Vojislav Vujović
| Vojislav Vujović | |
|---|---|
 | |
| Datum rođenja | 15. januar 1897. |
| Mesto rođenja | Požarevac Kraljevina Srbija |
| Datum smrti | 3. novembar 1936. (39 god.) |
| Mesto smrti | Moskva,  Ruska SFSR Sovjetski Savez |
| Član KPJ od | 1919. |
Vojislav Voja Vujović (1897. – 1936) je bio srpski revolucionar i komunista, prvi sekretar Komunističke omladinske internacionale.
Još 1920-ih godina oštro se protivio Staljinovom preuzimanju apsolutne vlasti i obračunu sa opozicijom u Sovjetskom Savezu i Komunističkoj internacionali.
Streljan je zajedno sa svojom braćom Grgurom i Radomirom, i mnogim drugim jugoslovenskim komunistima tokom staljinističkih čistki.
Posle Staljinove smrti, Vojislav Vujović, njegova braća Grgur i Radomir, i njegova supruga Regina Budžinska, su rehabilitovani.
Rođen je 15. januara 1897. godine u Požarevcu. Njegov otac Dimitrije je bio kovač, a majka Angelina domaćica. Pored Vojsilava imali su još petoricu sinova - Radomira, Grgura, Svetislava, Trifuna i Živka.
Zajedno sa braćom starijim Radomirom i mlađim Grgurom pripadao je radničkom pokretu. Član Srpske socijaldemokratske partije je bio od 1912. godine.[1]
Vojislav Vujović se 1915. povukao kroz Albaniju sa srpskom vojskom.[2] Kasnije za vreme Prvog svetskog rata je studirao u Francuskoj, i agitovao među studentima iz Srbije.[1] Završio je studije na pariskoj Sorboni.[3]
Vujović je još godine 1919. u Parizu, na temu "socijalizam protiv države", formulisao je ove stavove: prvo, za promenu društvenih odnosa posle pobede revolucije nije najhitnije stvaranje državnog aparata, vlade, već "stvaranje organizama koji će biti sposobni da osiguraju proizvodnju i podelu dobara već u prvim danima socijalne revolucije"; dolazak socijalizma nije dolazak vlade, već ostvarivanje "organa za proizvodnju, kako bi se izbegle mere kojima se revolucija u Rusiji morala da posluži" (tzv. vojni komunizam); drugo, u vodstvu partije i države inteligencija više treba da ima vaspitnu, a manje rukovodeću ulogu; "vođenje treba ostaviti, koliko god je to moguće, pravim i najizrazitijim predstavnicima radničke klase". Ova svoja gledišta objavio je u ’Glasniku jugoslovenske omladine’.[2] Novembra 1919. godine je bio jedan od osnivača Komunističke omladinske internacionale (KOI) i njen prvi sekretar.
U periodu od 1919. do 1921. godine je živeo u Francuskoj i Nemačkoj, gde se bavio partijskim radom. Bio je član „Kluba studenata marksista“, osnovanog u oktobru 1919. godine u Beču, tadašnjem središtu komunističke emigracije iz Jugoslavije.[4] U Klubu su studenti jedni drugima održavali predavanja o raznim političkim temama, a često su predavali i braća Vujović, Rade i Voja.[4] Zbog komunističke delatnosti bio uhapšen je u novembru 1920. u Parizu.[2]
Do 1926. godine je bio član Izvršnog komiteta Komunističke internacionale, a učestvovao je i na njenom Četvrtom, 1924. i Petkom kongresu, 1925. godine.
U vreme Staljinovog obračuna sa sovjetskom opozicijom, Vojislav Vujović je, kao sekretar Komunističke omladinske internacionale, pružio podršku opoziciji u KPSS. U decembru 1925. godine, kao predstavnik Omladinske internacionale na XIV kongresu SKP(b), Vujović je posmatrao kako Staljin odnosi konačnu pobedu. Povici o Staljinovoj ostavci, koje su uzvikivale pristalice Zinovjeva i Kamenjeva, bili su nadjačani izrazima gnušanja i ovacijama njegovih pristalica.[2] O Vujovićevom držanju se raspravljalo na sednici KOI 13. studenog 1926. godine, nakon čega je njegov brat Grgur ovlašten da u ime delegacije balkanskih Saveza izjavi da oni, po pitanju "frakcionaške delatnosti" njegovog brata, potpuno stoje na stanovištu ruskog Centralnog komiteta.[5]
.jpg)
Na 8. plenumu Kominterne maja 1927. godine Voja Vujović i Lav Trocki su održali posebno oštre govore protiv dvojca Staljin-Buharin, nakon čega je ruska delegacija zahtevala njihovo isključenje.[6] Također, Vujović je branio stanovište leve frakcije Komunističke partije Nemačke, koju je Staljin isključio iz Kominterne. Vujović je 17. jula 1927. objavio u Pravdi članak "Istina o grupi Urban", kojim brani levu frakciju Komunističke partije Nemačke, i osuđuje Staljinovu poziciju:
Ne gledajući na nepravilan kurs Staljinove većine, protiv kojeg smo se mi dosta energično borili i borićemo se i dalje, mi smatramo i smatraćemo Sovjetski Savez najznačajnijom podrškom međunarodnog proletarijata, protiv kojeg imperijalisti nastupaju.[2]
– Vojislav Vujović
Staljin je na plenarnoj sedmici CK SKP(b), 5. avgusta 1927. na Vujovićevo istupanje oštro reagovao ovim rečima:
...Opozicija podržava Maslova i Rut Fišer, podržava ih protiv Kominterne, protiv njene proleterske sekcije. No, to već nije prosto frakcionaštvo, drugovi. To je politika otvorenog raskola Kominterne![2]
– Staljin
Vujovića su pokušali da sklone tako što je dobio nalog da ide na partijski rad u Voronjež. On je to protumačio kao progonstvo, i odbio. Zbog toga je pozvan pred Centralnu komisiju, pred kojom je 21. rujna 1927. dao sledeću izjavu:
Ja sam odbio da idem u Voronjež, ne samo zato što taj predlog ima sasvim drugi karakter, što on nije potekao iz stvarnog rasuđivanja, što on, očigledno, znači političko proganjanje, jer formalno, kao član Izvršnog komiteta Kominterne, ja moram ostati u Moskvi i učestvovati u radu Izvršnog komiteta, već i iz sledećih političkih razloga: U situaciji koja je stvorena u Kominterni i u SKP(b), moja dužnost kao člana Izvršnog komiteta Kominterne, više nego što je to bilo ranije, jeste da ostanem da bih raskrinkao cepačku politiku druga Staljina i Buharina i da bih se protiv nje borio. [...] Peti kongres Kominterne me nije izabrao u Izvršni komitet zato da sedim u Voronježu, osuđen na potpun politički nerad, već zato da se borim za pravilnu, revolucionarnu liniju. [...]
Vi šaljete GPU komunistima, starim članovima Partije da kod njih vrše kućne premetačine. Vi se trudite da nas sprečite da radnike članove Partije upoznamo s našim gledištima koja se temelje na lenjinističkoj platformi opozicije. Vi uvodite u igru GPU za rješavanje jednog unutrašnjeg partijskog problema i trudite se da pomoću državnog aparata obezbedite za sebe većinu u Partiji. [...]
Imate tri mogućnosti: prvo, da me ostavite u Izvršnom komitetu Kominterne u Moskvi i da mi praktično omogućite da izvršavam svoje dužnosti kao član Izvršnog komiteta Kominterne; drugo, da mi dopustite da idem u inozemstvo i da radim u partijama u kojima sam radio pre nego što sam bio izabran u Izvršni komitet Kominterne i pre nego što sam prešao u SKP{b), i treće, da me isključite iz Partije. Na završetku izjavljujem da ću se i dalje svim svojim snagama boriti protiv oportunističke politike Staljinove većine, a za lenjinističku liniju SKP(b) i u Kominterni.[2]
Iste godine, Vojislav Vujović je, uz lično sudjelovanje Staljina, isključen iz Prezidijuma IK Komunističke Internacionale.[2] Zbog pripadnosti trockističko-zinovjevskoj opoziciji je isključen i iz članstva Svesavezne komunističke partije (boljševika), a u januaru 1928. je poslat u progonstvo. Drugovima je pisao da u Arhangelsku na obali Sjevernog mora, i, kasnije, u Saratovu na Volgi, prevodi Lenjinova dela na francuski i nemački, svira flautu, bavi se sportom i odlazi u lov.[2] Ipak nije krio svoju gorčinu:
Drže nas tako, tek da ne crknemo od gladi. Bravo Staljine! Čak i Musolini bi mogao pozavidjeti. Ako buržoazija hoće da istrijebi komuniste, onda na njih treba da primeni isti režim koji je Staljin izmislio za boljševike — lenjiniste.[2]
Godine 1930. je bio rehabilitovan i ponovo primljen u članstvo SKP(b). Posle toga je radio kao referent u Balkanskom zemaljskom sekreterijatu Izvršnog komiteta Komunističke internacionale i kao predavač na Komunističkom univerzitetu nacionalnih manjina zapada (KUNMZ) i naučni radnik u Međunarodnom agrarnom institutu.
Vojislav Vujović je 1930-ih godina bio jedan od najpoznatijih Jugoslovena u Moskvi.[3]
Posle ubistva Kirova, jednog od najodanijih Staljinovih saradnika, decembra 1934. godine, nastupio je talas hapšenja. Rodoljub Čolaković se tada nalazio u Moskvi i zabeležio kakav je strah vladao od tog novog Staljinovog terora.[2]
Januara 1935. godine Vujović je uhapšen i optužen za pripadništvo trockističko-zinovjevakoj grupi Moskovski centar.[2] Osuđen je na osam godina u koncentracionom logoru. Prema njemu je primenjen posebno oštar režim - nalazio se u izolatoru u Suzdalju, a njegova se žena, poljska revolucionarka Budžinskaja, nalazila u Vrhnje Udinsku.[7]
Jedan od retkih koji se zalagao za oslobađanje Voje Vujovića bio je dr Ante Ciliga. On je u pismu uredniku časopisa »Nova Evropa« Milanu Ćurčinu 2. ožujka 1936. molio da se angažira i uključi u borbu za spas Voje Vujovića, bivšeg sekretara KOI, koji je zatvoren u Suzdaljskoj kaznionici na osam godina.[1][7]
3. rujna 1936. godine Gorkićev Centralni komitet KPJ u saopštenju partijskom članstvu žestoko napada Vujovića kao "trockistu" i traži da se prema njemu postupa bez milosti:
Nikakve poštede trockističko-zinovljevskom podlacu Voji Vujoviću! [8]
– Okružnica CK KPJ partijskom članstvu od 3. rujna 1936. godine
Tokom izdržavanja kazne, 2. oktobra 1936. godine mu je bilo ponovo suđeno i tada je od strane Vojnog kolegijuma bio osuđen na smrt. Streljan je 3. novembra 1936. godine u Moskvi.
Odlukom Vojnog kolegijuma Vrhovnog suda Sovjetskog Saveza posmrtno je rehabilitovan 9. juna 1959. godine.
Tri brata Vujovića — Voja, Rade i Grgura — uhapsiše jednoga za drugim u »Luxu«; nestali su bez traga. Vojin sin, pod imenom Michel Auclair, poznati francuski glumac, i Vojina žena pokušala je zaludu nakon rata doznati pojedinosti o njegovoj sudbini.[9]
– Ruth von Mayenburg, austrijska komunistkinja i obavještajka Crvene armije koja je tada živela u Moskvi
Bio je oženjen poljskom komunistkinjom Reginom Budžinskom (1897—1937), sa kojom je imao ćerku Janjinu rođenu 1933. godine. Njegova supruga je takođe sa njim krajem dvadesetih godina bila usključena iz SKP(b), zbog pripadanja staljinovoj opoziciji, koju je pridvodio Zinovjev. Godine 1930. je bila rehabilitovana i vraćena u Partiju. Bila je uhapšena januara 1935, zajedno sa suprugom i najpre osuđena na deset godina, a potom u logoru osuđena na smrt i streljana 9. novembra 1937. godine.
Posle hapšenja Vojsilava i njegove supruge, njihovu ćerku je usvojila porodica Manjko, odnosno prijateljica Vojislavove supruge Jelisaveta Manjako. Njuhova ćerka, koja je u vreme hapšenja roditelja imla samo jednu godinu, je tek 1968. godine saznala ko su njeni pravi roditelji.
U Staljinovim čistkama stradala su i Vojislavova braća - Grgur Vujović (1901–1937) i Radomir Vujović (1895–1938). Oni su rehabiltovani 1957, odnosno 1958. godine.
- ↑ 1,0 1,1 1,2 Pisma Ante Cilige glavnom uredniku »Nove Evrope« Milanu Ćurčinu (1936- 1940)
- ↑ 2,00 2,01 2,02 2,03 2,04 2,05 2,06 2,07 2,08 2,09 2,10 2,11 Petar Požar, Jugosloveni žrtve staljinskih čistki (str. 221-231), Beograd, 1989.
- ↑ 3,0 3,1 Bežanje od istine | Ostali članci | Novosti.rs[mrtav link]
- ↑ 4,0 4,1 Vera Mujbegović: BEČKE GODINE MOJIH RODITELJA
- ↑ http://books.google.rs/books?id=1jQiAAAAMAAJ&q=Grgur+Vujovi%C4%87&dq=Grgur+Vujovi%C4%87&hl=en&sa=X&ei=qmbWU8LDCer_ygP70oD4CQ&ved=0CD8Q6AEwBg
- ↑ http://books.google.rs/books?id=rF3oCWHiM3QC&pg=PA27&dq=Voja+Vujovi%C4%87&hl=en&sa=X&ei=tHjWU9DEK6fnygOytoGADw&ved=0CCcQ6AEwAg#v=onepage&q=Voja%20Vujovi%C4%87&f=false
- ↑ 7,0 7,1 Ivan Očak: Dr. Ante Ciliga – otpadnik komunizma i staljinske čistke
- ↑ Ivan Očak, O sudbini obitelji jugoslovenskih emigranata "narodnih neprijatelja" u Sovjetskom Savezu
- ↑ Staljinski obračun s jugoslavenskim partijskim vodstvom u SSSR-u
- Branislav Gligorijević Između revolucije i dogme - Vojislav Vujović u Kominterni. „Spektar“ Zagreb, 1983. godina.
- Srpski biografski rečnik (knjiga druga). „Matica srpska“, Novi Sad 2006. godina.