2. dalmatinska proleterska udarna brigada
| 2. dalmatinska brigada | |||||||||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| deo NOV i PO Jugoslavije | |||||||||||||||||||||||
 2. dalmatinska brigada oslobađa Dubrovnik, decembra 1944. | |||||||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||||||
Druga dalmatinska proleterska narodnooslobodilačka udarna brigada je bila jedna od elitnih brigada NOVJ, poznata po mnogim ratnim podvizima.
Ova brigada je noću 6/7. marta 1943. forsirala Neretvu i otvorila prolaz za ranjenike. Ona je 6. aprila 1943. uspešno forsirala Drinu protiv jakih italijanskih i četničkih snaga, i zaslužila javnu pohvalu Vrhovnog štaba "hrabrim sinovima plavog Jadrana".[1] U bici na Sutjesci je izgubila 715 boraca,[2] a ostala je upamćena po legendarnoj izjavi "računajte na nas kao da smo u punom sastavu", datoj u trenutku kad su bataljoni spali na pedesetak ljudi, i kad je od brigade zavisilo izvlačenje preko deset hiljada saboraca iz obruča.
Tokom celog rata, u Drugoj dalmatinskoj brigadi se borilo 5548 boraca - uglavnom sa područja Dalmacije ali i drugih krajeva - Hrvata, Crnogoraca, Srba, Italijana... Ukupno, poginulo je, umrlo od ranjavanja i tifusa 1829 boraca.[3]
Druga dalmatinska brigada formirana 3. listopada 1942. u selu Uništa, kod Bosanskog Grahova. Odluku o njenom formiranju izdao je Štab Četvrte operativne zone Hrvatske, u dogovoru sa Vrhovnim štabom NOP i DVJ, u rujnu 1942. godine.
U brigadi se borilo 5548 boraca, od kojih je 209 bilo stranih državljana (188 Talijana). Od toga je poginulo 1829 boraca. Njenih 23 boraca je proglašeno za narodne heroje Jugoslavije.
Po formiranju, u sastav brigade ušla su četiri dalmatinska partizanska bataljuna - Bataljun „Branko Vladušić“, Dinarski bataljun „Jerko Ivančić“, Vaganjski bataljun „Nikola Vrančić“ i Primorski bataljun „Branko Vladušić“. Na dan formiranja brigada je imala 836 boraca, a u siječnju 1945. godine 2363 borca.
Odlukom Vrhovnog štaba određen je zapovjedni sastav brigade - za zapovjednika je bio postavljen Ljubo Vučković, za političkog komesara Ante Jurlin Marko, za zamjenika zapovjednika Jovo Martić, za zamjenika političkog komesara Jovo Kapičić, za operativnog časnika Ljubo Truta, za šefa saniteta dr. Tomislav Kronja i za intendanta brigade Nikola Ćaće.
Od osnivanja do 1. studenog 1942. godine brigada je bila podređena Štabu Četvrte operativne zone Hrvatske. U sastavu Druge proleterske divizije, nalazila se od 1. studenog 1942. do 23. veljače 1944. godine, a zatim u sastavu Primorske operativne grupe Drugog udarnog korpusa, do 5. siječnja 1945. godine i Devete divizije Osmog dalamtinskog korpusa, do kraja rata.
Druga dalmatinska brigada sudjelovala je u napadima Druge proleterske divizije na Bosansko Grahovo u listopadu 1942., Livno i Tomislavgrad decembra 1942. i Imotski u veljači 1943.
Druga dalmatinska borila se i u bitci na Neretvi. Upamćeno je njeno uspješno forsiranje Neretve 6./7. ožujka 1943. godine.
Uveče 6. marta jedna desetina dobrovoljaca bombaša, na čelu sa Stevom Opačićem iz druge dalmatinske, počela je da se puže preko čelične konstrukcije porušenog železničkog mosta na Neretvi kod Jablanice.[4] Četničke straže su bile u bunkeru kod mosta na levoj obali. Partizanski bombaši su uništili bunker i dva puškomitraljeza čijom su vatrom četnici pokušavali da ih zaustave. Potom se preko reke prvo prebacio jedan bataljon, a zatim, kada je oko ponoći na porušenom skeletu starog postavljen viseći most, na levu obalu reke prešla su još tri bataljona Druge dalmatinske i tri bataljona Druge proleterske brigade. Do zore 7. marta, ove su jedinice zašle iza četničkih položaja. Do zore 7. marta, ove su jedinice su napadom s fronta i iz pozadine, razbile četnike na mostobranu i odbacile ih ka istoku, nanevši im velike gubitke.[5]
Prema prikupljenim podacima jačina komunista koji nas napadaju iznosi dve proleterske brigade... U borbama su odlični. Naoružani automatskim oružjem i pikavcima. Napadaju smelo, brzo i mangupski: "Hopa Miko!" i "Hopa Seko!" to su im komande koje zbunjuju naše vojnike...[6]
– Izveštaj četničkog majora Radulovića glavnokomandujućem Zahariju Ostojiću o borbama na Neretvi
.jpg)
Ujutro 6. aprila 1943. godine, kod sela Kopilovi, 2. dalmatinska brigada je prva izvršila forsiranje Drine, iz BiH ka Crnoj Gori.[5] Najpre je, pod vrlo teškim uslovima, prebačen jedan bataljon koji je, nakon jednočasovne borbe, razbio četničku odbranu i formirao mali mostobran.[5] Zatim je odmah počelo prebacivanje i ostalih jedinica 2. dalmatinske brigade, koje su do predvečerja proširile mostobran. Do večeri 7. aprila, cela 2. proleterska divizija, osim komore, bila je na desnoj obali Drine.[5] Pohvaljena je ukazom Vrhovnog štaba NOVJ za forsiranje Drine 9. travnja 1943. godine.
U bitci na Sutjesci 2. dalmatinska brigada odigrala je ključnu ulogu u kritičnom trenutku uspješnom obranom položaja na Barama. Bolničarka Ivanka Vrtlar, prisjeća se bitke:
Prva noć relativno je prošla mirno, a sutradan, po izlasku sunca i kada se magla razišla, s litica i uzvišenja, s njemačkih položaja otvorena je po našima paklena mitraljeska, minobacačka i puščana vatra. Uslijedili su juriši i protivjuriši, borba prsa u prsa, koja je pred noć nešto jenjala ... Tada se popravi poneki zaklon..., malo se odmorilo, pokušalo se nabaviti trave crijemuše, jer je preko dana to opasno, nalazila se između nas i Nijemaca .. . Četa se prorijedila, lakši ranjenici ostaju u streljačkom stroju, bore se dok mogu ... Borci nestaju u jurišu ... Ranjen je i politički komesar Oblak..., nestao je Bajić s pomoćnikom i »šarcem« raznesoše ih topovske granate ... Tko zna koliko to sve traje? ... Hrane dugo nema, usta se osušila. Sreća, što oko nas ima vode i bobica na bukovom lišću ... A tko ima džepni nož prolazi bogovski: oljušti bukovu koru i pošteno se naliže njenog soka ... Šapatom se pronose vijesti, sada znamo tko je ranjen, tko poginuo, a znamo i našu situaciju ... Hrabrimo se. Važno je izdržati ...[7]
U trenutku kad su bataljoni 2. proleterske brigade spali na pedesetak boraca, tada su Vrhovnom štabu poslali svoju legendarnu poruku:
Nijemci nadiru sve jačim snagama i sve upornije. Mi smo izgubili dvije trećine svoga ljudstva, ali računajte na nas kao da smo u punom sastavu.[8]
– Poruka Druge dalmatinske brigade Vrhovnom štabu tokom Bitke na Sutjesci
Od svih 16 brigada NOVJ koje su sudjelovale u bitci na Sutjesci Druga dalmatinska brigada imala je najveće gubitke. Tijekom jednomjesečne operacije poginula su 833 borca ove brigade.
Sudjelovala je u borbama za Kolašin u listopadu 1943., a zatim u borbama protiv njemačkog 21. armijskog korpusa i četnika u Crnoj Gori i Hercegovini u sastavu Primorske operativne grupe.
9. januara 1944. godine Druga proleterska divizija je prodrla u Srbiju i izvršila napad na Ivanjicu, koju je branio bugarsko-nemačko-nedićevsko-četnički garnizon. U napadu je ključnu ulogu imala Druga dalmatinska. To je bila najistočnija tačka borbenog puta Brigade.
Druga dalmatinska brigada oslobodila je s postrojbama 29. hercegovačke divizije Dubrovnik 18. listopada 1944. godine. U Mostarskoj operaciji oslobodila je Široki Brijeg i Mostar. Zatim u operacijama 4. armije JA sudjelovala je u oslobođenju Karlobaga, Raba, Cresa, Lošinja i Istre. Borbeni put završila je sudjelovanjem u oslobođenju Trsta i Rijeke.
Krajnja i najzapadnija tačka ratnog puta brigade bila je kod Ilirske Bistrice, gde je učestvovala u uništavanju nemačkog 97. armijskog korpusa, koji se predao 7. maja 1945.
- Komandanti brigade:
- Ljubo Vučković — od formiranja brigade do 10. juna 1943.
- Savo Drljević — od 10. juna do 18. avgusta 1943.
- Savo Burić — od septembra do decembra 1943.
- Obrad Egić — od decembra 1943. do 31. decembra 1944.
- Bruno Vuletić — od 31. decembra 1944. do aprila 1945.
- Ivan Gaće — od aprila 1945. do kraja rata
- Politički komesari brigade:
- Ante Jurlin — od formiranja brigade do 11. maja 1943. godine
- Mate Ujević — od 11. maja 1943. do 26. juna 1944. godine
- Ante Roje — vršilac dužnosti tokom leta 1943.
- Zlatan Sažunić — od 26. juna 1944. do februara 1945.
- Ante Jerkin — od februara do marta 1945.
- Branko Milinković — od marta 1945. do kraja rata
- Načelnici Štaba brigade:
- Ljubo Truta — od formiranja brigade do kraja 1942.
- Stevo Perić — od februara do maja 1943.
- Periša Grujić — od maja do juna 1943.
- Radislav Jugović Bako — od juna do avgusta 1943.
- Mirko Šćepanović — od avgusta do decembra 1943.
- Đuro Četnik Jovanović — od aprila 1944. do decembra 1944.
- Branko Mirković — od decembra 1944. do kraja rata
- Zamenici komandanta brigade:
- Jovo Martić — od formiranja brigade do decembra 1942.
- Ratko Sofijanić — od februara do 18. avgusta 1943.
- Obrad Egić — od 18. avgusta do decembra 1943.
- Bruno Vuletić — od februara do 31. decembra 1944.
- Andrija Mijanić — od februara 1945. do kraja rata
- Zamenici političkog komesara brigade:
- Jovo Kapičić — od formiranja brigade do septembra 1943.
- Tihomir Janjić — od septembra 1943. do februara 1944.
- Nikola Mihaljević — od februara do decembra 1944.
- Nikola Sinbad — od februara do aprila 1945.
- Stevo Bjedov — od aprila 1945. do kraja rata
- Referenti saniteta brigade:
- Tomislav Kronja — od formiranja brigade do decembra 1943.
- Mila Ćetković-Kapičić — od decembra 1943. do aprila 1943.
- Čedomir Iličković — od aprila do novembra 1943.
- Ratko Viličić — od novembra 1943. do februara 1944.
- Vojislav Franović — od februara do aprila 1944.
- Karmela Milošević — od aprila do novembra 1944.
- Ivanka Vrtlar-Medić — od novembra 1944. do februara 1945.
- Marija Bilić — od februara 1945. do kraja rata
Borci Druge dalmatinske brigade proglašeni za narodne heroje Jugoslavije su:
- Niko Anđus, politički komesar Drugog bataljuna
- Savo Burić, zapovjednik brigade
- Miro Višić, zamjenik političkog komesara Prvog bataljuna
- Ljubo Vučković, prvi zapovjednik brigade
- Savo Drljević, zapovjednik brigade
- Branko Dude, zapovjednik Drugog bataljuna
- Jošo Durbaba, zapovjednik bataljuna
- Milinko Đurović, član Politodjela brigade
- Obrad Egić, zapovjednik brigade
- Boško Žunić, zapovjednik čete u Drugom bataljunu
- Radisav Jugović, načelnik Štaba brigade
- Jovo Kapičić, zamjenik političkog komesara brigade
- Vojo Kovačević, rukovoditelj Politodjela brigade
- Drago Marković, politički komesar čete
- Slobodan Macura Bondo, politički komesar Prvog bataljuna
- Stevo G. Opačić, zapovjednik Treće čete Prvog bataljuna
- Stevo J. Opačić, zamjenik zapovjednika Druge čete Trećeg bataljuna
- Srećko Reić, zapovjednik bataljuna
- Ante Roje, politički komesar brigade
- Ratko Sofijanić, zamjenik zapovjednika brigade
- Ljubo Truta, operativni časnik brigade
- Mate Ujević, politički komesar brigade
- Milovan Čelebić, zamjenik političkog komesara bataljuna
Ukazom Vrhovnog komandanta NOV i POJ maršala Josipa Broza Tita 12. srpnja 1944. godine proglašena je proleterskom.
Za zasluge tijekom Narodnooslobodilačke borbe, odlikovana je:
- Ordenom narodnog oslobođenja, 29. srpnja 1944.
- Ordenom narodnog heroja, 3. srpnja 1958.
- Ordenom bratstva i jedinstva sa zlatnim vijencem, 22. prosinca 1961.
- Ordenom zasluga za narod sa zlatnom zvijezdom, 27. travnja 1978. godine.
- Vojna enciklopedija (svezak drugi). Beograd 1971. godina
- Narodni heroji Jugoslavije. „Mladost“, Beograd 1975. godina.
- Druga dalmatinska proleterska brigada, Institut za historiju radničkog pokreta Dalmacije, Split 1982. godina
- Druga dalmatinska proleterska brigada, sjećanja boraca, Koordinacioni odbor sekcija Druge dalmatinske NOU brigade, Split, 1989. godina
- Ljubo Vučković: DALMATINSKI PROLETERI, Narodna armija, Beograd 1968
- DRUGA DALMATINSKA BRIGADA u: Viktor Kučan: BORCI SUTJESKE (poimenični popis po postrojbama s osnovnim biografskim podatcima) - Zavod za udžbenike i nastavna sredstva, Beograd 1995.
- ↑ „Goran Despotović, 1829 nepovratnih veza”. Arhivirano iz originala na datum 2011-03-15. Pristupljeno 2011-03-15.
- ↑ https://www.znaci.org/00001/129_21.pdf
- ↑ Popis boraca brigade
- ↑ Nikola Milovanović: DRAŽA MIHAILOVIĆ, poglavlje NOVI PORAZ
- ↑ 5,0 5,1 5,2 5,3 OSLOBODILAČKI RAT NARODA JUGOSLAVIJE (knjiga 1), Četvrti deo - OD PRVOG DO DRUGOG ZASEDANJA AVNOJ-a
- ↑ Nikola Milovanović: DRAŽA MIHAILOVIĆ, poglavlje POGREŠNE PROCENE
- ↑ https://znaci.org/00001/33_7.pdf
- ↑ Filip Švarm, Smrt fašizmu – sloboda narodu
- Popis boraca brigade
- Crtice iz ratnog puta brigade (arhivirano)
| proleterske od formiranja |  | |
|---|---|---|
| proglašene u toku rata | ||
| proglašene posle rata | ||