i Hercegovina |
 Srbija |
Bosansko–srbijanski odnosi označavaju spoljne odnose Bosne i Hercegovine i Srbije. Bosna i Hercegovina ima ambasadu u Beogradu. Srbija ima ambasadu u Sarajevu i konzulat u Banja Luci.
Obe države su članice Saveta Evrope i OEBS-a i CEFTA, a zajednički cilj im je Evropska unija.
Odnosi Srbije i Bosne i Hercegovine su bitno opterećeni ulogom Srbije u ratu u Bosni i Hercegovini 1990-ih. Srbija tradicionalno favorizuje manji bosanskohercegovački entitet Republiku Srpsku, sa kojom ima specijalne paralelne veze.
U sferi trgovinske razmene, Bosna i Hercegovina je jedan od najznačajnijih partnera Srbije. U 2010. godini, BiH je bila druga po redu država po izvozu iz Srbije. Srbija je, takođe, najznačajniji strani investitor u Bosni i Hercegovini.[1]
Srednjevekovna Bosna, preteča današnje Bosne i Hercegovine, i srednjevekovna Raška, preteča današnje Srbije, su bile susedne države. Bosnom su najduže vladali Kotromanići, a Raškom Nemanjići.
Za vreme Kulina bana (1180—1204) Bosna (i bosanska crkva) je pružala utočište bogumilima iz Raške, koje je progonio Stefan Nemanja krajem 12. veka.[2] Kulin je prognanima pružio utočište i primio ih kao dobre hrišćane i tako ostao u narodu upamćen kao „dobri ban Kulin“. 1221. godine je održan veliki državno-crkveni sabor u Žiči, kojim su Nemanjini sinovi, Stefan i Sava Nemanjić, započeli nove progone bogumila u Raškoj. Mnogi prognanici ponovo beže u Bosnu, zbog čega prvi sabor Srpske crkve proklinje poglavare Bosanske crkve (Rastudija i ostale), koji su pružali utočište prognanih hrišćanima.[3] Bosna je zbog primanja "heretika" imala problema sa Inkvizicijom.
Kraljevina Bosna (kralj Tvrtko Kotromanić) i Kneževina Srbija (knez Lazar Hrebeljanović) su se zajedno suprotstavile osmanlijskim osvajačima u bitci na Kosovu 1389. godine.
Ubrzo nakon što je novovekovna Srbija postala kneževinom, ministar unutrašnjih dela Ilija Garašanin je za kneza Aleksandra Karađorđevića 1844. godine napisao Načertanije, tajni „program spoljašne i nacionalne politike Srbije“.[4] Prema Načertaniju, Srbija je trebalo da radi na oslobađanju Srba i ostalih Slovena i na pripajanju okolnih oblasti, uključujući i oblasti Bosne i Hercegovine, tada u sastavu Osmanskog carstva, jer na njih polaže „sveto pravo istoričesko“, utemeljeno na Dušanovom carstvu iz 14. veka. Glavna propagandna aktivnost Srbije bi se zasnivala na pripremanju stanovništva ovih oblasti na sjedinjenje sa Srbijom.[5] Svetozar Marković je u svojim delima prvi put upotrijebio izraz Velika Srbija za ovu politiku:
Čim se monarhična vlada utvrdila u zemlji, ona je odmah počela pomišljati da rasprostrani granice svoje vlasti i van Srbije ... Misao da se Bosna i Hercegovina sjedine sa Srbijom počela se širiti i u Srbiji i kod tamošnjeg naroda. To je bilo načelo politike koja je poznata pod imenom Velika Srbija.[6]
Marković je velikosrpsku politiku svog savremenika Kneza Mihajla smatrao ništavnom, jer su protiv nje bile neodoljive prepone. Jedna od njih je bila bosanska vlastela sa njenim davnašnjim pravima. Marković je verovao da je nemoguće dobiti Bosnu mirnim putem ukolko se vlasteli ne ujamče njena starinska prava, što bi značilo ostaviti bosansku raju u ropstvu. Dobiti Bosnu ratom, znači uništiti domaću aristokraciju, a kad bi se raja oslobodila od ropstva, "da li bi se ona slagala da dođe pod srpske pandure, kapetane i ostale gospodare?"[7] Svetozar Marković, koji se i sam zalagao za oslobođenje Srba koji žive pod osmanskom ili habzburškom vlašću, izričito je odbijao ulogu Kneževinu Srbiju kao „Pijemonta Južnih Slovena“ i politiku teritorijalne ekspanzije Srbije.[8] Umesto toga, Marković je predlagao stvaranje Balkanske federacije.[9]
Kako je Otomanska vlast slabila na Balkanu, Srbija se sve više nadala pripajanju Bosne i Hercegovine. 1875. godine je podignut hercegovački ustanak protiv otomanske vlasti, koji se ubrzo proširio na celu Bosnu i Hercegovinu. Ustanike su pomagale Crna Gora i Srbija što je dovelo do otpočinjanja Rusko-turskog rata i Velike istočne krize. Posledica ovih ratova bio je Berlinski kongres 1878. godine kojim su Crna Gora i Srbija dobile nezavisnost i teritorijalna proširenja, ali ne i Bosnu i Hercegovinu, koju je okupirala Austrougarska.
1908. godine je izbila aneksiona kriza, zbog aneksije Bosne i Hercegovine Austro-Ugarskoj. U Srbiji je aneksija izazvala veliko uzbuđenje, jer se osjećalo da Austrija time presijeca sve nade u budućnost velike srpske države. Srbi su protestovali u svim prestonicama, stvorili Narodnu odbranu sa ciljem da prikupi dobrovoljce za eventualne borbe i obrazovali (24. februara 1909) koncentracionu vladu pod predsedništvom Stojana Novakovića.
Početkom 20. vijeka Srbija je pomagala Mladu Bosnu, tajnu omladinsku revolucionarnu organizaciju osnovanu radi borbe protiv austro-ugarske vlasti nad Bosnom i Hercegovinom. Mladu Bosnu su uglavnom činili bosansko-hercegovački Srbi, ali je među njenim redovima bilo i Hrvata i Bošnjaka. Iza nje je stajala tajna oficirska organizacija Crna ruka, odnosno šef srbijanske vojne obavještajne službe Dragutin Dimitrijević Apis. Njena najpoznatija akcija bila je atentat na austrougarskog prijestolonaslijednika Franju Ferdinanda i njegovu suprugu Sofiju u Sarajevu, 28. juna 1914. godine, što je bilo povod za prvi svetski rat.
Nastankom Kraljevine SHS, Bosna i Hercegovina je dospela pod vlast srpske dinastije Karađorđević. Dominantni ideološki sukob jugoslovenske države je bio između hrvatskog regionalizma i srpskog centralizma, dok je Bosna u tome prolazila u zavisnosti od ukupne političke atmosfere. Iako je Kraljevina bila podijeljena na 33 oblasti koje su brisale tradicionalne geografske granice, ipak su Bosanski političari kao što su Mehmed Spaho osigurali da Bosna i Hercegovina očuva teritorijalni integritet. No, uspostavljenje Kraljevine Jugoslavije 1929. godine donijelo je ponovno povlačenje granica u banate koji su navodno zaobilazili sve etničke i historijske linije, su izbrisale svaki trag Bosanskog entiteta. Poznati dogovor Cvetković-Maček je stvorio banovinu Hrvatsku 1939. što je praktički bilo podjela Bosne između Srbije i Hrvatske.
Srbija je od samog početka sudjelovala u ratu u BiH, prvo preko srpskih rezervista, regruta i oficira koji su služili JNA, zatim preko raznih dobrovoljačkih i paravojnih formacija, te vojne, logističke, obavještajne i tehničke podrške davane oružanim formacijama bosanskih Srba. JNA je prilikom „lažnog povlačenja iz Bosne” 1992. godine ostavila oko 70.000 komada oružja, tenkove, kao i municiju sa oznakama SR Jugoslavije, čije su čaure pronađene u Srebrenici.[10] Bivši načelnik generalštaba VJ Momčilo Perišić je odgovoran za materijalnu i logističku pomoć Vojsci Republike Srpske; VJ je obezbeđivala i plaćala oficirski kadar VRS. Obezbeđivanje oficirskog kadra je vršeno tajno, kako bi se prikrila umešanost Srbije u sukobe u BiH. Pri Generalštabu VJ je postojao „30. kadrovski centar”, preko kojeg se vršila isplata oficira u Bosni, uključujući i Ratka Mladića, komandanta VRS. Ti i drugi oficiri VRS umešani u zločine dobijali su plate iz Beograda. Činove koje su imali i koji su im omogućavali da budu na položajima vlasti verifikovala je i regulisala VJ.[10] Pored opšte logističke i finansijske podrške, u genocidu je direktno učestvovala i paravojna formacija "Škorpioni", pod kontrolom Ministarstva unutrašnjih poslova Srbije.
1993. godine bosanska vlada je podnijela tužbu protiv Srbije za genocid navodeći da je Srbija direktno odgovorna za genocid počinjen na čitavoj teritoriji Bosne i Hercegovine, tvrdeći da je "isplanirala, pripremila, skovala zavjeru, podsticala, ohrabrivala, pomagala, podstrekavala i počinila" genocid protiv njenog stanovništva. U optužnici je izričito navođena sistematična praksa etničkog čišćenja Bosne i Hercegovine. Saslušanja u procesu protiv Srbije počela su u februaru 2006. 26. februara 2007. godine, Međunarodni sud pravde je presudio da Srbija odgovorna jer je prekršila Konvenciju o genocidu time što nije učinila sve što je bilo u njenoj moći da spreči genocid, a potom nije kaznila niti predala učinioce Haškom tribunalu. Ali ne može biti smatrana odgovornom za genocid počinjen u Srebrenici od strane snaga Republike Srpske[11], jer "nije počinila genocid ni preko svojih državnih organa, ni preko svojih zvaničnika".[12]
Narodna skupština Republike Srbije je 30. marta 2010. godine usvojila Deklaracija o Srebrenici, kojom se izvinjava porodicama žrtava zbog toga što nije učinjeno sve da se genocid u Srebrenici spreči:
Skupština Srbije najoštrije osuđuje zločin nad bošnjačkim stanovništvom Srebrenice u julu 1995. godine, na način utvrđen presudom Međunarodnog suda pravde. Izražava se saučešće i izvinjenje porodicama žrtava zbog toga što nije učinjeno sve da se spreči ova tragedija.
2011. godine Evropski pokret u Srbiji je načinio analizu odnosa Srbije i Bosne i Hercegovine koja ukazuje na sledeće probleme: međudržavno razgraničenje, procesuiranje ratnih zločina, status predratne imovine privrednih subjekata i sukcesija, a posebno neizbalansiran odnos vlasti u Beogradu sa Banjalukom i Sarajevom.[1] Oni smatraju da politika Srbije prema Bosni i Hercegovini treba da bude usmerena na jačanje odnosa sa celovitom državom, na kontinuirani dijalog najviših predstavnika dveju država, pri čemu je neophodno reaktivirati Međudržavni savet za saradnju između Republike Srbije i Bosne i Hercegovine.[1] Takođe, neretko se građani Federacije Bosne i Hercegovine prilikom ostvarivanja određenih ekonomsko-socijalnih i kulturnih prava u Republici Srbiji dovode u neravnopravan položaj. Obzirom da su nadležnosti BiH u mnogim oblastima uglavnom na nivou entiteta, potrebno je razmotriti zaključivanje sporazuma o specijalnim i paralelnim odnosima i sa Federacijom BiH, kako bi tretman građana BiH u Srbiji bio ravnopravan.[1]
Autori studije navode da su zajednički spoljnopolitički prioriteti BiH i Srbije članstvo u Evropskoj uniji, jačanje regionalne saradnje i unapređenje bezbednosti u regionu, poboljšanje odnosa sa susedima i poboljšanje odnosa sa Sjedinjenim Američkim Državama, Rusijom i Kinom. Istovremeno, obe zemlje imaju veoma kvalitetne bilateralne odnose sa Republikom Turskom, koja je doprinela poboljšanju odnosa između Srbije i Bosne i Hercegovine i obnavljanju dijaloga. Srbija i Bosna i Hercegovina mogle bi da uspostave intenzivniju saradnju u vezi sa procesom pridruživanja i pristupanja Evropskoj uniji, imajući u vidu da je to zajednički cilj. Takođe je potrebno ojačati odnose Srbije sa centralnim bosansko-hercegovačkim vlastima.[1]
Bilateralne odnose između Srbije i Bosne i Hercegovine trebalo bi sagledavati i u širem, regionalnom kontekstu, pre svega u trouglu odnosa Srbija – Bosna i Hercegovina – Hrvatska. Iako političke elite Srbije i Hrvatske sada naglašavaju podršku celovitosti Bosne i Hercegovine, evidentno je povremeno mešanje u unutrašnje stvari ove zemlje kroz izrazite uticaje na hrvatske i srpske etnonacionalne elite u Bosni i Hercegovini.[1] Ocenjuje se da bosanski političari mogu doprineti konsolidaciji prilika u Sandžaku, oblasti Srbije gde žive pripadnici bošnjačkog naroda. U tom smislu je značajna izjava Bakira Izetbegovića, člana Predsedništva BiH, da ne podržava stvaranje novih granica na Balkanu i formiranje etničkih teritorijalnih autonomija.[1]
6. aprila 2012. godine, prilikom obeležavanja 20 godina od početka srpske opsade Sarajeva, Miloš Urošević iz beogradskih “Žena u crnom” kaže da je u srbijanskim društvu na snazi “relativizacija agresije na BiH” i da je odnos Demokratske stranke prema Bosni i Hercegovini "nastavak Miloševićeve zločinačke politike".[13] Istim povodom, predsednica Helsinškog odbora za ljudska prava Sonja Biserko je ocenila: "Srbija nastavlja sa istom politikom prema Bosni koja i dovela do rata".[14]
- ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 1,4 1,5 1,6 Odnosi Srbije i BIH - definisanje nove politike
- ↑ L. P. BROCKETT, The Bogomils of Bulgaria and Bosnia: The Early Protestants of the East
- ↑ Navedeno prema: Miodrag M. Petrović: Pomen bogumila - babuna u zakonopravilu svetoga Save i "Crkva bosanska", Beograd, 1995. godine
- ↑ Prema podnaslovu samog Načertanija.
- ↑ „Načertanije, Encyclopedia of Eastern Europe”. Arhivirano iz originala na datum 2009-10-09. Pristupljeno 2012-04-02.
- ↑ Svetozar Marković, Načela narodne ekomonije, sveska II (str. 170), Nolit, Beograd, 1975.
- ↑ Svetozar Marković, Srbija na istoku (str. 171), Prosveta, Beograd, 1946.
- ↑ „Velika Srbija ili balkanska federacija”. Arhivirano iz originala na datum 2015-09-23. Pristupljeno 2012-04-02.
- ↑ (Ne)zaboravljeni deo kulturne istorije
- ↑ 10,0 10,1 „General Momčilo Perišić pred Haškim tribunalom”. Arhivirano iz originala na datum 2016-03-07. Pristupljeno 2012-04-02.
- ↑ „Serbia cleared of genocide, failed to stop killing”. Reuters. February 26, 2007. Arhivirano iz originala na datum 2008-12-24. Pristupljeno 2012-04-03.
- ↑ „Tužba BiH protiv Srbije”. Arhivirano iz originala na datum 2011-09-12. Pristupljeno 2012-04-03.
- ↑ Državno organizovani zaborav
- ↑ Knjiga "Zločini nad decom Sarajeva u opsadi"[mrtav link]