Petko Miletić
| Petko Miletić | |
|---|---|
|
| |
| 1897. | mart 1897. |
| Rovci, Kolašin | Rovci, KolašinKnjaževina Crna Gora |
| 1940. | [[]] 1940. |
| Moskva | MoskvaSSSR |
1897. 1940. Petko Miletić (7. mart 1897 — oko 1940) je bio crnogorski revolucionar i vodeći jugoslavenski komunist, vođa radikalnog levog krila KPJ.
Zbog stravične torture koju je prošao u zatvoru Glavnjača, u komunističkim krugovima je stekao status mučenika. Tokom dugogodišnjeg robijanja u Sremskoj Mitrovici, bio je vođa komunista-robijaša. U partijskim glasilima je slavljen kao "najveći živi borac KPJ".[1]
Miletić je bio glavni rival Brozu za generalnog sekretara KPJ.[2] Streljan je sa drugim jugoslovenskim revolucionarima tokom staljinističkih čistki, nakon što ga je Tito isključio iz partije i proglasio za izdajnika.
Rehabilitovan je 1988. u SSSR-u kao nevina žrtva Staljinove čistke.
Biografija[uredi | uredi kod]
Rođen je 7. marta 1897. godine u Rovcima kod Kolašina. Otac i najbliži rođaci su mu poginuli u Mojkovačkoj bici. U osnovnoj školi bio je veliki pristalica crnogorskih komita.
Posle završetka osnovne škole, kao jedan od najboljih đaka, dobija stipendiju Vlade Kraljevine Crne Gore i odlazi u Mađarsku na izučavanje zanata, prvo u Pečuj, a zatim u Budimpeštu.
Mađarska revolucija[uredi | uredi kod]
Učeći stolarski zanat u Mađarskoj, Miletić se upoznao sa revolucionarnim komunističkim idejama, a svoje vatreno krštenje je doživeo u mađarskoj revoluciji 1918-1919. godine.[3] Nakon poraza socijalističke revolucije u Mađarskoj 1919. godine, nakratko je zatvoren.
Odmetništvo u Crnoj Gori[uredi | uredi kod]
Po izlasku iz zatvora se vraća u Crnu Goru.[3] U zanatskoj školi u Danilovgradu, gde je radio, kao instruktor stolarskog zanata počeo da okuplja ljude oko sebe. Tu je formirao od radnika i đaka prvu partijsku organizaciju, tek osnovane Komunističke partije Jugoslavije, u ovom delu Crne Gore.
Nakon što je Komunistička partija Jugoslavije pobedila u najvećim gradovima na prvim jugoslovenskim izborima 1920. godine, Vlada ju je zabranila dekretom. Nakon donošenja Obznane, Petko Miletić započinje oružani otpor vlastima i tada je proglašen za komunističkog odmetnika. Miletić se borio u komitskom odredu učesnika oktobarske revolucije Vukašina Markovića.[4] Organizovali su propagandu komunističkih ideja, pisma, proglase, letke i pozive vojsci da otkaže poslušnost.[5]
Došao je trenutak da se, zajedno s Rusijom i celim svetom organizuje kod nas samouprava, slobodna federativna republika Jugoslavija, slobodna samouprava Crne Gore i federacija s Jugoslavijom.[5]
Kada su komitske čete u Crnoj Gori pretrpjele konačni poraz, po sporazumu KPJ i vlasti 1924. godine oko vraćanja svih komunističkih odmetnika iz šuma, Miletić se vraća iz ilegale.
Godine 1926. odlazi zauvek iz Crne Gore u Beograd gde je radio u ilegalnoj partijskoj štampariji.
Rad u Kominterni[uredi | uredi kod]
Ubrzo je otišao u Moskvu i upisao se na KUNMZ (Komunistički univerzitet nacionalnih manjina Zapada). Nakon studija, odlazi po zadatku Kominterne 1927. godine u Mongoliju i Kinu da pomogne ravoju komunizma. Tamo se sreo prvi put sa budućim vođama radničkog pokreta Mau Cedungom, Ulan Batorom i Kim Il Sungom.
Po povratku sa dalekog Istoka, Kominterna ga šalje u Drezden da učestvuje u radu Četvrtog kongresa KPJ. Kominterna je postavila Miletića u Centralni komitet KPJ, a uskoro i u Politbiro CK KPJ i postavila ga za organizacionog sekretara CK KPJ. Na tom položaju je bio drugi čovek posle Milana Gorkića i njegov budući naslednik.
Po zadatku Kominterne, u maju 1932. godine odlazi u Kraljevinu Jugoslaviju da pojača tamošnje rukovodstvo. Dolazi u Suboticu gde ga je na prevaru uhapsila policija i sprovele u Beograd. Uhapšen je kao član CK KPJ i sekretar Pokrajinskog komiteta za Srbiju juna 1932. godine.[6]
Mučeništvo[uredi | uredi kod]
U zloglasnoj beogradskoj Glavnjači su ga saslušavali tadašnji policajci Svetozar Vujković i Boško Bećarević. Kao najopasnijem protivniku režima su mu okovali i ruke i noge u lance i bezočno ga mučili 50 dana i noći.[3] Kada ga je decembra 1932. posetio u zatvoru njegov brat od strica Spasoje Miletić, on je izjavio da u beogradskoj kaznioni "nije video ni brata ni rođaka, već samo senku od svega toga" i da "ko ga voli bolje da ga ovakvog kakav je sada nikad ne pogleda".[3] Brat Božo Miletić ga čak nije ni prepoznao izobličenog od batina:
Ja sam imao susret sa jednim čovekom koga mi je policija predstavila mojim bratom, a ja još nisam siguran da je to bio on.[3]
– Božo Miletić
Vesti o nečovečnom mučenju Petka Miletića raširile su se celim svetom. Po nekim pričama, apel za njegovo puštanje jugoslovenskim vlastima uputili su čak i Džavaharlal Nehru i Albert Ajnštajn.[3] Miletić tokom višemesečnog mučenja nije otkrio ništa, pa je sredinom naredne godine organizovan protiv njega sudski proces. Suđenje Petku Miletiću je počelo 9. maja 1933. godine u Beogradu. Branio ga je poznati beogradski advokat Bora Prodanović. Miletić je argumentovano odbijao sve tačke optužnice i iskaze svedoka. Sud za zaštitu države ga je osudio na trajni gubitak građanskih prava i sedam godina robije, koju će izdržati do poslednjeg dana u Lepoglavi i Sremskoj Mitrovici.[3]
Robija[uredi | uredi kod]
Na robiji su postojale i postoje dvije politike: likvidatorsko-oportunistička koju su vodili Andrija Hebrang i Moša Pijade, te na drugoj strani boljševička koju se trudi da vodi Kekić (Kaznioni komitet KPJ). Prva smatra da su robijaši, zarobljenici izbačeni iz klasne borbe, čiji je sada glavni zadatak preživjeti robiju, te sačuvati po svaku cenu fizičko i duhovno zdravlje da bi mogli, kad ih klasni neprijatelj pusti da izađu kući, opet u redove klasne borbe. Mi boljševici smatramo, naprotiv, da su robijaši komunisti koji su silom prilika i okolnosti dospjeli na posebno, izuzetno teški sektor otvorene klasne borbe. Oni nijesu niti smiju, ni jedan jedini čas da prekinu svoju borbu protiv klasnog neprijatelja... Jer, ovdje na robiji je koncentrisan i zatvoren stvarni dinamit naše revolucije. Skoro 300 komunističkih kadrova...[7]
– Petko Miletić
Za vreme robije u Lepoglavi upoznao se sa Josipom Brozom Titom, a u Sremskoj Mitrovici sa Mošom Pijade, Milovanom Đilasom i drugima. Za vreme robije u Sremskoj Mitrovici, Petko Miletić je bio rukovodilac Komiteta proslavljene robijašnice.[7] Njegove pristalice, „petkovci“, su bili poznati poznati kao "lijeva frakcija" unutar KPJ. Nasuprot njima je stajala "desna frakcija" koju su vodili Andrija Hebrang i Moša Pijade. Miletić je uspeo da pridobije veći dio robijaša na svoju stranu, i to mahom mlade ljude, članove Partije.[8] Zastupali su '"herojski komunizam"', inzistirali na klasnoj borbi i nepopuštanju zatvorskoj upravi.
Miletić je stekao slavu heroja među komunistima-robijašima u Srijemskoj Mitrovici. Bilo ih je skoro 300 i činili su najjaču partijsku organizaciju u Jugoslaviji.
Broz u Moskvi oko 1936. godine denuncira Miletića organima Staljinove NKVD. On tada optužuje Miletića da je preko nekog svog studenta "proneverio novac za partiju", odnosno da je "nakon Triljnika drugi provokator kojeg je Miletić ubacio u partiju."[2] Takođe ga optužuje da se "nije dobro ponašao pred policijom".[2]
Dok je Miletić bio na robiji u Mitrovici, u Barseloni je u samom jeku građanskog rata u Španiji, sredinom 1937. godine, održan Barselonski kongres KPJ, na kome je odlučeno da se za novog sekretara KPJ postavi Petko Miletić, pošto je bilo jasno da će Gorkić biti smenjen. Miletić je bio heroj u krugovima jugoslovenskih komunista i glavni rival Josipu Brozu. Po njemu je imenovana jedna artiljerijska brigada u španskom građanskom ratu.[9] Preko drugova, koji su pušteni sa robije, imao je veze po celoj državi. Imao je veze i s emigracijom u Parizu, koji su se protivili Titu.[9]
U vreme likvidacije Gorkića jula 1937. godine i Brozovih pokušaja da preuzme vođstvo, Miletić se žestoko protivio Brozovoj frakciji. Petkove pristalice su čak hteli da isključe Mošu Pijade iz Partije.[8] U to vreme je došlo do žestokog sukoba između Petka Miletića i hrvatskog komuniste Andrije Hebranga, oko organizacije komunista u zatvoru i drugih pitanja.[10] 6. kolovoza 1937. godine dvojica "petkovaca" motkama napadaju Hebranga, koji se obranio se nožem.[11][12] Prema drugoj verziji, Andrija Hebrang je tada fizički napao Petka Miletića.[3] Hebrang i nekolicina drugih "desničara", koji su bili u manjini, neko su vrijeme, kako bi se zaštitili, dobrovoljno boravili u samici.
Oktobra 1937. godine Broz iz Pariza šalje "lukavo sastavljeno pismo" Andriji Hebrangu.[7] On javno prekoreva Herbranga, njegov napad na Miletića naziva "antipartijskim ispadom", a Petka Miletića "našim dobrim drugom".[3]
Sukob sa Titom[uredi | uredi kod]
Petka Miletića nije isključio Centralni komitet. Njega je isključio lično Tito, iako na to nije imao pravo. Petko Miletić je bio član Politbiroa, isto kao i Tito. On po Statutu nije imao pravo da isključi Petka. Prosto, napravio je puč u Partiji i preuzeo vlast. Kad danas razmišljam o tome, ne mogu da shvatim kako su ti ljudi mogli tako nešto da dozvole. Jer, kompletna naša emigracija u inostranstvu, u Parizu, bila je protiv Tita, kao i svi na robiji. Znači, najbolji komunisti. Izuzev Moše Pijade i još trojice-četvorice, svi su bili odlučno protiv njega.[13]
Nakon streljanja Gorkića 1. novembra 1937. godine, funkcija generalnog sekretara CK KPJ je ostala upražnjena. Broz sa nekoliko saradnika formira tzv. "privremeno rukovodstvo" KPJ i započinje u Moskvi otvorenu kampanju protiv Miletića, protiv kog izjavljuje da je "bezočni lažov i varalica", koji "ne preza ni od zločina u zadovoljavanju svoje bolesne ambicije".[3]
U prosincu 1937 Broz "u ime Centralnog komiteta" (koji tada nije postojao) šalje pismo robijašima u mitrovačkoj kaznioni da Moša Pijade ima mandat da rukovodi partijskom organizacijom na robiji i raspušta Petkov kaznionski Komitet.[8][14] Istovremeno, u zimu 1937-38. Petko Miletić optužuje Mošu Pijade, Titovog glavnog saveznika u mitrovačkom zatvoru, da je trockista i isključuje ga iz partije.[15]
Tek nakon što je sredinom 1938. godine Petko Miletić izašao s robije, Moša Pijade je uspio, kao povjerenik Josipa Broza, formirati novi Kaznionički komitet iz kojeg su petkovci isključeni.
Na sastanku Brozovog "privremenog rukovodstva" u Bohinjskoj Bistrici, održanom od 15. do 18. marta 1939, iz partije su isključeni mnogi istaknuti komunisti i bivši rukovodioci. Za Petka Miletića, najpoznatijeg jugoslovenskog komunistu i glavnog Titovog konkurenta, je pripremljen poseban arsenal optužbi:
„Zbog pokušaja stvaranja frakcija u partiji, zbog nediscipline i nepokoravanja partijskim odlukama, unošenja smutnje u partijske redove i neiskrenosti prema Centralnom komitetu i izdajničkog držanja pred klasnim neprijateljem, zbog čega je doveo u bludnju ne samo partiju nego i čitavu radničku klasu, isključen je iz redova KPJ Petko Miletić.“[16]
Broz je žestoko napao Petka Miletića, svog najopasnijeg konkurenta.[9] Petko Miletić je osuđen kao frakcionaš, slabić pred policijom, izdajnik.[9] Njegovo suprotstavljanje Titu proglašeno je "pokušajem da stvara frakcije u Partiji" i "nedisciplinom prema Partiji". Njegovo sedmogodišnje robijanje za ideale je proglašeno "izdajničkim držanjem pred klasnim neprijateljem".[17] Brozovo rukovodstvo je protiv njega čak prezentovalo i navodni policijski zapisnik njegovog saslušanja u Glavnjači, iz koga se videlo da je "izdajnik i policijski saradnik".[18]
Juna 1939. godine Miletić je počeo javno govoriti da u vodstvu KPJ sede špijuni.[9]
Odlazak u Moskvu[uredi | uredi kod]
Poslije izlaska sa robije, Petko Miletić je preko Bugarske i Turske otišao u Sovjetski Savez. U to vrijeme u Sovjetski Savez otišao je i Tito. Ponekad su, čak, sjedili jedan pored drugog u Kominterni dok su čekali da ih pozovu. S tom razlikom što je Petko Miletić imao stalnu ulaznicu, a Tito nije. Morao je neko od onih odozgo da side da bi ga pustili. Šest mjeseci se nije znalo ko će biti sekretar. Jednoga dana su došli i uhapsili Petka![13]
Miletić je 5. jula, uz pomoć bugarskih komunista koji su bili utjecajni u Kominterni, krenuo u Moskvu da raskrinka Tita. Išao je ilegalno preko Istanbula. Stigao je septembra 1939. godine, kada su ostali Brozovi rivali već pohapšeni i pobijeni. Borba se vodila za mesto Generalnog sekretara KPJ, koje je od smaknuća Gorkića skoro tri godine bilo upražnjeno. Uz podršku Belova, koji je bio glavni kadrovik Kominterne, Miletić je optužio Tita za "trockizam", što je u to vreme bio najteži greh.[9]
Istovremeno, Tito je napisao NKVD-u novu karakteristiku o njemu, prepunu kleveta. Da su njegovo isključenje zahtevali drugovi jer je "njegova borba protiv partije opasna za jedinstvo KPJ" i da je izručivao komuniste policiji.[9]
Smrt u velikoj čistki[uredi | uredi kod]
Petko Miletić je ubijen pod nejasnim okolnostima tokom staljinističkih čistki.[9] Prema ranijim navodima jugoslovenske istoriografije, Miletić je uhapšen i na zahtev rukovodstva KPJ streljan u Moskvi krajem 1939. godine.[19]
Prema Simićevom istraživanju sovjetskih dokumenata, Miletić je uhapšen u Moskvi januara 1940. godine. 21. septembra iste godine ”osuđen je na 8 godina popravno-radnog logora”. Umro je 27. januara 1943. za vreme izdržavanja kazne.[20]
Niko nije znao što se s njim desilo. Jedna naša Jugoslovenka koja je tamo bila u logoru pričala je kod Radonje Golubovića, glavnog urednika onog lista za socijalističku Jugoslaviju, da je Petko Miletić bio sa njom u logoru i da je tamo umro. Ni sa kim nije razgovarao, stalno je držao glavu u rukama, gledao ispred sebe i, prosto, ugasio se.[13]
Kao nevina žrtva Staljinovog režima, Petko Miletić je rehabilitovan 27. oktobra 1988. godine.
Nasleđe[uredi | uredi kod]
Kovali smo danas u zvijezde Petka Miletića i Gorkića da bi ih sutra pljuvali kao izdajnike. Šta je to? Vladavina Apsolutne Apstrakcije nad podanicima, odsustvo kritičkog, ljudskog rasuđivanja koje bi strujalo i »odozdo«.[14]
– Gojko Nikoliš
U svim stranim ilegalnim komunističkim partijama Petko Miletić je uziman kao primer junaštva u držanju pred „klasnim neprijateljem“.[16] Kao takav uziman je naročito za primer u jugoslovenskoj partiji. Nakon sukoba sa Titom, Petko Miletić je isključen „zbog izdajničkog držanja pred klasnim neprijateljem“.[16]
I nakon Petkovog nestanka, Partija je imala velike teškoće da objasni svom članstvu kako on nije bio heroj već izdajnik. Posebno je to bilo teško u Crnoj Gori, Kosovu i Metohiji, gde je Petko bio naročito popularan.
Juna 1939. godine održano je savjetovanje novog rukovodstva pod Šmartnom gorom u Sloveniji. Na njemu je Titovo rukovodstvo "energično osudilo svako frakcionaštvo i grupašenje", odobrio sve mjere preduzete na robiji protiv Petka Miletića i podržao rad Moše Pijade za učvršćenje paritjske organizacije u mitrovačkoj kaznioni.[21]
Partijske organizacije u Peći, Prištini, Uroševcu, Vučitrnu su imale veoma jak uticaj Petkovih pristalica,[22] sve dok septembra 1939. godine nije došao Miladin Popović da preuzme rukovodstvo Oblasnog komiteta za Kosovo i Metohiju. Tada su iz partije isključeni "svi nezdravi elementi koji su se okupljali oko Petka Miletića."[23]
Od 16. do 19. avgusta 1940. godine u selu Žugića Barama, kod Žabljaka organizovana je Osma pokrajinska konferencija za Crnu Goru, na kojoj su lično genralni sekretar KPJ Josip Broz Tito i član CK KPJ Ivan Milutinović objasnili "izdajnički rad" Petka Miletića i ostalih streljanih drugova.[24]
Nakon Staljinove smrti, u SSSR je pokrenut postupak za reviziju njegovog procesa i za Miletićevu rehabilitaciju. Tim povodom od Saveznog javnog tužilaštva u Beogradu su traženi dokazi o njegovoj eventualnoj krivici. Tadašnji javni tužilac dr France Hočevar je odgovorio da se "dokazi da je Miletić surađivao s policijom ne mogu pronaći, jer je arhiv bivšeg Državnog suda za zaštitu države uništen za vrijeme rata", dodajući "da postupak za rehabilitaciju Petka Miletića ne dolazi u obzir".[25]
Miletić je rehabilitiran u Moskvi tek 27. listopada 1988. godine.
Izvori[uredi | uredi kod]
- ↑ Zbornik sećanja aktivista jugoslovenskog revolucionarnog radničkog pokreta, knjiga četvrta (str. 352), Beograd 1960.
- ↑ 2,0 2,1 2,2 „Cinkanjem i preko leševa do šefa KPJ”. Arhivirano iz originala na datum 2013-09-30. Pristupljeno 2014-07-06.
- ↑ 3,00 3,01 3,02 3,03 3,04 3,05 3,06 3,07 3,08 3,09 Omča oko živog leša
- ↑ Petar Požar, Jugosloveni žrtve staljinskih čistki (str. 275-282), Beograd, 1989.
- ↑ 5,0 5,1 Petar Požar, Jugosloveni žrtve staljinskih čistki (str. 54-60), Beograd, 1989.
- ↑ https://www.znaci.org/00003/512.pdf
- ↑ 7,0 7,1 7,2 РАЗРЕШЕНА ЕНИГМА ЗВАНА ТИТО
- ↑ 8,0 8,1 8,2 Josip Broz Tito, NA ČELU PARTIJE
- ↑ 9,0 9,1 9,2 9,3 9,4 9,5 9,6 9,7 Razkrita Titova moskovska skrivnost
- ↑ http://www.andrija-hebrang.com/eng/chronology.htm
- ↑ Pavle Kalinić, Andrija Hebrang - svjedoci govore, 3. izd., Profil International, Zagreb, 2008., ISBN 978-953-12-0761-4, str 18.:
Nastavak verbalnih sukoba odlučio je prekinuti Petko Miletić naručivši atentat na Hebranga. Napadu dvojice "Petkovaca" motkama 6. kolovoza 1937. uspješno se odupro džepnim nožićem.
, preuzeto 28. svibnja 2013.
- ↑ Pavle Kalinić, Andrija Hebrang - svjedoci govore, 3. izd., Profil International, Zagreb, 2008., ISBN 978-953-12-0761-4, fusnota 32, str 18.:
Atentat na Hebranga izveli su Hivzija i Benko po izričitoj zapovjedi Petka Miletića.
, preuzeto 28. svibnja 2013.
- ↑ 13,0 13,1 13,2 „Slavko Ćuruvija: Ja, Vlado Dapčević”. Arhivirano iz originala na datum 2015-07-24. Pristupljeno 2014-08-10.
- ↑ 14,0 14,1 https://www.znaci.org/00001/212_3.pdf
- ↑ Phyllis Auty, Tito: A Biography (str. 151)
- ↑ 16,0 16,1 16,2 Živojin Pavlović, Bilans sovjetskog termidora: Prikaz i otkrića o delatnosti i organizaciji Staljinskog terora
- ↑ Embargo i posle smrti[mrtav link]
- ↑ Zbornik sećanja aktivista jugoslovenskog revolucionarnog radničkog pokreta, knjiga četvrta (str. 349), Beograd 1960.
- ↑ http://www.novosti.rs/dodatni_sadrzaj/clanci.119.html:279678-Strah-od-mrtvog-Filipa
- ↑ Krvavo proleće 1939.
- ↑ http://dobaheroja.page.tl/Tito-_-%26%23381%3Bivot-i-rad.htm
- ↑ Zbornik sećanja aktivista jugoslovenskog revolucionarnog radničkog pokreta, knjiga treća (str. 443), Beograd 1960.
- ↑ Zbornik sećanja aktivista jugoslovenskog revolucionarnog radničkog pokreta, knjiga treća (str. 67), Beograd 1960.
- ↑ Zbornik sećanja aktivista jugoslovenskog revolucionarnog radničkog pokreta, knjiga treća (str. 88), Beograd 1960.
- ↑ http://www.hizbih.info/index.php?option=com_content&task=view&id=547&Itemid=1[mrtav link]
