Prijeđi na sadržaj

Srbizacija

Izvor: Wikipedija
(Preusmjereno sa stranice Srbljenje)
U Vukovom Rječniku iz 1818. godine nalaze se odrednice: srbiti, srbitise, srbljenje.

Srbizacija je proces kulturne i nacionalne asimilacije nesrpskog življa od strane Srba. Ona se sastoji u preuzimanju bitnih obeležja srpske nacije, kao što su srpsko ime, srpski jezik i srpska pravoslavna veroispovest.

Posrbljavanje je u osnovi spontan asimilacijski proces koji je od nastanka Kneževine Srbije zahvatao manjinske narode u njenim granicama (Bugare, Vlahe, Cincare, Albance).[1] U pojedinim periodima srpske istorije (npr. u Kraljevini Jugoslaviji), srbizacija bila planski sprovođena na nivou državne politike, zabranom upotrebe jezika i negiranjem identiteta pojedinih nacija.[2] Srpski političari su početkom 20. veka smatrali da je Srbija u stanju da asimiluje tuđe narodne mase koje preovlađuju preko njene južne granice.[3]

Pojam

Pojmovi srbiti i srbljenje se prvi put pomilju u srpskom rječniku Vuka Karadžića iz 1818. godine, u značenju prihvatanja srpstva, postajanja Srbinom.[4] Tada se time u biti mislilo uglavnom na posrbljavanje pravoslavnih naroda koji su ponegdje živjeli skupa sa Srbima, uglavnom Vlaha ali i Grka ili Cincara, koji su po tadašnjim balkanskim gradovima (pa i u Srbiji) bili značajna manjina. Ta je pojava tada bila uglavnom spontana i nema veze sa prinudnom i politički organiziranom srbizacijom, poticanom ubrzo nakon obnove srbijanske neovisnosti u XIX stoljeću.[nedostaje referenca]

Srbizacija u Makedoniji

Glavni članak: Borba za Makedoniju
Teritorijalna proširenja Kraljevine Srbije nakon 1913. godine (zeleno).

Neposredno po priključenju oblasti vardarske Makedonije Kraljevini Srbiji, Makedonski Sloveni su bili suočeni sa politikom prisilne srbizacije.[5][6] Prema Izveštaju međunarodne komisije, u Makedoniji su Srbe u početku dočekali kao oslobodioce, ali se odnos ubrzo promenio[7]. Srpske vlasti su odmah pristupile zatvaranju škola i njihovom pretvaranju u kasarne. Učiteljima je rečeno da ostaju bez posla ukoliko odbiju da uče na srpskom. Oni koji su se izjašnjavali kao Bugari bili su maltretirani, deportovani u Bugarsku ili zatvarani.[8] Vršen je pritisak i na bugarske sveštenike, pa i na episkope, da promene jezik bogosluženja i da prihvate srpske crkvene vlasti. Od bugarskih sveštenika je traženo da potpišu izjavu kojom priznaju da su "ranije bili Srbi", sve dok bugarski komiti nisu njih i njihove očeve prisilili da se od Patrijaršije okrenu Egzarhatu, načinivši ih Bugarima. Zato sada kada su došli Srbi i oslobodili ih oni traže da se vrate u okrilje "Svete Crkve".[9] Sveštenici koji su pokazivali i najmanju neposlušnost bili su optuženi za izdaju i političku propagandu. Mnogi bugarski crkvenodostojnici su bili proterani: Kozma Debarski (episkop), Aksentije Bitoljski (arhiepiskop), Neofit Skopski, Meletije Veleski, Boris Ohridski i drugi.[10] Vođe makedonskog revolucionarnog pokreta su uklonjene, a od stanovništva je traženo da se izjasne kao Srbi. Oni koji su to odbijali su premlaćivani i mučeni.[9] Viđeniji ljudi i učitelji iz Skoplja koji su odbili da se izjasne kao Srbi su deportovani u Bugarsku.[11] Komisija za ispitivanje balkanskih ratova zaključuje da je srpska država u Makedoniji započela pozamašan sociološki eksperiment "asimilacije kroz teror".[10]

19. septembra 1919. godine Carigradska patrijaršija je za 800.000 franaka ustupila jurisdikciju nad pravoslavnim vernicima vardarske Makedonije Srpskoj pravoslavnoj crkvi.[12] Pravoslavni Makedonci, kasnije priznati kao zasebna nacija, su na popisima stanovništva Kraljevine SHS tretirani kao Srbi. Politika srbizacija je uključivala i promenu prezimena (npr. Petrov i Popov u Petrović i Popović).[13] Oblast Makedonije je u Kraljevini Jugoslaviji nazivana „Južnom Srbijom“ (neslužbeno) ili „Vardarskom banovinom“ (službeno). Paralelno sa kolonizacijom Kosova, sprovođena je i opsežna akcija srpske kolonizacije Povardarja, često na štetu seoskog stanovništva, koje je „iz dna duše mrzelo srpskog kolonistu”.[14] Srpski autor Đorđo Krstić je Vranjance i Piroćance smatrao najpodesnijim „za asimilaciju Makedonaca”.[15] Makedonsko delo, ilegalni časopis Unutrašnje makedonske revolucionarne organizacije, je neprestano pisao protiv "sistematske politike denacionalizacije i srbizacije" makedonskog stanovništva u makedonskim školama.[16] List „Balkanska federacija“, koji je izdavala Balkanska komunistička federacija u Beču, takođe piše protiv progona bugarskog stanovništa i lingvističke politike srbizacije koju je beogradska vlada nametala u Makedoniji.[17]. Govorni jezik makedonskih Slovena službeno je smatran dijalektom srpskohrvatskog jezika.[18] Pritom, ovaj južni dijalekat je potiskivan obrazovanjem, vojskom i drugim sredstvima, a njegova upotreba je bila kažnjiva.[19] Po današnjoj Makedoniji bilo je još i između dva rata dosta pripadnika VMRO, premda su to zapravo bili često i " pasivizirani " borci od prije, ili članovi makedonskih obitelji na školovanju ili radu u Bugarskoj. Prema izvješćima jugoslavenske žandarmerije, bila je često dovoljna nečija dojava da se u selu ili nekoj gradskoj četvrti (mahali) "kriju Bugaraši i kuju planove o atentatu" na nekog državnog službenika, uslijedili bi često pretresi čitavih sela ili mahala gdje su članovi VMRO tobože bili primjećeni, pritom bi žandarmerija često šikanirala pa i zlostavljala mještane i odnosila se prema istima gotovo bez razlike kao prema "izdajnicima". U biti, atentati su se u Makedoniji prije rata dogodili vrlo rijetko (najpoznatiji je bio ubojstvo državnog namještenika, a bivšeg sandžačkog četnika, Velimira Prelića u samom centru Skopja 1928), ali su " preventivn" racije bile vrlo česte i stvarale su nesumnjivo vrlo ružan dojam te opće nepovjerenje mjesnog stanovništva u novu državu.[nedostaje referenca]

Arčibald Rajs ocenjuje da je asimilacija Makedonaca nije uspela prvenstveno zbog loše i korumpirane srpske uprave, zbog čega je većina Makedonaca prestala da gaji naklonost prema Srbiji.[20]

Srbizacija Kosova

Glavni članci: Kolonizacija Kosova i Kosovski mit

Po priključenju Kosova Kraljevini Srbiji (kasnije Kraljevini SHS), Kosovski Albanci su bili suočeni sa politikom prisilne srbizacije, koja se ogledala u zabrani korišćenja albanskog jezika, pokrštavanju, kolonizaciji i etničkom čišćenju.[21] Vlasti su mislile da će asimilovati albansku decu i omladinu tako što će im dozvoliti školovanje isključivo na srpskom jeziku.[22]

Srbizacija Kosova je sprovođena nakon priključenja Kraljevini Srbiji.
Srbizacija Kosova je sprovođena nakon priključenja Kraljevini Srbiji.

Kosta Novaković (1866-1938), srpski političar i publicista, kao vojnik srpskog ekspedicionog korpusa u Prvom balkanskom ratu svedoči o nasilnoj „kolonizaciji i srbizaciji Kosova“, koja se sprovodila po priključenju krajeva naseljenih Albancima Srbiji.[23] U novoj državi, albanska naselja su bila preimenovana srpskim nazivima (npr. Ferizaj, odnosno Ferizović u Uroševac), a Albancima je bilo zabranjeno da se školuju na svom jeziku.[24] U Đakovici je sprovođeno i nasilno pokrštavanje katolika u srpsku pravoslavnu veru.[25] Istorijski institut u Prištini navodi da je Crna Gora pokrstila preko 1.700 Albanaca u srpsku pravoslavnu veru u oblasti Đakovice marta 1913.[26] Savremeni albanski istoričar Zef Mirdita navodi podatak da je u đakovačkoj oblasti tokom 1913. godine prevedeno u pravoslavlje oko 12.000 Albanaca katolika.[27]

Nakon rata, beogradska vlada je započela opsežan program kolonizacije Kosova, dajući prednost Srbima (i iz Srbije i iz Crne Gore), posebno bivšim vojnicima ili pripadnicima četničkih odreda.[28] Za srpske nacionaliste, srbizacija Kosova je značila naseljavanje Srba i progon kosovskih Albanaca, kako bi se umanjila njihova demografska prednost.[29] Dr Vaso Čubrilović, srpski akademik i političar, je 1937. godine napisao memorandum za Stojadinovićevu vladu kojim predlaže načine za posrbljavanje Kosova i rešavanje "albanskog problema".[30] Ovaj memorandum, poznat pod nazivom „Isterivanje Arnauta“, predviđa totalno etničko čišćenje Kosova od Albanaca.[31]

Srbizacija Vlaha

Srpski istoričar Ilarion Ruvarac spominje posrbljene Vlahe u Srbiji krajem 19. i početkom 20. veka.[1] Engleski novinar Noel Malkolm smatra da su tokom istorije mnogi Vlasi Bosne i Hercegovine asimilovani u srpsku populaciju putem pripadnosti srpskoj pravoslavnoj crkvi.[32] Sličan proces se dogodio i sa delom pravoslavnog vlaškog stanovništva u Hrvatskoj.[33]

Teorija o masovnom posrbljavanju Vlaha u BiH i Hrvatskoj je naročito popularna kod pojedinih hrvatskih i bošnjačkih nacionalista, pri čemu insistiraju na tome da prekodrinski Srbi nisu uopšte "pravi" Srbi nego nasilno posrbljeni Vlasi, niti su isti narod kao Srbi u Srbiji, često previđajući da se proces asimilacije starosjedilaca odigravao na celom Balkanu, kao i da je u prošlosti pojam Vlah imao mnogo različitih značenja Vlasi. Sa srpske strane dolaze kritike da citiranje Noel Malcolma često služi za dokazivanje te teze, iako je to teorija koje je postojala i prije njega.

U današnje vreme, pojedini predstavnici Vlaha u Srbiji, koji se na svom jeziku nazivaju Rumâni (Rumanji), uopšte ne prihvataju naziv Vlasi, tvrdeći da su svi oni Rumuni koji su u Timočkoj krajini izgloženi "nečuvenoj asimilaciji i srbizaciji".[34] Međutim, drugi predstavnici Vlaha opovrgavaju ovakve tvrdnje, naglašavajući vlašku autentičnost i smatrajući da je svrstavanje Vlaha u Rumune zapravo pokušaj rumunizacije.

Poznate asimilovane ličnosti

Branislav Nušić, srpski pisac cincarskog porekla.

Desrbizacija

Desrbizacija ili rasrbljavanje je proces gubljenja etničkog identiteta Srba. Tokom otomanske vladavine od 15. veka pa do 19. veka deo Srba hrišćana je, dobrovoljno ili silom, preveden na islam, čime je prihvatio tursko ime i kulturu. Turci su često birali srpske žene, kupujući ih od roditelja ili odvodeći ih silom.[47][48] Tokom otomanske vladavine dolazi do srpskih migracija prema austrijskoj i mletačkoj teritoriji.Na teritoriji Austrijskog carstva i Mletačke republike dolazi do prelazaka na katoličanstvo ili politike unijaćenja (pojedini pravoslavni mitropoliti su bili unijatski orjentisani). Nasilno pokatoličavanje je provođeno i u NDH.

Neki srpski autori vide desrbizaciju i u procesu nastajanja novih jugoslovenskih nacija (Crnogoraca, Bošnjaka i eventualno Makedonaca) nakon Drugog svetskog rata, u SFRJ.

Napomene

  1. ↑ 1,0 1,1 Izbor ili nametanje tradicije Ilarion Ruvarac: „...u nas Srba i posrbljenih medju nama Bugara, Vlaha, Cincara i Arbanasa...“.
  2. ↑ Heather Rae, State identities and the homogenisation of peoples
  3. ↑ Dimitrije Tucović, Izabrani spisi, knjiga II, str. 211. Prosveta, Beograd, 1950.
  4. ↑ na 786. i 787. strani Rječnika.
  5. ↑ Dejan Djokić, Yugoslavism: histories of a failed idea, 1918-1992
  6. ↑ R. J. Crampton, Eastern Europe in the twentieth century - and after
  7. ↑ Izveštaj međunarodne komisije o Balkanskim ratovima (str. 50)
  8. ↑ Izveštaj međunarodne komisije o Balkanskim ratovima (str. 52)
  9. ↑ 9,0 9,1 Izveštaj međunarodne komisije o Balkanskim ratovima (str. 53)
  10. ↑ 10,0 10,1 Izveštaj međunarodne komisije o Balkanskim ratovima (str. 165)
  11. ↑ Izveštaj međunarodne komisije o Balkanskim ratovima (str. 174)
  12. ↑ Hugh Poulton, Who are the Macedonians?
  13. ↑ L. S. Stavrianos, Traian Stoianovich The Balkans since 1453
  14. ↑ Stojan Kiselinovski, Etnički promeni vo Makedonija (1913– 1995), Skopje, 2000, str. 52.
  15. ↑ Đorđo Krstić, Kolonizacija u Južnoj Srbiji, str. 19–20, 74, 84. Sarajevo, 1928.
  16. ↑ „The Real Face of Serbian Education in Macedonia” (English). newspaper "Makedonsko Delo", No. 9 (Jan. 10, 1926), Vienna, original in Bulgarian. Pristupljeno 03. 08. 2007. 
  17. ↑ „An article by Dimiter Vlahov about the persecution of the Bulgarian population in Macedonia” (English). newspaper "Balkanska federatsia", No. 140, Aug.20, 1930, Vienna, original in Bulgarian. Pristupljeno 03. 08. 2007. 
  18. ↑ Friedman, V. (1985) "The sociolinguistics of literary Macedonian" in International Journal of the Sociology of Language. Vol. 52, pp. 31-57
  19. ↑ „By the Shar Mountain there is also terror and violence” (English). newspaper "Makedonsko Delo", No. 58, Jan. 25, 1928, Vienna, original in Bulgarian. Pristupljeno 03. 08. 2007. 
  20. ↑ Арчибалд Рајс, Чујте Срби
  21. ↑ Izveštaj međunarodne komisije za ispitivanje uzroka i vođenja Balkanskih ratova
  22. ↑ Ivo Banac, The national question in Yugoslavia: origins, history, politics
  23. ↑ „Kosta Novaković, Kolonizacija i srbizacija Kosova”. Arhivirano iz originala na datum 2013-12-25. Pristupljeno 2009-10-19. 
  24. ↑ Howard Clark, Civil Resistance in Kosovo. London: Pluto Press, 2000. ISBN 0-7453-1569-0
  25. ↑ „Leo Frojndlih, Albanska golgota”. Arhivirano iz originala na datum 2012-05-04. Pristupljeno 2009-10-19. 
  26. ↑ Isterivanja Albanaca i kolonizacija Kosova II Arhivirano 2006-10-31 na Wayback Machine-u (Istorijski institut u Prištini)
  27. ↑ „Zef Mirdita, Albanci u svjetlosti vanjske politike Srbije”. Arhivirano iz originala na datum 2001-06-25. Pristupljeno 2009-10-19. 
  28. ↑ Howard Clark, Civil resistance in Kosovo
  29. ↑ Ken Booth, The Kosovo tragedy: the human rights dimensions
  30. ↑ „Ante Beljo, Ideologija Velike Srbije”. Arhivirano iz originala na datum 2016-03-05. Pristupljeno 2009-11-11. 
  31. ↑ Historical dictionary of Kosova
  32. ↑ Noel Malcolm, The Vlachs in Bosnia
  33. ↑ Zef Mirdita, Vlasi u historiografiji, Hrvatski institut za povijest, 2003, Zagreb, 953-6324-43-1
  34. ↑ Vlasi suočeni sa krizom identiteta Glasovi sa druge strane ograde jednako žustro tvrde da su Vlasi iz regiona Timoka bili liseni svojih prava i izlozeni "nečuvenoj asimilaciji i srbizaciji". Slavoljub Gacovic, osnivac rumunske nevladine organizacije "Ariadnae filum" decidirano tvrdi da Vlasi ne postoje. "Svi smo mi Rumuni. Popis iz 2002.godine je namesten, nas ima oko 350.000", tvrdi Gacovic.
  35. ↑ Leopold von Ranke. The history of Servia and the Servian revolution. London,1853, p. 109., Эrnest Laviss, Alьfred Rambo. Istoriя XIX veka
  36. ↑ Srpska porodična enciklopedija; Narodna knjiga, Politika NM; 2007. godine, knjiga 11, strana 72, ISBN 978-86-331-2740-0
  37. ↑ 37,0 37,1 37,2 37,3 37,4 37,5 37,6 „POZNATI CINCARI I LJUDI CINCARSKOG POREKLA”. Arhivirano iz originala na datum 2009-08-20. Pristupljeno 2009-10-19. 
  38. ↑ Стилиян Чилингиров, Какво е дал българинът на другите народи (1938, 1939, 1941, 1991, 2006).
  39. ↑ "Od pivara do guvernera", Politikin zabavnik broj 2998 (strane 4, 5 i 6) od 24.7.2009. „Nemac po poreklu, (strana 4)... ...Majka Ana i otac Ignjat bili su Nemci, katolici i građani Mađarske, koja je to u vreme bila deo Austrougarske carevine. (strana 4, 5)...“
  40. ↑ 40,0 40,1 Sells, Michael (03. 07. 1996.). „Of Bogomils, Race, and Ivo Andric”. Arhivirano iz originala na datum 2009-02-04. Pristupljeno 2009-11-06. 
  41. ↑ Borislav Mihailović - Mihiz: Autobiografija - o drugima, Druga knjiga, page 137. BIGZ, 1995
  42. ↑ Kaplan, Robert D. (18. 04. 1993.). „A Reader's Guide to the Balkans”. New York Times. 
  43. ↑ YALE UNIVERSITY LIBRARY:Slavic, East European & Central Asian Collections
  44. ↑ Beznadezna povijest Ahmeda Nurudina
  45. ↑ Franko Simatovic Frenki: The Croat who heads Milosevic's secret police
  46. ↑ The Hague: Ex-Paramilitary Leader Pleads Not Guilty
  47. ↑ I took up lodgings near the church at the home of a Turk called Hasan, who had bought a Christian woman as his wife. - Marino Bizzi, 1610.
  48. ↑ A Christian woman approached me here, the wife of a Turk. With tears in her eyes, she explained that she was the most unfortunate and desperate woman in the country because she was being kept in the power of a Turk (although she was his wife) and could not get away from him - Marino Bizzi

Vanjske veze

Izvor: https://sh.wikipedia.org/w/index.php?title=Srbizacija&oldid=41810205