Radomir Vujović

Radomir Vujović
Datum rođenja	8. septembar 1895.
Mesto rođenja	Požarevac Kraljevina Srbija
Datum smrti	1938. (43 god.)
Mesto smrti	Moskva, Ruska SFSR SSSR
Profesija	publicista
Član KPJ od	1925.
Učešće u ratovima	Prvi svetski rat
Služba	Vojska Kraljevine Srbije

Radomir Rade Vujović (pseudonim Liht; 1895. – 1938) je bio srpski revolucionar i jedan od najznačajnijih komunističkih intelektualaca svog vremena.

Bio je šef komunističke omladine Balkana, predstavnik KPJ u Kominterni i organizacioni sekretar KPJ.

Bio je najstariji od trojice braće Vujovića, koji su svi bili aktivisti Komunističke partije. Ubijen je u staljinističkim čistkama, zajedno sa svojom braćom Vojislavom i Grgurom, i drugim vođama KPJ.

Rehabilitovan je u SSSR-u kao nevina žrtva 10. juna 1958. godine.

Biografija

Radomir Vujović je rođen 8. septembra 1895. godine u Požarevcu. Otac Dimitrije bio je kovač, a majka Angelina domaćica. Imao je još dva brata, Grgura i Vojislava. Osnovnu školu i gimnaziju završio je u Požarevcu. Početkom Prvog svetskog rata bio je u đačkom bataljonu u Skoplju, ali je zbog bolesti oslobođen i ostatak rata proveo je kao apotekarski pomoćnik u nemačkoj vojnoj bolnici u Smederevu. U to vreme je pod njegovim uticajem i najmlađi brat Grgur postao je privržen idejama socijalizma.

Partijski rad

Po završetku rata nastavio je studije na medicinskom fakultetu u Parizu (1919–1920) i Beču (1921–1924), ali ih nije završio. Tokom studija 1923. oženio se Elizabetom-Lizom Arval, mađarskom Jevrejkom koja je učestvovala u stvaranju Mađarske Sovjetske Republike 1919. godine. Sa njom je imao sina Vladimira. Funkcioner Kominterne postao je još u Parizu gde je radio u francuskom savezu socijalističke omladine.

U Beč je došao septembra 1921. godine. Beč je tada bio centar jugoslovenske političke emigracije, i u njemu je delovao „Klub jugoslovenskih studenata marksista“. U Klubu su studenti jedni drugima održavali predavanja o raznim političkim temama, a često su predavali i braća Vujović, Rade i Voja. U Beču je do avgusta 1924. godine radio na zadatku Izvršnog komiteta Komunističke inernacionale, kao sekretar Balkanskog sekretarijata Kominterne mladih, sa prekidom u 1923. kada je bio uhapšen u Jugoslaviji.

Učestvovao je 1925. u radu Kominterne u Moskvi i bio kooptiran za člana Centralnog komiteta KPJ. Na Trećem kongresu KPJ 1926. bio je izabran za člana CK KPJ, a potom za člana Politbiroa kao organizacioni sekretar KPJ. Početkom 1927. godine, putovao je po zemlji (Zagreb, Ljubljana, Niš, Novi Sad) i radio na sprovođenju zaključaka plenuma CK. Kao organizacioni sekretar KPJ, borio se protiv grupašenja i frakcionaštva.

Robija

Kazneni zavod Sremska Mitrovica

Bio je uhapšen jula 1927. godine i podvrgnut policijskoj torturi. Na robiji je proveo pet godina, najpre u sremskomitrovačkoj kaznioni (1927–1930), a potom u mariborskoj (1930–1932).

Rade Vujović je na robiji preveo Engelsovu knjigu »Anti-Diring«, u čemu je imao pomoć komunističkog robijaškog kolektiva. U Mariboru su zajedno sa njim robijali mnogi poznati komunisti: Josip Broz, Rodoljub Čolaković, Jovan Trajković i drugi.

Izlaskom iz zatvora i Čolaković i Vujović, zajedno, ispraćeni su policijskim agentima u njihova rodna mjesta. Putovali su vlakom iz Maribora, a u Šidu su se rastali. Rodoljub Čolaković je to ovako opisao:

Voz je smanjivao brižnu, u daljini nazirale su se škiljave svetiljke željezničke stanice — Šid. Oprostio sam se sa Živkom (Vujovićeva sestra) i Vujovićem. Do skorog viđenja, rekao sam, grleći druga i prijatelja s kojim sam nešto više od četiri godine jeo tvrdi hljeb robijaški, od koga sam mnogo naučio i koga sam poštovao zbog njegove postojanosti, trezvenosti i hrabrosti. Zavolio sam ga zbog njegovog dobrog srca u kome je bilo toliko topline, mudrosti i razumijevanja za sve ljudsko, da mu se moglo prići s povjerenjem i porazgovarati i o onome što nije bilo zapisano u raspored zanimanja kolektiva, što nije ni ideologija ni politika, a što se javlja kao duboka potreba čovjekova.

– Rodoljub Čolaković

Emigracija u SSSR

Po izlasku sa robije kratko se zadržao u Požarevcu i već 1933. otišao je na kratko u Beč, a potom u Moskvu, gde je po odluci CK KPJ bio imenovan za vršioca dužnosti predstavnika KPJ u Izvršnom komitetu Kominterne.

Čolaković beleži da ga je sreo tih godina u Moskvi, i dugo su razgovarali o odnosu Kominterne prema KPJ:

Kad sam završio, dugo je ćutao i osjećao sam da se lomi da li da mi nešto kaže što ga tišti. I progovorio je. Zatim je opširno govorio o odnosu Kominterne prema našoj Partiji još od prvih frakcijskih borbi, o njenom nepoznavanju naših prilika i ljudi, o pogrešnim ocjenama zasnovanim na jednostavnim pa i lažnim obavještenjima, o grubim kadrovskim promašajima, o nametanju opštih šablona koji tobože daju političku orijentaciju, a u stvari su gola fraza, što je dovodilo do ozbiljnih posljedica u samoj Partiji i zemlji. A najgore, to je uobraženost jednih da su nepogrešivi i poslušnost drugih. Veleckom ne pada na pamet da kaže i jednu riječ o tome i smatra normalnim suvereno da daje ocjene i očita lekcije. I niko od rukovodilaca naše Partije, ni oni u Beču ni ovi ovdje, ne smije ni da pisne, iako znaju da su ocjene jednostrane, pa prema tome netačne, iako od takvih lekcija niko nije postao pametniji. Ljudi su se izmijenili, ii to na gore. Nestalo je atmosfere u kojoj se može slobodno raspravljati, kao što je bilo nekada. Vujović je govorio kako već pola godine radi u aparatu Kominterne i da je imao dovoljno vremena da posmatra ljude oko sebe, da analizira odnose u aparatu. Teško mu je da prihvati ton činovničke uslužnosti, ulagivanja moćnima, što praktikuju mnogi i time zagađuju atmosferu. Zbog toga je izolovan, ni s kim se ne druži i ni s kim ne smije otvoreno da razgovara, čak ni sa svojim rođenim bratom Grgurom.

Rade Vujović je živeo je u Moskvi, gde je radio u izdavačko-štamparskom preduzeću Kominterne. U ovom preduzeću je, između ostalih, radio sa Karlom Štajnerom, Filipom Filipovićem, bratom Grgurom Vujovićem i Vladom Ćopićem.

Velika čistka i smrt

U Staljinovim čistkama najpre su mu ubijena braća Vojislav (1936) i Grgur (1937). Uhapšen je 19. ili 20. novembra 1938. godine u odmaralištu Lenjinskaja pored Moskve pod optužbom da je pripadao „trockističko-zinovjevskoj grupi“.

Vujović je izbačen iz KPJ odlukom Centralnog komiteta pod vođstvom Josipa Broza Tita 15. marta 1939. godine, zajedno sa grupom jugoslovenskih komunista uhapšenih u SSSR-u. Streljan je u Moskvi 19. aprila 1939. godine, na temelju zajedničke odluke Politbiroa SKP(b)-a, NKVD-a i državnog tužitelja o streljanju 198 pripadnika „kontrarevolucionarne desno-trockističke konspirativne organizacije“ od 9. aprila 1939. godine. Ranija literatura je ovu odluku smatrala posledicom isključenja uhapšenih jugoslovenskih komunista iz marta 1939. godine, međutim novija istraživanja o odnosima Kominterne i CK KPJ dovode u pitanje ovu vezu, kao i Titov kapacitet da utiče na odluke NKVD-a u tom trenutku.

Odlukom Vojnog kolegijuma Vrhovnog suda Sovjetskog Saveza rehabilitovan je 10. juna 1958, a brat Grgur godinu dana kasnije.

Spisateljski rad

Kao novinar saradnik radio je u „Radničkim novinama“, u redakciji francuskog omladinskog lista „L'avangard“, ilegalnog lista SKOJ-a „Mladi boljševik“ čiji je bio osnivač, listovima „L'imanite“, „Borbi“ i u „Novoj Evropi“. Na robiji je preveo Engelsov „Anti-Diring“.

Pored srpskog jezika govorio je dobro nemački, ruski i francuski, a čitao slovenački, bugarski, engleski i italijanski. Koristio je pseudonim Franc Liht.

Povezano

• KPJ tokom Velike čistke

Literatura

• Petar Požar, Jugosloveni žrtve staljinskih čistki, Beograd, 1989.
• Srpski biografski rečnik (knjiga druga). „Matica srpska“, Novi Sad 2006.