Valerija Pap
| Valerija Pap | |
|---|---|
| Rođenje | Valerija Kario 27. 9. 1912. Leskovac, Kraljevina Srbija |
| Smrt | početak 1945. (dob: 32) Bari, Italija |
| Nacionalnost | Jugoslavenka |
| Etnicitet | Jevrejka[1][2] |
| Državljanstvo | FNR Jugoslavija |
| Politička partija | KPJ |
| Suprug/a | Pavle Pap |
| Roditelji | Hajim Kario Bukica (Rahmilović) Kario |
| Rodbina | Henrik Pap (svekar) |
Valerija Pap (rođena: Valerija Kario) (Leskovac, 27. 9. 1912 - Bari, Italija, 1945), jugoslavenska komunistkinja, učesnica Narodnooslobodilačke borbe (NOB), vernica narodnog heroja Jugoslavije Pavle Pap Šilje.
Biografija[uredi | uredi kod]
Valerija Pap je rođena 27. 9. 1912 godine u Leskovcu za vrijeme Kraljevine Srbije. Potječe iz jevrejske porodice Hajima i Bukice Kario. Hajim Kario je bio kožarski trgovac, ali se još tokom Valerijinog djetinjstva razbolio od posljedica sudjelovanja u Prvom svjetskom ratu, tako da je porodica živjela u dosta teškim prilikama. Bukica Kario je bila rodom iz Carigrada. Još kao djevojčica Valerija se razboljela od šarlaha, koji je prouzročio srčanu manu od koje je patila tokom cijelog života i koja joj je bila uzrok prerane smrti. U septembru 1931 godine položila je viši tečajni ispit u Državnoj realnoj gimnaziji u Leskovcu. Odmah potom, 2. 10. iste godine, upisala se na tadašnju XIII grupu (srpskohrvatski jezik i jugoslavenska književnost) Filozofskog fakulteta Univerziteta u Beogradu. Studije međutim nije završila. U oktobru 1934 prešla je sa XIII na XXVII grupu (pedagogija). Iako je dotle imala položenih već šest semestara, ovoga puta se upisala na treći semestar.[1]
Valerijino poznastvo sa Pavlom vjerovatno potiče iz jevrejske akademske menze, gdje su se oboje hranili. Postepeno se iz toga razvila ljubav, tako da se u proljeće 1934 Valerija već smatra Pavlovom verenicom. Ona se tako predstavljavala i nakon njegovog hapšenja u julu iste godine, kada ga je obilazila u vrijeme njegovog boravka u zatvoru na Adi Ciganliji. Pavla i Valeriju međutim nije spajala samo ljubav, već i isti pogledi na život i društvo. Da li je i ona bila članica Saveza komunističke omladine Jugoslavije (SKOJ) prije njegovog hapšenja, teško je utvrditi. Izgleda da nije, ali je svakako bila upoznata sa Pavlovom aktivnošću. Njegovo hapšenje i zlostavljanje u policiji ju nije pokolebalo, već je ona donekle preuzela njegov posao obnavljanja partijske i SKOJ-evske organizacije u Beogradu. Početkom 1935 godine Valerija je počela raditi u SKOJ-evskoj tehnici, zajedno sa Vidakom Markovićem i Dobrim Bradistilovom (bugarski emigrant koji je studirao u Beogradu). Valerija je nabavila pisaću mašinu, ciklostil i ostali materijal potreban za umnožavanje letaka i ostaloga. Ta je tehnika uskoro bila izdala treći broj lista "Mladi komunist".[1]
Prvih dana aprila 1935 godine vlasti Kraljevine Jugoslavije su provalile tehniku u kojoj je radila Valerija, uslijed neopreznosti Davida De Maja Dide koji je radio u istoj partijskoj tehnici. Uslijed toga Valerija je uhapšena sa većim brojem komunista 7. 4. iste godine. Pored Beograda provala je zahvatila i neka mjesta u unutrašnjosti, tako da je uhapšeno preko sto ljudi. Valeriju je na suđenju branio advokat Bora Prodanović.[1] Osuđena je na četrnaest mjeseci strogog zatvora od Suda za zaštitu države.[1][2] Upućena je na odsluženje kazne u ženski zatvor u Požarevcu, gdje je odslužila cijelu kaznu. Prema tome može se uzeti kao pouzdano da je Valerija iz zatvora izašla prvih dana juna 1936 godine. Njeno hapšenje i suđenje izazvalo je težak "potres" u porodici Kario i u čitavoj patrijarhalnoj jevrejskoj zajednici u Leskovcu uopšte. U to vrijeme umro joj je i otac, tako da se nakon izlaska iz zatvora morala osloniti sama na sebe u borbi za život, jer je na pomoć braće slabo mogla računati. To ju, međutim, nije pokolebalo. Vratila se u Beograd i ponovno se upisala na studije, izdržavajući se od podučavanja đaka. Uskoro zatim Valerija se preselila kod Pavlove majke Teodore. Preuzela je na sebe brigu oko posjeta Pavlu u mitrovačkoj kaznionici, tim prije što joj je buduća svekrva bila slabog zdravlja. Posjete je, prema sjećanjima nekih robijaša, vješto koristila za prenošenje raznih poruka. Ubrzo po Pavlovom izlasku iz zatvora, u jesen 1937, vjenčali su se u Leskovcu.[1]
Valerija je nakon Pavlovog prelaska u ilegalnost, i pored stalnog pogoršavanja svoje bolesti, nastavila aktivno raditi. Nekoliko puta je bila hapšena, ali uvijek na kraće vrijeme. Sa Pavlom se susretala kad bi on po zadatku dolazio u Beograd, a i ona je ponekad odlazila u Zagreb. Odlazila je i u Novi Sad po partijskim zadacima.[1] 1938 izabrana je za člana Komisije za rad sa ženama pri Pokrajinskom Komitetu (PK) Komunističke partije Jugoslavije (KPJ) Srbije.[2] U jesen 1939 godine prevela je s ruskog, zajedno sa povratnikom iz Španjolske Tošom Tišmom, proglas Kominterne povodom godišnjice Oktobarske revolucije. Aprilski rat i okupacija Jugoslavije ju je zatekla u Beogradu. Na kraće vrijeme bila se sklonila u Valjevo i tu je dočekala dolazak okupatora. Ubrzo je po dolasku okupatora, u maju ili junu 1941, prisustvovala nekom sastanku u Beogradu. Nije isključeno da je u pitanju zemaljsko savjetovanje Narodne pomoći.[1] Po direktivi Partije otišla je u Zagreb, gdje se od početka ustanka aktivno uključila u NOB. Bila je izabrana za člana Pokrajinskog odbora Narodne pomoći.[2] Po direktivi Centralnog komiteta (CK) Komunističke partije Hrvatske (KPH) odlazi u Gorski kotar, na slobodni teritorij, gdje je djelovala kao politički pozadinski radnik.[1][2] Tako je u drugoj polovini novembra 1941 u ličkom selu Kamensko srela Ivu Družića, koji je tada upravio bio stigao iz Šibenika. Od njega je saznala detaljnije podatke o Pavlovoj smrti.[1] Na slobodnom teritoriju obavljala je razne političke dužnosti, poznata pod ilegalnim imenom Marija. Valerija je izvjesno vrijeme bila sekretar Sreskog komiteta (SK) KPH u Ogulinu. Učestvovala je kao delegat Hrvatske na Prvoj zemaljskoj konferenciji Antifašističkog fronta žena (AFŽ) Jugoslavije u Bosanskom Petrovcu 6. 12. 1942 godine.[1] U to vrijeme je bila izabrana za sekretara Mjesnog komiteta (MK) KPH Delnice i za člana Okružnog komiteta (OK) KPH za Gorski kotar.[2] Kasnije se mahom bavila poslovima oko partijske štampe i tehnike u Gorskom kotaru. Između ostalog, napisala je dvije brošurice: "Borba nam govori" i "Naša pilana je proradila". Prva je štampana u julu 1943 u štampariji "Naprijed" u Škalićima, u Gorskom kotaru, a druga marta iste godine u štampariji "Vjesnika" u ličkom selu Bijeli Potoci.[1] Uređivala je list "Drugarice" i "Žena u borbi".[1][2] 1943 bila je izabrana za člana Oblasnog odbora AFŽ-a i za člana uredništva lista "Žena u borbi".[2] Međutim, Valerijino srce je sve više slabilo, tako da se ponekada nije mogla niti kretati. Zbog toga je u jesen 1944, najvjerovatnije u septembru, prebačena avionom u talijanski Bari na liječenje. Na žalost, bilo je već kasno, te je Valerija ubrzo umrla u jednoj od jugoslavenskih bolnica u okolici Barija. Imala je 32 godine.[1]
Reference[uredi | uredi kod]
Literatura[uredi | uredi kod]
|
Segment isključivo posvećen Narodnooslobodilačkoj borbi. |
- Vojislav Milin, Pero Morača (1980). Istorija radničkog pokreta (zbornik radova): Pavle Pap - Šilja (1914-1941), Beograd: Institut za izučavanje radničkog pokreta.
- Romano, Jaša (1980). Jevreji Jugoslavije 1941–1945: žrtve genocida i učesnici narodnooslobodilačkog rata, Beograd: Jevrejski Istorijski Muzej, Saveza jevrejskih opština Jugoslavije.