Petro Marko
| Petro Marko | |
|---|---|
.jpg) Petro Marko | |
| Biografske informacije | |
| Rođenje | 25. 11. 1913. Dhërmi, Albania |
| Smrt | 27. 12. 1991. (dob: 78) Tirana, Albanija |
| Državljanstvo | Albansko |
| Supružnik | Safolina Marko |
| Djeca | 2 (Jamarbër, Arianita) |
| Obrazovanje | |
| Zanimanje |
|
| Opus | |
| Znamenita djela | |
Petro Marko (25. novembar 1913 – 27. decembar 1991) bio je albanski pisac. Njegov je najpoznatiji roman naslovljen Hasta la vista i u njemu autor iznosi svoja iskustva kao dobrovoljac u republikanskim snagama tijekom Španjolskog građanskog rata. Petro Marko se općenito smatra jednim od očeva moderne albanske proze.[1]
Petro Marko rođen je u Dhërmiju u južnoj Albaniji 1913. godine. Počeo je pisati sa dvadeset godina, a njegova su prva djela objavljena u tadašnjim časopisima uz podršku mentora Ernesta Koliqija. Njegovi članci objavljivat će se u periodičnim časopisima kao Lirija (srpskohrvatski: Sloboda), Shqipëria e re (srpskohrvatski: Nova Albanija), Bota e re (srpskohrvatski: Novi svijet) i Koha e re (srpskohrvatski: Novo vrijeme).[2] Od 1. marta 1936. postao je urednik ABC-a, književne kritike koju su monarhističke vlasti nedugo zatim zabranile,[3] nakon čega je Marko uhićen i poslan u internaciju.[2] Augusta 1936. godine pridružio se bataljonu Garibaldi republikanskih snaga u Španjolskom građanskom ratu, zajedno s drugim značajnim Albancima poput Mehmeta Shehua, Asima Vokshija i Thimija Gogozota.[4]
Tijekom Španjolskog građanskog rata, zajedno sa Skënderom Luarasijem, sinom Petra Ninija Luarasija, počeo je u Madridu izdavati albanski list Vullnëtari i lirisë (srpskohrvatski: Dobrovoljac slobode), koji je ukinut nakon dva broja zbog ratnog stanja u Madridu.[1] Na njegovo najpoznatije djelo Hasta la vista (srpskohrvatski: Zbogom), objavljeno u Tirani 1958. godine, u velikoj su mjeri utjecala njegova iskustva u Španjolskom građanskom ratu. Godine 1940, nakon povratka iz Francuske u Albaniju, talijanska vojska ga je uhitila, zatim zatvorila u Bariju,[2] i zajedno sa 600 drugih zatvorenika poslala na Ustiku, otok na Tirenskom moru, gdje je boravio od 1941. do 1943. godine,[4] a potom bio prebačen u zatvor Regina Coeli pokraj Rima 1944. godine.[2]
U oktobru 1944. pridružio je se snagama Albanske narodnooslobodilačke borbe kao partizan. Nakon rata postao je glavni urednik časopisa Bashkimi (srpskohrvatski: Jedinstvo), ali ga je 1947. godine ponovno uhapsio Koçi Xoxe, ministar obrane, a pušten je nakon Xoxeova pada 1949. godine.[1] Marko je bio optužen za davanje informacija Anglo-Amerikancima dok je objavljao dužnost glavnog urednika. Posljednji je put bio zatvoren od maja 1947. do maja 1950.[2] Unatoč tome, Marko je ostao idealist i antifašist. U pismu upućenom iz zatvora Vrhovnom vojnom sudu Albanije, izjavio je: »Petro Marko je osuđen na tri godine i bačen među one protiv kojih se borio i koje je mrzio. Za mene je ovo najveća nepravda, to je zločin koji se događa protiv mene, jer sam nevin i nikada, počevši od 1932. godine, nisam nanio nikakvu štetu narodu«. U drugom pismu koje je uputio Vrhovnom sudu, još dok je izdržavao kaznu u zatvoru, spomenuo je da su ga mučili i prisiljavali da nešto prizna, inače bi umro.[2] Vrijeme koje je proveo u komunističkom zatvoru opisat će u svom Intervjuu sa mnom: Oblaci i kamenje (albanski: Intervistë me vetveten: Retë dhe gurët).[5] U toj će knjizi pisati i o svojim osjećajima prema vlastitom albanskom identitetu, uzimajući u obzir njegovo podrijetlo iz problematične regije Bregu, na južnoj obali Albanije i nedaleko od Grčke, koja se ponekad nazivala i Himara.
Pa što smo mi? Albanci! A zašto gubimo svoj jezik? Reći ću ono što znam. Zašto naše stare majke i bake znaju albanski jezik bolje od grčkog? Zašto plačemo i pjevamo na albanskom? Zašto naše poslovice izgovaramo na albanskom? Izgleda da je od 1820. helenizacija postala politički cilj Grčke...[6]
– Petro Marko
Umro je 1991. godine, a 2003. predsjednik Albanije Alfred Moisiu odlikovao ga je medaljom Čast nacije (srpskohrvatski: Nderi i kombit). Godine 2009. jedan trg u Dhermiju nazvan je po njemu, a ceremoniji je prisustvovao albanski premijer Sali Berisha.[7] Njegovo ime nosi i glavno kazalište u Vlori.
Markova su najpoznatija djela roman Hasta la vista (srpskohrvatski: Zbogom) i Nata e Ustikës (srpskohrvatski: Ustička noć), koja je kasnije ponovno objavljena pod naslovom Një natë e dy agime (srpskohrvatski: Jedna noć i dvije zore). Potonji je roman od 380 stranica koji govori o životu zatvorenika u radnom logoru Ustica, gdje je Petro Marko proveo dvije godine.[4] Mnoga Markova djela pokazuju nadrealističke motive i uzorke poput njegovog romana Qyteti i fundit(srpskohrvatski: Posljednji grad), koji prikazuje kraj talijanske okupacije u Albaniji, ali tako da izbjegava nacionalistički žar i prikazuje Talijane kao stranu koja uviđa svu strahotu rata. Među ostalim valja spomenuti i njegove romane Doba oružja (Stina e armëve, 1966), Halimi (1969), Ultimatum (1972) i drugi.[8]
Godine 1964. objavljena je zbirka priča od 204 stranica koje je napisao u ranim godinama od 1933. do 1937. pod naslovom Rrugë pa rrugë (srpskohrvatski: Put bez puta). Godine 1973. objavljen je njegov roman Një emër në katër rrugë (srpskohrvatski: Ime na raskrižju), čija je radnja smještena u monarhističko doba. Knjiga je zbog svog sadržaja odmah zabranjena, a Marko je izgubio pravo na objavljivanje od 1982. godine.[1]
- ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 Elsie, Robert; Centre for Albanian Studies (2005). Albanian literature: a short history. I.B.Tauris. str. 184–5. ISBN 1-84511-031-5.
- ↑ 2,0 2,1 2,2 2,3 2,4 2,5 Aurel Plasari (2013-11-27) (sq), Petro Marko mes zilisë dhe lavdisë [Petro Marko, između zavisti i slave], Gazeta Panorama, arhivirano iz originala na datum 2013-11-30, pristupljeno 2013-11-28
- ↑ Cornis-Pope, Marcel; John Neubauer (2004). History of the literary cultures of East-Central Europe: junctures and disjunctures in the 19th and 20th centuries. History of the Literary Cultures of East-central Europe. 2. John Benjamins Publishing Company. str. 93. ISBN 90-272-3453-1.
- ↑ 4,0 4,1 4,2 Segel, Harold (2008). The Columbia literary history of Eastern Europe since 1945. Columbia University Press. str. 17–8. ISBN 978-0-231-13306-7.
- ↑ Petro Marko (2000) (sq). Interviste me vetveten, (Rete dhe guret). OMSCA. ISBN 978-9992740330. Pristupljeno 2013-11-28.
- ↑ „Petro Marko, Interviste me vetveten”. Arhivirano iz originala na datum 2013-12-03. Pristupljeno 21. 04. 2021. U originalu: » Pra c’jemi ne ? Shqiptare! Po pse e humbem gjuhen ? Une do te them ato qe di : Pse nenat plaka, gjyshet dhe gjyshet dine me mire shqipen se greqishten? Pse qajme e kendojme ne shqip ? Pse fjalet e urta i themi ne shqip ? Sic duket qe nga viti 1820 e tehu, greqizimi u be me qellim politik nga vete Greqia... «
- ↑ „Premier Berisha inaugurates Dhërmi village square”. Arhivirano iz originala na datum 2011-07-18. Pristupljeno 22. 04. 2021.
- ↑ Këlmendi 1977, str. 544–545
- Këlmendi, Ahmet (1977). Povijest svjetske književnosti, knj. 2. "Albanska književnost". Zagreb: Mladost.
