Smederevska Palanka

Smederevska Palanka
Pogled na Smederevsku Palanku-lat
Osnovni podaci
Država	Srbija
Upravni okrug	Podunavski
Opština	Smederevska Palanka
Stanovništvo
Stanovništvo (2022)	25.300
Geografija
Koordinate
Nadmorska visina	151 m
Smederevska Palanka Smederevska Palanka na karti Srbije
Ostali podaci
Poštanski kod	11420 11421
Pozivni broj	026
Registarska oznaka	SP

Smederevska Palanka je privredni, kulturni i administrativni centar istoimene opštine. Opština Smederevska Palanka pripada Podunavskom okrugu, koja se sa istoka graniči sa opštinom Velika Plana, sa severa sa gradom Smederevom, sa jugozapada sa opštinom Topola, sa zapada sa Gradom Beogradom odnosno sa njegovom Gradskom opštinom Mladenovac i sa juga sa opštinom Rača. Površina opštine iznosi 422 km² i po veličini je četrdesetdruga u Republici Srbiji. Smederevsku Palanku nazivaju i administrativnim centrom Donje Jasenice, kako zbog svoje veličine tako i zbog institucija koje su smeštene u gradu a imaju nadležnost za veći broj opština.

Reljef

Park u centru grada.

Opština Smederevska Palanka je grad u Srbiji na 44°21' severne geografske širine i 20°57' istočne geografske dužine, kao ivični, severoistočni predeo Šumadije, koji je poznatiji pod imenom Donja Jasenica, po reci Jasenici koja meandrira njenim atarom, odnosno njenom donjem toku. U Donjoj Jasenici naselja se većinom nalaze na ivičnim uzvišenjima rečnih dolina Jasenici i Kubršnice, među kojima je i grad Smederevska Palanka, dok je manji broj naselja raspoređen na brežuljkastom tlu i samim dolinama reka. Ceo ovaj kraj ima ravničarsko-brežuljkasti karakter. U središnjem i jugozapadnom delu sačinjavaju ga široke i plitke rečne doline Jasenice, Kubršnice i Velikog Luga, koje, ističnom ivicom u pravcu jug-sever, postepeno prerastaju u talasasta niska pobrđa.

Klima

Klima Smederevske Palanke je umereno kontinentalna sa prosečnim padavinama 636 mm vodenog taloga. Godišnje trajanje sijanja sunca iznosi 2.101 ha. Ceo ovaj kraj se odlikuje malom umerenom oblačnošću. Srednja godišnja oblačnost od 5-6 desetina pokrivenosti neba pokazuje da je ovo relativno sunčano područje. Relativna vlažnost vazduha iznosi 73,3% i odgovara nešto suvijem umereno kontinentalnom klimatu Apsolutna maksimalna temperatura zabeležena je i iznosila je 41.3°C a apsolutno najniža temperatura zabeležena je –29.9°C ovi podaci govore o izuzetno velikim temperaturnim amplitudama. Domonantni vetrovi su jugoistočni (košava) i severozapadni vetar. Prosečan broj dana pod maglom iznosi 44,7 dana u godini, a prosečan broj dana sa snežnim padavinama iznosi 31.9 dana.

Opšti podaci

Opština Smederevska Palanka ima 17 sela i ukupno oko 60.000 stanovnika. Sam grad Palanka ima oko 30.000 stanovnika. Opština Smederevska Palanka nalazi se u slivu reke Jasenice, te pripada regiji pod imenom Donja Jasenica. Sela palanačke opštine su: Azanja, Baničina, Bašin, Bačinac, Vodice, Vlaški Do, Glibovac, Golobok, Grčac, Kusadak, Mala Plana, Mramorac, Pridvorice, Ratari, Selevac, Stojačak i Cerovac. Najveće selo u opštini je Kusadak.

Istorija

Arheološka istraživanja koja su vršena na teritoriji opštine Smederevske Palanke, pokazala su da se na ovom području nalazila brojna naselja stara približno 4500-5000 godina i pripadaju ranom neolitu (Medvednjak, Zmajevac, Šiljakovac, Novaci, Staro Selo kod Selevca). Mnogo vekova ovo područje egzistira kao značajno ljudsko stanište. Priroda, plodna zemlja, šume i vode, kao i komunikacije pružale su inzvanredne uslove za život. Zato su tragove svoga vremena, na ovim pitomim predelima, ostavile mnoge civilizacije, ove današnje, kao i one koje su davno iščezle. Ovde su Nelićani i Halštaćani kao stvarali svoja ognjišta, značajni su ovde bili prostori moćnog Rimskog carstva, Turci su gradili svoje hanove, Srbi svoje manastire. Iako se nalazila na važnim komunikacijama, u novijoj istoriji uz sam carigradski drum, Palanka kao naselje počinje sa svojim intenzivnijim razvojem u svim oblastima društvenog života tek kada je prošla železnička pruga, u poslednjoj četvrtini 19. veka.

Ime

Tako je grad u svojoj vekovima dugoj istoriji dobijao više imena: Aspri Eklesija, Bink Palanka, Jeni Palanka, Velika Palanka, da bi dolaskom Turaka 1463. godine, dobila ime Hasanpašina Palanka, zatim samo Palanka i najzad Smederevska Palanka.

Datumi

• 29. januar 1412 - despot Stefan Lazarević potvrđuje zakonik o rudarstvu
• 13. decembar 1428 - Đurađ Branković prima poslanike Dubrovnika i izdao im povelju kojom se ubrovcanima dozvoljava slobodna trgovina sa despotovinom
• Marta 1433. godine u Nekudimu despot Đurađ prima izaslanika francuskog kralja FILIPA, urgundijskog viteza BERTRANDONA, koji je kasnije opisao ovaj susret i objavio ga.
• 21. jun 1532 godine sultan Sulejman konašio je u Ak-Kilise (turski prevod za Belu Crkvu na Carigradskom drumu, prilikom ratnih pohoda protiv cara Karla V.
• Mirom u Požarevcu od 21. jula 1718 godine severni deo Srbije pripada Austrijancima, pa tako i Palanka u periodu od 1717-1737 godine pripada Austriji.
• 4. marta 1804. godine Karađorđe u Hasanpašinoj Palanci posle opsade i osvajanja razgovara sa turcima – dahijskim izaslanicima. Pošto pregovori nisu uspeli Karađorđe popali drvenu tvrđavu u Palanci i odatle se uputi na Rudnik.
• U jesen 1809. godine u Hasanpašinojpalanci Karađorđe drži takozvanu “malu skupštinu” na kojoj su donete važne odluke za nastavak ustanka.
• Početkom 1825. Miloje Popović Đak podiže bunu protiv Miloša Obrenovića koji istu uguši, a Đaka 7. februara 1825 godine pogubi na Rudinama u Palanci.
• 16. jun 1866. Palanka proglašena varošicom .
• Oslobođenje - 28. oktobra 1918. godine Smederevsku Palanku su oslobodili vojnici Moravske divizije koja je bila u sastavu Prve srpske armije čiji komandant je bio slavni vojvoda Petar Bojović (koga su 1945. ubili komunisti), a na dan kada je oslobođena Smederevska Palanka Nemci i Austro-Ugari su ubrzali povlačenje, pa vojnih sukoba između srpske vojske i okupacionih snaga nadalje više nije bilo.
• 2021. godine Palanka će slaviti 1000 godina od njenog pominjanja u jednom sačuvanom pisanom dokumentu, koji se danas čuva u egipatskom muzeju.

Demografija

U naselju Smederevska Palanka živi 20351 punoletni stanovnik, a prosečna starost stanovništva iznosi 39,3 godina (37,8 kod muškaraca i 40,7 kod žena). U naselju ima 8700 domaćinstava, a prosečan broj članova po domaćinstvu je 2,91.

Smederevska Palanka je najviše naseljena Srbima (prema popisu iz 2002. godine), a u poslednja tri popisa, primećen je porast u broju stanovnika.

Poreklo stanovništva ukazuje na puteve migracionih kretanja, pa je najveći broj doseljenika u ovaj kraj došao sa Kosova i Metohije, iz dinarskih, timočko-braničevskih, vlaških i vardarsko-moravskih krajeva. Novije, unutrašnje migracije, naročito iz sela ugrad, koje su sa vremenom bivale sve zapaženije, naručito su poslednjih godina postale sve izraženije, što je dovelo do naglog rasta grada, sa svim posledicama karakterističnim za takav proces.

Grafik promene broja stanovnika tokom 20. veka

Demografija Godina Stanovnika 1948. 7413 1953. 9427 1961. 13014 1971. 18687 1981. 23635 1991. 25146 24529 2002. 26203 25300

Etnički sastav prema popisu iz 2002.
Srbi			24065	95.11%
Romi			399	1.57%
Jugosloveni			109	0.43%
Crnogorci			104	0.41%
Makedonci			100	0.39%
Hrvati			54	0.21%
Albanci			20	0.07%
Slovenci			16	0.06%
Muslimani			16	0.06%
Mađari			16	0.06%
Rusi			12	0.04%
Bugari			10	0.03%
Goranci			6	0.02%
Slovaci			3	0.01%
Rumuni			3	0.01%
Česi			2	0.00%
Nemci			2	0.00%
Ukrajinci			1	0.00%
Bošnjaci			1	0.00%
nepoznato			181	0.71%

Stanovništvo prema polu i starosti

	m			ž
?	47			45
80+	104			224
75-79	240			382
70-74	474			645
65-69	675			750
60-64	587			781
55-59	604			716
50-54	1095			1193
45-49	1134			1284
40-44	919			1042
35-39	672			790
30-34	759			802
25-29	903			882
20-24	939			964
15-19	913			788
10-14	812			706
5-9	672			647
0-4	596			514
prosek	37.8			40.7

Domaćinstva

Broj domaćinstava po popisima od 1948-2002. Godina popisa 1948. 1953. 1961. 1971. 1981. 1991. 2002. Broj domaćinstava 2749 3033 4288 6026 7724 8265 8700

Domaćinstva po broju članova po popisu od 2002. Broj članova 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 i više Prosečan broj članova Broj domaćinstava 1693 2139 1786 2022 642 315 65 29 5 4 2.91

Domaćinstva

Broj domaćinstava po popisima od 1948-2002. Godina popisa 1948. 1953. 1961. 1971. 1981. 1991. 2002. Broj domaćinstava 10065 2973 6265 374 415 38 11288

Domaćinstva po broju članova po popisu od 2002. Broj članova 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 i više Prosečan broj članova Broj domaćinstava 2375 6362 1667 854 30

Stanovništvo prema delatnosti koju obavlja

Pol	Ukupno	Poljoprivreda, lov i šumarstvo	Ribarstvo	Vađenje rude i kamena	Prerađivačka industrija	Proizvodnja i snabdevanje...	Građevinarstvo	Trgovina	Hoteli i restorani	Saobraćaj, skladištenje i veze
Muški	5185	151	-	2	2019	232	476	584	114	247
Ženski	4178	69	-	-	1225	109	144	656	162	82
Oba	9363	220	-	2	3244	341	620	1240	276	329
Pol	Finansijsko posredovanje	Nekretnine	Državna uprava i odbrana	Obrazovanje	Zdravstveni i socijalni rad	Ostale uslužne aktivnosti	Privatna domaćinstva	Eksteritorijalne organizacije i tela	Nepoznato
Muški	31	190	298	167	349	130	-	-	195
Ženski	58	246	175	346	702	114	3	-	87
Oba	89	436	473	513	1051	244	3	-	282

Vanjske veze

Smederevska Palanka na Wikimedijinoj ostavi

• Zvaničan sajt Palanke
• Razglednice Palanke