Memnon
Za ostala značenja, vidi Memnon (razvrstavanje).
Memnon (starogrčki: Mέμνων) bio je, u grčkoj mitologiji, kralj Etiopije, sin Titona i Eoje,[1] te bratanac trojanskog kralja Prijama.[2] Eoja je Titonu u Etiopiji rodila dva sina, Memnona i Emationa.[3][4] Titon je potom prešao u Suzu u Aziji, a Memnon je ostao da vlada Etiopljanima.[5]
Homer samo usputno spominje Memnona, pa je on u suštini jedan od posthomerskih junaka. Prema tim kasnijim predanjima, Memnon je u trojanskom ratu stigao pred Troju u poslednjoj godini, kao predvodnik Etiopljana (i stoga crne boje kože), kako bi pomogao svom stricu Prijamu.[6][7][8] Titon i Prijam su, naime, bili polubraća, budući da su imali istog oca, Laomedonta, a različite majke.[1] U vezi s njegovim učešćem u trojanskom ratu postojala su različita predanja. Prema nekima, Memnon je prvo otišao u Egipat, zatim u Suzu, a odande u Troju.[9] U Suzi, koju je osnovao njegov otac Titon, Memnon je sagradio kraljevski dvorac, odnosno akropolj, koji je po njemu dobio ime "Memnonij" (Μεμνόνια).[10][5] Prema drugima, Titon je bio upravitelj jedne persijske satrapije i miljenik Teutamnov, a Memnon je postavljen na čelo velike vojske, sastavljene od Etiopljana i građana Suze, koja je poslata u pomoć Prijamu.[11][8] Treće predanje kaže da je Titon poslao svog sina Prijamu jer mu je Prijam poklonio zlatnu lozu.[1] Diktis Krićanin pripoveda da je Memnon predvodio vojsku Etiopljana i Indijaca, koju je preveo od vrhova Kavkaza do Troje.[12]
Memnon je u trojanskom ratu pao od Ahilejeve ruke, a glavni elementi mita u vezi s njim tiču se njegovog pogubljenja mladog Antiloha, zatim njegove borbe s Ahilejem i, naposletku, njegove smrti i sudbine njegovog tela, koje je uzela i odnela Eoja.[1] Antiloh, najdraži Ahilejev prijatelj nakon Patroklove smrti, pojurio je u pomoć svom ocu, Nestoru, koji je zapao u nevolju tokom borbe s Parisom; Memnon je napao Antiloha i tom ga je prilikom ubio.[13] Drugi pripovedaju da se Memnon sukobio s Ajantom i, pre no što su mu njegovi Etiopljani mogli priskočiti u pomoć, pao je od ruke Ahileja koji je pojurio pomoći Ajantu,[14] a Antiloha je zapravo ubio Hektor.[15][16] Međutim, većina izvora kaže da je Ahilej osvetio Antilohovu smrt tako što je ubio Memnona, a da ga je o Antilohovoj sudbini obavestila njegova majka, Tetida. Dok su se Antiloh i Memnom borili jedan protiv drugoga, Zevs je vagao sudbinu dvojice junaka i naposletku je Memnonov tas potonuo.[17][18][19][1] Prema Diodoru Sicilijskom, Memnon nije ubijen u borbi pra u prsa, već je pao kao žrtva zasede koju su mu postavili Tesalijci.[11] Eoja je izmolila od Zevsa da njenom sinu podari besmrtnost te je uzela njegovo telo s poprišta bitke; svakog je jutra plakala za njim, i kapi rose koje se ujutru pojavljuju predstavljaju Eojine suze.[20]
Filostrat razlikuje dva Memnona, jednog iz Troje i drugog iz Etiopije, te veruje da je Trojanac, koji je bio vrlo mlad i nije se uopšte isticao do Hektorove smrti, ubio Antiloha; dodaje i da je Ahilej, nakon što je osvetio prijateljevu smrt, spalio Memnonovo oružje na Antilohovoj pogrebnoj lomači.[21] Neki pripovedaju da su etiopski ratnici spalili Memnovo telo i pepeo odneli Titonu.[11] Prema drugima, Memnonov je pepeo predat njegovoj sestri, Himeri, koja je tragala za bratovljevim telom i potom sahranila njegove posmrtne ostatke u Faliohidi (inače nepoznatom mestu), a zatim je i sama nestala.[22][1]
Grob Memnonov pokazivan je na različitim mestima, na primer u Ptolemaidi u Kirenaici, zatim na Helespontu, na jednom brdu u blizini ušća reke Ajsepa, ali i blizu Palta u Siriji, u Etiopiji i na drugim mestima.[23] Oružje je Memnonu bio napravio sam bog Hefest, na molbu Eojinu; a njegov je mačć pokazivan u Asklepijevom hramu u Nikomediji.[24]
Pripovedalo se da svake godine na Memnonov grob kod reke Ajsepa dolaze ptice, nazvane memnonide, da mu iskažu poštovanje.[8] Prema jednima, te su ptice nastale iz Memnonovog pepela još dok je njegovo telo gorelo na lomači; one su tri puta obletele lomaču i svojim kricima zaparale vazduh, a zatim se podelile u dva jata koja su se međusobno sukobila.[25] Drugi kažu da su te ptice nastale od Etiopljana koji su sahranili Memnona, a koje je Eoja pretvorila u memnonide da bi oplakivale smrt njenog sina.[26][27]
Grci su kasnije smatrali da jedan veliki kolos kod egipatske Tebe predstavlja Memnona. "Statuu je prepolovio Kambiz" ― piše Pausanija u 2. veku nove ere ― "i sada deo trupa od glave do struka leži oboren, a ostatak sedi i svakog jutra pri rađanju sunca zajeca; taj bi se zvuk najbolje mogao uporediti sa zvukom napukle strune na kitari ili liri".[28] Ti su zvuci tumačeni kao Memnonov pozdrav majci Eoji.[29] Naučnici su kasnije izneli nekoliko zanimljivih teza u vezi s ovim navodnim Memnonovim kipom, uključujući i tu da je kip služio u astronomske svrhe i da je bio povezan s mističnim obožavanjem Sunca i svetlosti; no danas nema sumnje da se jednostavno radilo o kipu egipatskog faraona Amenofisa III.[1]
Grčki umetnici često su prikazivali borbu između Ahileja i Memnona, pa se ta scena, na primer, nalazila na Kipselovom kovčegu,[30] na Apolonovom prestolu u Amikli,[31] kao deo jedne velike skulpturne grupe u Olimpiji, koju je izradio Likije i koju su tamo posvetili stanovnici Apolonije,[32] kao i na slici u riznici Kniđana u Delfima, koju je naslikao Polignot.[33] Na nekoliko crvenofiguralnih i crnofiguralnih vaza prikazane su scene Ahilejeve i Memnonove borbe te boginja Eoja sa mrtvim telom svoga sina u rukama, od kojih je najpoznatija Durisova vaza iz 5. veka pne., na kojoj su predstavljeni Memnon i Eoja.[2]
U grčkoj književnosti Memnonovu je sudbinu obradio Eshil u dve tragedije, Memnon i Psihostazije, koje se nisu sačuvale, a spominje se i jedna Sofoklova tragedija.[2] Memnon je i glavni lik Etiopide, epa koji se pripisivalo Arktinu Milećaninu i koji je činio deo trojanskog ciklusa u okviru tzv. kikličkih epopeja.[34]
- ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 1,4 1,5 1,6 Schmitz 1867, s.v. Memnon (1)
- ↑ 2,0 2,1 2,2 Srejović & Cermanović-Kuzmanović 1989, s.v. Memnon
- ↑ Pseudo-Apolodor, Biblioteka, III, 12, 4.
- ↑ Hesiod, Teogonija, 984–985.
- ↑ 5,0 5,1 Strabon, Geografija, XV, 3, 2.
- ↑ Ovidije, Ljubavi, I, 8, 4.
- ↑ Ovidije, Pisma s Crnog mora, III, 3, 96.
- ↑ 8,0 8,1 8,2 Pausanija, Opis Helade, X, 31, 2.
- ↑ Pausanija, Opis Helade, I, 42, 3.
- ↑ Herodot, Istorija, V, 53, 1; VII, 151, 1.
- ↑ 11,0 11,1 11,2 Diodor Sicilijski, Istorijska biblioteka, II, 22, 2.
- ↑ Diktis Krićanin, Trojanski rat, IV, 4.
- ↑ Pindar, Pitijske ode, VI, 30 sqq.
- ↑ Diktis Krićanin, Trojanski rat, IV, 6.
- ↑ Ovidije, Heroide, I, 15.
- ↑ Higin, Fabulae, 113.
- ↑ Pindar, Olimpijske ode, II, 148.
- ↑ Pindar, Nemejske ode, III, 110.
- ↑ Kvint Smirnjanin, Pad Troje, II, 224 sqq.
- ↑ Ovidije, Metamorfoze, XIII, 622.
- ↑ Filostrat, O herojima, 26,16–19 Arhivirano 2014-07-17 na Wayback Machine-u.
- ↑ Diktis Krićanin, Trojanski rat, VI, 10.
- ↑ Strabon, Geografija, XIII, 1, 11; XV, 3, 2.
- ↑ Pausanija, Opis Helade, III, 3, 6.
- ↑ Ovidije, Metamorfoze, XIII, 576 sqq.
- ↑ Kvint Smirnjanin, Pad Troje, II, 642 sqq.
- ↑ Plinije Stariji, Prirodoslovna pitanja, X, 37.
- ↑ Pausanija, Opis Helade, I, 42, 3.
- ↑ Filostrat sa Lemnosa, Slike, I, 7, 3.
- ↑ Pausanija, Opis Helade, V, 19, 1.
- ↑ Pausanija, Opis Helade, III, 18, 7.
- ↑ Pausanija, Opis Helade, V, 22, 2.
- ↑ Pausanija, Opis Helade, X, 31, 2.
- ↑ Đurić 1991, str. 116
- Đurić, Miloš N. (1991). Istorija helenske književnosti. Beograd.
- Schmitz, Leonhard (1867). „Memnon (1)”. u: Smith, William. Dictionary of Greek and Roman Biography and Mythology. 1. Boston. str. 21.
- Srejović, Dragoslav; Cermanović-Kuzmanović, Aleksandrina (1989). Rečnik grčke i rimske mitologije. Beograd: Srpska književna zadruga.
