Tesalija (oblast)
Tesalija (grč. Θεσσαλία) je istorijska oblast antičke Grčke i istoimena periferija moderne grčke države. Antička Tesalija na severu se graničila s Makedonijom, na zapadu s Epirom, na jugu sa srednjegrčkim državama, dok se na istoku nalazilo Egejsko more.
Arhajsko doba[uredi - уреди | uredi izvor]
U Tesaliji se do 5. veka st. e. sačuvalo bez ikakvih bitnijih izmena društveno uređenje koje u izvesnoj meri podseća na homersku Grčku. Tesalija predstavlja prostranu, najveću u celoj Jeladi, niziju koja je sa svih strana opasana bregovima i planinskim lancima: na severu Olimpom, na zapadu Pindom, na istoku Osom i Pelionom, na jugu ahajskim gorjem i planinom Eta koja ide paralelno sa ahajskim gorjem. Kroz tesalsku ravnicu protiče najveća reka Helade Penej. Ta ravnica je veoma plodna i pogodna kako za zemljoradnju tako i za stočarstvo i konjogojstvo (Tesalija je dugo imala najbolju konjicu u celoj Grčkoj). Veći deo tesalske ravnice u staro doba bio je prekriven šumom; još u 5. veku st. e. prestarela službena lica koja su već izgubila vlast i postala samo "eponimi" (po njima su nazivane godine) zvala su se "nadzornicima šuma". Između ahajskog gorja i Ete nalazila se druga, manja i ne toliko plodna ravnica, kojom je tekla reka Sperhej. Veoma pogodne luke zaštićene od vetrova, Jolk i Pagasa, nalazile su se na jugu zemlje u Pagasejskom zalivu.
Jezik Tesalaca, kao i jezik Beoćana, predstavljao je u klasičnom periodu mešavinu dva elementa: dorskog i eolskog. Mešovit karakter jezika potvrđuje istorijsku tradiciju prema kojoj je Tesalija u mikensko doba bila naseljena eolskim plemenima. Ona je tada bila jedna od vodećih zemalja u evropskoj Grčkoj, što dokazuju podaci koje nam pružaju iskopavanja i uloga tesalskog junaka Ahileja u Ilijadi. U vreme dorskih osvajanja doseljenici su, kao i u drugim mestima, prigrabili za sebe najplodnije nizinske terene. Staro eolsko stanovništvo – Penesti – iako je bilo delimično sačuvalo svoje teritorije i svoje plemensko uređenje, izgubilo je slobodu i došlo u zavisan položaj od pobednika kojima je moralo davati ljudstvo za vojsku i plaćati namet.
Stanovništvo uže Tesalije delilo se na četiri grupe. Prvu su sačinjavali dinasti, članovi malobrojnih rodova plemstva, krupni zemljoposednici koji su stvarno imali vlast u svojim rukama. U drugu grupu su spadali srednji i sitni slobodni zemljoposednici koji su bili klijenti nekog od dinasta. Oni su služili u vojsci kao konjanici ili hopliti, prema svom imovinskom stanju. Ovaj sloj stanovništva nije smeo da se bavi trgovinom ili zanatstvom pod pretnjom gubljenja građanskih prava. Čak i na narodne skupštine oni se nisu okupljali na običnom tržnom prostoru, kako je to bilo uobičajeno u drugim grčkim polisima, već na specijalnoj "slobodnoj agori", gde je bila zabranjena svaka trgovina. Treću grupu su sačinjavali zanatlije i trgovci koji su bili lično slobodni, ali politički bespravni. Položaj penesta, koji su sačinjavali četvrtu grupu, malo se čime razlikovao od položaja spartanskih helota u 7–6. veku st. e. Penest je, kao i helot, živeo na dodeljenom komadu zemlje, posedovao je kuću i pokretnu imovinu; ali nije mogao napustiti taj komad zemlje, morao je da vlasniku zemlje predaje određeni deo roda i da bez pogovora izvršava sve njegove zapovesti. Istovremeno, vlasnik zemlje nije imao prava da ubije penesta, niti da ga proda van granica svoga poseda. Ustanci penesta, kao i ustanci helota, predstavljali su običnu pojavu.
Zemlja je bila podeljena na klerose, koji, međutim, nisu imali ništa zajedničko sa sitnim seljačkim posedima u Atici i Beotiji, koji su se takođe nazivali klerosima. U slučaju rata svaki tesalski kleros morao je dati 40 konjanika i 80 hoplita. Da bi bio u stanju da daje toliki broj opremljenih vojnika, svaki je kleros morao da zauzima površinu od približno 1600–1800 hektara; jasno je da su takvi posedi, klerosi, pripadali samo krupnim zemljoposednicima, a njih je u celoj Tesaliji moglo biti samo oko dve stotine. Sve ostalo slobodno stanovništvo nalazilo se u položaju ljudi zavisnih od ovih zemljoposednika, od kojih su primali pojedine parcele za obradu. U doba mira svaki od plemićkih rodova (najmoćniji su bili Alevadi u Larisi i Skopadi u Farsalu) predstavljao je sa svojim klijentima posebnu političku jedinicu.
Stalne pretnje od ustanaka zavisnih slojeva, a takođe i od neprijateljskih upada, naterali su tesalske dinaste da još vrlo rano izgrade opštetesalsku vojnu organizaciju. U slučaju rata tesalski tagi birali su jednog opštetesalskog taga. U tim slučajevima funkcionisalo je (kako za izbor taga, tako i za druge potrebe) opštetesalsko narodno veće koje su sačinjavali svi slobodni Tesalci. U doba mira veće se skoro nikada nije sastajalo i cela zemlja živela je podeljena na pojedine rodovske formacije.
Četiri (ili tri) file predstavljale su u najstarije doba u grčkim državama ne samo rodovsku već i teritorijalnu podelu: svi građani, pripadnici jedne file, selili su se zajedno, imali su svog filobasileusa i u vojsci su sačinjavali zaseban odred. Tako je bilo u Atici, a sudeći prema Nestorovim rečima u Ilijadi, i u homerskoj vojsci. Isto stanje je bilo i u Tesaliji. Tesalija se osim toga delila na četiri tetrarhije – Tesaliotidu, Pelazgiotidu, Hestieotidu i Ftiotidu. Na čelu svake tetrarhije nalazio se polemarh, što pokazuje da su tetrarhije bile ne samo administrativne već i vojne jedinice.
U 6. veku st. e. Tesalci su bili jedno od najmoćnijih grčkih plemena i igrali su vrlo veliku ulogu u opštegrčkoj politici. To se pokazalo i u ratu vođenom zbog Apolonovog hrama u Delfima, koji je u to vreme pripadao Fokidi. Fokiđani su doneli odluku da naplaćuju posete hodočasnika koji su dolazili preko delfijske luke Krise. To je izazvalo revolt grčkih država; otpočeo je tzv. sveti rat, u kome su uzeli učešća Sikionjani, Atinjani i drugi. Vodeća uloga u ratu pripala je Tesalcima. Rat je završen tako da je Delfijski hram oduzet od Fokiđana, Krisa je rezorena, a Tesalci su zajedno s plemenima koja su držali pod svojom vlašću dobili većinu glasova u veću Delfijske amfiktionije.
Tesalci su odigrali odlučujuću ulogu i u lelantskom ratu, između Samosa i Halkide, s jedne, i Etretrije i Mileta, s druge strane. Tesalci su se priključili Halkidi i, zahvaljujući tesalskoj konjici, neprijatelj je bio potučen. Međutim, uskoro su Tesalci bili potučeni od Beoćana i Fokiđana. Početkom 5. veka st. e. Tesalci su se borili na strani Persijanaca. Zbog toga tokom 5. veka st. e. nisu imali značajnijeg političkog uticaja. Ponovni uspon Tesalije počinje tek u 4. veku stare ere.
