Port Elizabeth
 | |
| Nadimak: The Bay, PE | |
| Geslo: Prijateljski grad, Vjetroviti grad | |
| Koordinate: 33°57′S 25°36′E / 33.950°S 25.600°E | |
| Država |  Južnoafrička Republika
|
| Provincija | Istočni Kaap |
| Metropolitanska općina | Nelson Mandela Bay |
| Vlast | |
| - Gradonačelnik | Zanoxolo Wayile [1] |
| Površina | |
| - Urbano područje | 335 km² |
| - Područje utjecaja | 1 959 km² |
| Visina | 60 - 90 m [2] |
| Stanovništvo (2001.) | |
| - Urbano područje | 237 500 [3] |
| - Urbana gustoća | 709 / km² |
| - Područje utjecaja | 1 005 776 [2] |
| - Gustoća područja utjecaja | 536 / km² |
| Vremenska zona | Južnoafričko standardno vrijeme UTC+2 (UTC+2) |
| Pozivni broj | 041 |
| Službena stranica Nelson Mandela Bay | |
| Karta | |
Port Elizabeth (xhosa: Ebhayi, afrikaans: Die Baai) je najveći grad južnoafričke provincije Istočni Kaap, velika morska luka, i 6. po veličini grad u Južnoafričkoj Republici od 237 500 stanovnika u užem centru grada (po popisu iz 2001.)[3] Metropolitansko područje grada organizirano je kao jedna općina Nelson Mandela Bay (u kojem su osim Port Elizabetha i gradovi Uitenhage i Despatch sa svojim predgrađima) koja ima 1 005 776 stanovnika (po procjeni iz 2001.) [2]
Njegovi stanovnici zovu ga po nadimcima The Bay ili skraćeno po akronimu PE, ili mu tepaju Prijateljski grad, Vjetroviti grad. On je nakon Durbana, druga po veličini luka Južnoafričke Republike i snažan privredni i kulturni centar tog dijela zemlje.
Historija[uredi | uredi kod]
Prvi Evropljani koji su došli u kraj gdje se danas nalazi grad, bili su portugalski moreplovci, 1488. - Bartolomeu Dias, se iskrcao na otoku sv. Križ u Zaljevu Algoa,[4] a 1497. Vasco da Gama se usidrio na susjednom otoku Ptičjem otoku. Odtada je vijekovima taj zaljev bio na tadašnjim nautičkim kartama označen kao sidrište sa pitkom vodom.[5]
Britanci su još za vrijeme napoleonskih ratova 1799. izgradili Utvrdu Frederick (to je najstarija britanska građevina u Južnoj Africi). [2] Port Elizabeth je osnovan 1820. kao naselje britanskih kolonista iz Cape Towna koji su se počeli naseljavati oko Utvrde Frederick. [2] Ime Elizabeth dobio je po rano preminuloj ženi tadašnjeg britanskog guvernera kolonije Rt Dobre Nade Rufanea Donkina. Port Elizabeth je status grada (town) dobio 1861., a status cityja 1913. [2] Veliki poticaj razvoju grada bila je izgradnja željezničke pruge od Port Elizabetha do Kimberleya koja je dovršena 1873., jer je preko nje luka postala povezana sa svim većim južnoafričkim gradovima. [2]
Za vrijeme Drugog burskog rata Port Elizabeth je bio značajna luka za dostavu oružja i popunu jedinica britanskih snaga, ali i grad u kom su Britanci organizirali koncentracioni logor za burske žene i djecu.
Grad za vrijeme apartheida[uredi | uredi kod]
Za vrijeme apartheida grad je bio podijeljen na dijelove, u kojima su stanovnici morali živjeti u skladu sa svojom rasom. Prisilno preseljenje obojenog i crnačkog stanovništva počelo je 1962. nakon donešenog zakona Group Areas Act, u skladu s tim zakonom za to stanovništvo određen je South End u koji su prisilno seljeni stanovnici sve do 1975. [5]Zbog protesta i otpora tom zakonu je ispitivan i mučen Steve Biko - 1977. koji je na kraju i umro u zatvoru u Pretoriji. [6] Tokom 1960-ih i 1970-ih izmjenjen je karakter grada izvođenjem dva velika projekta. Univerzitet je premješten iz historijskog središta grada, na brežak na jugu sa kojeg puca pogled na centar grada i luku, ali je kampus u gradu postao potpuno neadekvatan. Nakon tog premještanja opustio je historijski centar grada. Drugi projekt, oko kojeg se još i danas vode polemike bila je izgradnja autoputeva sa nizom mostova i vijadukata neposredno uz obalu u starom središtu grada, tako da je jedna od prometnica prošla pored krova glavnog kolodvora i time prekinula vezu između kolodvora i historijskog centra grada i luke. Ekolozi se ljute zbog izgradnje cesta na području estuarija rijeke Swartkops, stare močvare, koja je stanište brojnih ptica.
Geografske karakteristike[uredi | uredi kod]
Port Elizabeth leži na zapadu prostranog Zaljeva Algoa na Indijskom oceanu, grad ima odličnu duboku luku zaštićenu velikim lukobranom. Grad je udaljen oko 750 km od Cape Towna i oko 1 046 km od Johannesburga.
Port Elizabeth dijelom leži uz more, a dijelom na padinama i brežuljcima koji se uzdižu do visine od 60 m iznad zaljeva. Kroz grad protječe riječica Baaken, koja je obično mala, ali je u prošlosti (kao 1908.) znala katastrofalno plaviti. [7]Port Elizabeth se sastoji od četiri dijela; Luke i poslovnog centra u podnožju klifa, Gornjeg grada na visoravni zvanoj - Brdo (Hill), Doline (Valley) koju formira rijeka Baaken i Južnog brda (South Hill) istočno od rijeke. [7] Rezidencijalna zona grada nalazi se na jugu u kvartu Brdo (Hill), a industrijska zona na sjeveru.
Klimatske karakteristike[uredi | uredi kod]
Port Elizabeth ima ocenasku klimu po Köppenovoj klasifikaciji klime, sa blagim primjesama subtropske klime i stalnim vjetrovima sa oceana, zbog tog ga i zovu Vjetroviti grad. Kiši tokom cijele godine, ali su to blagi pljuskovi, tako da na grad prosječno padne oko 624 mm kiša. Prosječna godišnja temperatura je oko 18 ° C, a dnevni maksimum je 25 ° C ljeti, od januara do marta, prosječni dnevni minimum je 9 ° C, u junu i julu.
| Klimatološki medijani za Port Elizabeth | |||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Mjesec | jan-sij | feb-velj | mar-ožu | apr-tra | maj-svi | jun-lip | jul-srp | aug-kol | sep-ruj | okt-lis | nov-stu | dec-pro | godina |
| Srednji maksimum (°C) | 25 | 25 | 25 | 23 | 22 | 20 | 20 | 20 | 20 | 21 | 22 | 24 | 22 |
| Srednji minimum (°C) | 18 | 18 | 17 | 14 | 12 | 9 | 9 | 10 | 11 | 13 | 14 | 16 | 14 |
| Precipitacija (mm) | 36 | 40 | 54 | 58 | 59 | 62 | 47 | 64 | 62 | 59 | 49 | 34 | 624 |
| Izvor: [8] | |||||||||||||
Znamenitosti[uredi | uredi kod]
Centar grada ima brojne dobro očuvane građevine s kraja 19. vijeka, od kojih vrijedi istaknuti; Gradsku vijećnicu, katoličku i anglikansku katedralu, Palaču suda, zgradu pošte i zgradu Javne biblioteke sa 45 000 knjiga. [7]
Port Elizabeth ima brojne parkove, od kojih su najznačajniji Park St. George, u kom se nalazi stadion kriket kluba Port Elizabeth i rezervat prirode Settlers’ Park. Jedna od najvećih atrakcija grada je veliki oceanarij Bayworld u centru grada. Port Elizabeth je destinacija u koju dolaze brojni turisti, privučeni njegovim lijepim plažama, na kojima se zbog stalnog vjetra može jedriti na dasci, i zbog nedalekog (40 km) nacionalnog parka Addo specijaliziranog za čuvanje slonova. [2]
Privreda i transport[uredi | uredi kod]
Port Elizabeth je grad automobilske industrije, koja se tu smjestila zbog jeftine energije, dobre prometne povezanosti i odlične klime. [2] Svoje pogone za montažu i izradu pojedinih dijelova imaju General Motors, Volkswagen, Ford i veliki proizvođač autoguma Continental. Velika većina ostalih industrijskih pogona u gradu, vezana su uz auto industriju (akomulatori, elektrika i ostali dijelovi).
Luka Port Elizabetha je tranzitna luka za Zambiju i Zimbabwe, preko koje oni izvoze manganovu rudaču, vunu i voće, a uvoze naftne derivate. [2]
Grad je izvrsno povezan autoputevima i željeznicom preko Kimberleya sa Johannesburgom i ostalim gradovima Južne Afrike. Grad ima međunarodni aerodrom Port Elizabeth (IATA kod: PLZ, ICAO kod: FAPE), koji je četvrti po prometu u zemlji.
Školstvo[uredi | uredi kod]
Od 2005. u gradu djeluje Metropolitanski univerzitet Nelson Mandela, koji je nastao spajanjem Univerziteta Port Elizabeth s univerzitetima Port Elizabeth Technikon i departmanom Univerziteta Vista. Danas je to najveći univerzitet u provinciji sa 25 000 studenata u 8 kampova.
Sport[uredi | uredi kod]
Port Elizabeth je danas poznat po svom velebnom stadionu Nelson Mandela Bay, u centru grada, izgrađenom za potrebe Svjetskog prvenstva u nogometu 2010. u kojem se danas igraju ragbi i nogometne utakmice, i održavaju veliki muzički i kulturni spektakli. Najpoznatiji nogometni klub iz grada je Bay United F.C. koji se natječe u prvoj nogometnoj lizi Južnoafričke Republike.
Gradovi prijatelji[uredi | uredi kod]
Port Elizabeth ima ugovore o prijateljstvu sa slijedećim gradovima;
Izvori[uredi | uredi kod]
- ↑ Executive Mayor
- ↑ 2,0 2,1 2,2 2,3 2,4 2,5 2,6 2,7 2,8 2,9 „Port Elizabeth” (engleski). Encyclopædia Britannica. Pristupljeno 15. 02. 2012.
- ↑ 3,0 3,1 „Census 2001 - Main Place Port Elizabeth” (engleski). Adrian Frith. Pristupljeno 15. 02. 2012.
- ↑ „1911 Encyclopaedia Britannica article” (engleski). Love To Know.
- ↑ 5,0 5,1 „Nelson Mandela Bay Tourism – Historical information” (engleski). Nelson Mandela Bay Tourism. Arhivirano iz originala na datum 2007-05-24. Pristupljeno 2012-02-19.
- ↑ „Biography of Steve Biko” (engleski). about.com African History.
- ↑ 7,0 7,1 7,2 „Port Elizabeth” (engleski). Information Technology Associates. Pristupljeno 15. 02. 2012.
- ↑ „Climate data Port Elizabeth”. South African Weather Service. Pristupljeno 16. 2. 2012.
