Vođenica

Izvor: Wikipedija
Prijeđi na navigaciju Prijeđi na pretragu
Vođenica


Lokalna crkva

Osnovni podaci
Država  Bosna i Hercegovina
Entitet Federacija Bosne i Hercegovine
Kanton/Županija Unsko-sanski kanton
Opština/Općina Bosanski Petrovac
Stanovništvo
Stanovništvo ((1991)) 562
Geografija
Koordinate 44°38′07″N 16°16′20″E / 44.63527°N 16.27222°E / 44.63527; 16.27222
Vođenica na mapi Bosne i Hercegovine
Vođenica
Vođenica
Vođenica (Bosne i Hercegovine)


Koordinate: 44° 38′ 07" SGŠ, 16° 16′ 20" IGD


Vođenica je selo u opštini Bosanski Petrovac, u Federaciji Bosne i Hercegovine. Prema popisu iz 1991, selo je imalo 562 stanovnika, od čega su apsolutna većina bili Srbi.

Geografija[uredi | uredi kod]

Vođenica se nalazi na planini Grmeč, u blizini vrha Željeznik. Zemljište je jako kamenito. Periodski tok Vođenica izbija ispod Željeznika (1274 M.) koji je i sabirna oblast vrela. Prema nekim zapisima, izvorišna čelenka potoka Vođenice ima preko 50 vrela i taj dio sela nosi ime Vrela. Najjače vrelo je Stublići a tu su još: Dražići, Crno vrelo, Zanoglina i Pećina vrelo. Potok Vođenica je vodotok sa najviše vode u petrovačkom kraju. Prije sto godina na njemu je bilo preko 40 vodenica. U vrijeme najvećeg vodostaja gubi vodu u ravni Petrovačkog polja, u Trnjacima. Podzemna hidrografska veza nije utvrđena.[1]

U Vođenici takođe ima i dosta listopadne i zimzelene šume (mešovita šuma). U Vođenici se takođe može naći i glina.

Vođenica se može podeliti na dva dela:

  • Donja Vođenica, koja je gusto naseljena i na manjoj nadmorskoj visini (ravan Petrovačkog polja)
  • Gornja Vođenica, koja je ređe naseljena i na većoj nadmorskoj visini (padine Grmeča)

Kao u većini planinskih sela, i u Vođenici vegetacija počinje kasnije.

Istorija[uredi | uredi kod]

Južno od Vođenice leže ostaci prostranog grada „Oblaja". Bilo je to ilirsko utvrđeno naselje čiji velik kameni bedem obuhvata prostor od cca 15.000 do 20.000 m2.[2] Unutar naselja nalazi se posebna utvrda. Na čitavoj površini nađeni su fragmenti keramike i kućnog posuđa iz kasnog bronzanog ili ranog željeznog doba. Historičar Salmedin Mesihović navodi 10 potencijalnih naselja za antički Seretion, od kojih je devet sa područja Bosanskog Petrovca. Među njima je i navedena gradina Oblaj (Vođenica).[3]

Zapadno od Vođenice leži ruševina na nadmorskoj visini 769 m., koju narod naziva „Drenovac". Sagrađena je od opeka i maltera, pa se zaključuje da je iz rimskog doba. Tvrđava je uz trasu nekadašnjeg rimskog puta Bara (Bosanski Petrovac) - Krnjeuša - Bosanska Krupa, zapravo puta koji je iz rimske Salone vodio do doline rijeke Une i dalje u Sisciu (Sisak).[4]

Srednji vijek[uredi | uredi kod]

Glavni članak: Pset

U svome djelu De administrando imperio (O upravljanju carstvom), iz 10. stoljeća, vizantijski car i pisac Konstantin VII. Porfirogenet, kao jednu od 11 najstarijih srednjovjekovnih župa primorske Hrvatske, navodi župu Pset. Prema spisu crkvenog sabora u Splitu iz 1185. godine, koji je pronašao Franjo Rački, župa Pset je pripadala u crkvenom pogledu Kninskoj biskupiji. Obuhvatala je Petrovačko i Bravsko polje. Na zapadu se prostirala do Plješivice i rijeke Une, na istoku do rijeke |Sane, a na jugu negdje oko Drvara i rijeke Unca.

U Vođenici se, iz perioda srednjeg vijeka, nalazi arheološki lokalitet Crkvina sa ostacima građevine dimenzija 15x6 m. U Arheološkom leksikonu BiH u opisu lokaliteta stoji: sačuvane ruševine crkvene građevine, uz koju se, prilikom raskopavanja nailazilo na oružje i liturgijske predmete, a oko ruševina je sačuvano oko 40 stećaka u obliku ploča i sanduka sa ornamentima polumjeseca i krsta. Ovaj opis je nastao na osnovu istraživanja arheologa Vejsila Ćurčića 1z 1902 godine.[5]

Osmanski period[uredi | uredi kod]

Između 1530-1537. godine područje Bjelajskog polja je potpalo pod osmansku vlast. Već 1540. godine spominje se prvi put nahija Bjelaj, a nešto kasnije spominje se kao nahija Bjelaj-Blagaj, ali ubrzo potpada pod kadiluk Kamengrad. Od 1562. godine nahija Bjelaj je priključena kadiluku Novosel koji je bio u kliškom sandžaku. Tokom 1577. godine u bjelajskoj tvrđavi je smještena posada od 370 osmanskih plaćenika pod zapovjedništvom dizdara.[6]

U većem dijelu Bosanske Krajine, još tokom osmanskog napredovanja od Jajca do Bihaća koje je trajalo oko 120 god i završilo se 1592. god, došlo je do osjetne depopulacije, pa su neki dijelovi Krajine ostali potpuno napušteni. Dio starosjedilačkog stanovništva u plodnijim krajevima oko Vrbasa, Sane i Bjelajskog polja u prvim decenijama turske vladavine prelazi na islam, zadržavajući kompaktnost svojih naselja.[7]

Popisni turski defteri iz 16. vijeka potvrđuju da su naselja rijetka, da je broj stanovnika u njima "upadljivo mali", a zemlja slabo obrađena i zapuštena. Ova nova situacija nije odgovarala ni Osmanlijama, ekonomski ni vojno, pa su kolonizirali nove populacije, uglavnom stočare iz prenaseljenih područja Hercegovine, Crne Gore i jugozapadne Srbije. Nema podataka o kolonizaciji Bjelajskog polja, odnosno Vođenice, pa se samo predpostavlja da je područje bilo slabo naseljeno.

Nakon austro-turskog rata (1737–1739) sklopljen je Beogradski mir čijim odredbama je uspostavljena granica između Osmanskog carstva i Austrije i Mletačke Republike, koja najvećim dijelom odgovara današnjoj granici Bosne i Hercegovine i Hrvatske. Svištovskim mirom (1791.) okončan je posljednji austro-turski rat započet 1788. godine i formirana je Habsburška vojna krajina na nekadašnjoj teritoriji Bosanskog pašaluka. Veliki broj muslimanskog stanovništva se iselio iz Dalmacije, Like i Banije i nastanio se na desnoj obali Une, pa i na Petrovačkom polju.[8]

U bosanske pogranične oblasti od Bihaća i Cazina pa sve do do Livna, uključujući i susjedna područja sve do Jajca i Banja Luke, od 1740. godine pa nadalje, u vremenu od stotinu godina, neprestano se useljava i pravoslavno stanovništvo. Analizirajući vrijeme njihovog naseljavanja, Rađenović je utvrdio da se u 18. vijeku u Vođenicu naselilo sedam porodica u 62 kuće. Od 1800. do 1850. uselilo se 13 porodica u 45 kuća, a do kraja osmanske vlasti još 10 porodica u 25 kuća.[9]

Cjelokupno zemljište u Vođenici bilo je u vlasništvu, bilo kao begluk ili selište, čuvene begovske porodice Kulenović. Prvi Kulenovići u Bosnu su došli prilikom odlaska Osmanlija iz Like, gdje su preci ove porodice živjeli kod Udbine. Oni su ne samo jedna od najrazgranatijih begovih porodica u Bosanskoj Krajini, gdje su uglavnom živjeli i posjedovali svoju zemlju, već i jedna od najrazgranatijih begovih porodica u cijeloj Bosni i Hercegovini. Početkom 20. stoljeća cijela porodica Kulenović posjedovala je daleko najveće komplekse begluka i najveći broj seljačkih naselja u Bosni i Hercegovini.[10] Do bune 1875-78. u Gornjoj Vođenici je bilo sedam begovih kuća. Imali su i džamiju, sagrađenu samo sedam godina prije ustanka, i groblje. I sada se još vidi komad zida džamije. U osmansko doba Kulenovići su u Bosanskom Petrovcu bili kapetani, a u austrougarskom njeni gradonačelnici - Skender-beg Kulenović i Husein-beg Kulenović Hadžikadibegović (od 1908).

Austrougarski period[uredi | uredi kod]

Nekadašnja turska periferna pokrajina Bosna i Hercegovina, dodijeljena je Austro-Ugarskoj na pacifikaciju i privremenu upravu. Time je otpočeo i njen proces moderniziacije i uključenja u srednjoevropski civilizacijski krug. U novim, povoljnijim političkim prilikama, uslijedio je i val doseljavanja u naselja Petrovačkog polje iz susjednih dijelova Like i Dalmacije. U Vođenicu se naselilo 27 porodica u 63 kuće.

Dobrotvorka Mis Irbi i Džonstonova su u Vođenici 1879. god. za osnovnu školu sagradile drvenu zgradu, koju su do 1880 u cjelosti i finansirale. Kad su napustile petrovački kraj, šlola je bila pretvorena u parohijski dom, a nešto kasnije bio joj je dograđen i drveni zvonik sa jednim zvonom. Nešto slično se desilo i u susjednom selu Bjelaju.

Na posljednjem austrougarskom popisu stanovništva 1910. godine Vođenica je mjesto i politička opština u kotaru Bosanski Petrovac, okrug Bihać. Crkvena organizacije je nekoliko puta mijenjana. Rješenjem cara Franje Josifa I od 14. januara 1900. odobreno je ustrojstvo nove Eparhije banjalučko-bihaćke sa sjedištem u Banja Luci, kao četvrte srpske pravoslavne eparhije u Bosni i Hercegovini. U novoj organizaciji, parohiju Vođenica, u protoprezviteratu petrovačkom, činilo je šest sela: Vođenica, Brestovac, Skakavac, Cimeše, Bjelaj i Vaganac, sa ukupno 345 kuća i 2070 stanovnika, dok je u samoj Vođenici bilo 170 domova sa 1.332 stanovnika. Prilozima mještana Vođenice, Brestovca i Skakavca 1913. godine, po projektu Miloša Miladinovića, izgrađena je crkva. Ovo originalno arhitektonsko ostvarenje visokih estetskih vrednosti izdvajalo se svojim ukupnim dometom od uobičajenih rešenja srpskih pravoslavnih crkava tog vremena.[11]

Spomenik iz NOB-e
Spomenik iz NOB-e

Drugi svjetski rat[uredi | uredi kod]

Nakon što su Sile Osovine okupirale Kraljevinu Jugoslavije, područje Vođenice našlo se u novostvorenoj Nezavisnoj Državi Hrvatskoj. Stanovništvo Vođenice se organizovalo i priključilo Narodnooslobodilačkoj borbi, koju su predvodile partizanske snage. U toj borbi živote su izgubili mnogi borci i civilno stanovništvo. Podsjećanje na te događaje je spomenik u središtu naselja.[12]

Privreda[uredi | uredi kod]

Većina stanovnika Vođenice se bavi poljoprivredom i stočarstvom. Stanovnici Donje Vođenice se uglavnom bave zemljoradnjom i voćarstvom, dok se stanovnici Gornje Vođenice uglavnom bave: stočarstvom, šumarstvom, voćarstvom, a ređe zemljoradnjom. Takođe mnoga domaćinstva u Vođenici poseduju farme tovnih pilića.

U Vođenici se uzgaja:

Nekada su se mnogi stanovnici Vođenice bavili: zidarstvom, vađenjem kamena i izradom kreča. Mnoga domaćinstva koja se bave stočarstvom, takođe i prave mnoge mlečne proizvode kao što su: sir, kajmak i kiselo mleko. Ovo kao i okolna sela poznata su po izradi specijalne vrste kajmaka koji se naziva basa.

Stanovništvo[uredi | uredi kod]

Selo vođenica je po popisu iz 1991. godine imalo 562 stanovnika,od čega je 561 stanovnik bio Srbin,a samo 1 stanovnik Hrvat.Što znači da su Srbi u Vođenici prema popisu iz 1991. godine činili 99,83 posto stanovništva,a Hrvati 0,17.[13]

Poznate ličnosti[uredi | uredi kod]

U Vođenici se rodio Narodni heroj Marko Jokić.[14]

Hrizostom (svjetovno Rajko Jević), mitropolit dabrobosanski od 2017. godine, rođen je u Vođenica. Ranije je bio episkop bihaćko-petrovački i zvorničko-tuzlanski.[15]

Znamenitosti[uredi | uredi kod]

Literatura[uredi | uredi kod]

  • Đoko Slijepčević, Historija Srpske pravoslavne crkve, II knjiga, Od početka XIX vijeka do kraja Drugog svjetskog rata, Munchen, 1966. (korištene usluge biblioteke Bošnjačkog instituta, fondacija Adila Zulfikarpašića-Sarajevo), 1966.

Reference[uredi | uredi kod]

  1. ↑ PETROVAČKO POLJE –Dr. Rade Davidović, Novi Sad, 1981
  2. ↑ „SVPPLEMENTVM REBELLIO ILLYRICI I – GERMANIKOVA “POUNJSKA OFANZIVA””. INSTITUT ZA ISTORIJU • Br. 4, 1-234, Sarajevo 2009.. Arhivirano iz originala na datum 2018-07-14. Pristupljeno 9. 2. 2016. 
  3. ↑ „Jelena Božić: Prilog poznavanju kulturno-istorijske prošlosti petrovačkog kraja: Vođenica”. Institut za zaštitu i ekologiju Republike Srpske, Banja Luka , 2019. Pristupljeno 9. 1. 2022. 
  4. ↑ „Ivo Bojanovski: BOSNA I HERCEGOVINA U ANTIČKO DOBA”. Akademija nauka i umjetnosti Bosne i Hercegovine, 1988. Pristupljeno 9. 2. 2016. 
  5. ↑ „Vejsil Ćurčić: Starine iz okoline Bosanskog Petrvca”. Zemaljski muzej, Sarajevo, 1902.. Pristupljeno 9. 2. 2023. 
  6. ↑ „Hamdija Kreševljaković, STARI BOSANSKI GRADOVI”. Naše starine I, Sarajevo, 1953, 7-45 –. Pristupljeno 9. 2. 2016. 
  7. ↑ „Milan Vasić: Etnička kretanja u Bosanskoj Krajini u XVI vijeku”. Godišnja skupština društva istoričara, Banja Luka , 1963.. Pristupljeno 9. 1. 2022. 
  8. ↑ „Stjepan Pavičić: SEOBE I NASELJA U LICI”. JUGOSLAVENSKA AKADEMIJA ZNANOSTI I UMJETNOSTI, 1962. godine. Pristupljeno 9. 2. 2021. 
  9. ↑ „Petar Rađenović: BJELAJSKO POLJE I BRAVSKO- Antropogeografska ispitivanja”. Srpska Kraljevska Akademija u Beogradu 1925. i 1923. Godine. Pristupljeno 9. 2. 2016. 
  10. ↑ BEGOVSKI ZEMLJIŠNI POSJEDI U BOSNI I HERCEGOVINI OD 1878. DO 1918. -H. Kamberović, Sarajevo, 2003
  11. ↑ Božić, Jelena (2019). „Srpska pravoslavna crkva u Vođenici (1911–1913)” (rs). Glasnik udruženja arhivskih radnika RS 4 (11). DOI:10.7251/GUARS1911012. ISSN 1840-4626. 
  12. ↑ „Donald Nyebil: Name: Monument to the Revolution - Location: Vođenica, Bosnia”. Spomenik Database. Pristupljeno 12. 9. 2017. 
  13. ↑ Nacionalni sastav stanovništva - Rezultati za republiku po opštinama, i naseljenim mjestima 1991, izdavač: Državni zavod za statistiku republike Bosne i Hercegovine, Sarajevo 1991.
  14. ↑ „Milovan Samardžija: Sjećanje na Marka Jokića”. Opštinski odbor SUBNOR, 1974 -PETROVAC U NOB, knjiga 7. Pristupljeno 9. 2. 2016. 
  15. ↑ „Устоличење Митрополита дабробосанског г. Хризостома (СПЦ, 5. септембар 2017)”. Arhivirano iz originala na datum 2017-10-11. Pristupljeno 2017-11-14. 

Vanjske veze[uredi | uredi kod]

Portal Bosna i Hercegovina
Izvor: https://sh.wikipedia.org/w/index.php?title=Vođenica&oldid=41810807