Filolaj

Filolaj (grč. Φιλόλαος, oko 470 – oko 385. god. st. e.) bio je antički grčki filozof, pripadnik pitagorejske škole.

Životopis[uredi | uredi kod]

Kao što je slučaj s većinom ostalih presokratskih mislilaca, o Filolajevom se životu veoma malo zna. Čini se da je boravio u Tebi negde 399. godine stare ere, a okvirni datumi njegovog rođenja i smrti ustanovljeni su na osnovu veza koje je održavao s drugim presokratskim filozofima, te na osnovu datuma spaljivanja središta pitagorejske škole (iz kojeg je morao bežati) oko 454. godine st. e. Filolaj je bio stariji savremenik Sokrata i Demokrita, verovatno nešto mlađi od Empedokla, te otprilike vršnjak Zenona iz Eleje, Melisa i Tukidida. Rođen je u Krotonu, Tarentu ili Herakleji, prema doksografskim zapisima Diogena Laertija.

Prema antičkim izvorima, održavao je bliske odnose sa Demokritom i možda bio jedan od njegovih učitelja. Filolaj je bio prvi od pitagorejskih mislilaca koji je ostavio pisana filozofska dela. Sastavio je jedan spis, čiji su oskudni fragmenti sačuvani u delima drugih filozofa i doksografa. Taj je spis tradicionalno nazvan O prirodi (Περὶ φύσεως), a koristio ga je Platon pri sastavljanju svog dijaloga Timaj.

Prema nekim obaveštenjima, Filolaj se nakon paljenja pitagorejskog središta u južnoj Italiji sklonio prvo u Lukaniju, a zatim u Tebu, gde su mu učenici bili Simija i Kebes, koji će kasnije biti uz Sokrata u trenutku njegove smrti 399. godine. Još pre toga Filolaj se vratio u Italiju, gde je bio učitelj Arhite. Filolaj je možda bio povezan i sa pitagorejskim izgnanicima u Flijuntu, koji se spominju u Platonovom Fedonu.

Filolaj je pisao na dorskom dijalektu i prvi je izneo učenje o kretanju Zemlje. Premda neki ispitivači to učenje pripisuju Pitagori, nema dokaza niti za autorstvo Pitagore niti mlađeg Hikete iz Sirakuze (oko 400–oko 335).

Kosmologija[uredi | uredi kod]

Filolajeve ideje o kosmologiji znatno su se razlikovale od dotadašnjih shvatanja o položaju Zemlje u kosmosu: on je odbacio učenje o fiksiranom pravcu u prostoru, razvio jedan od prvih negeocentričnih koncepata univerzuma i anticipirao moderne ideje Issaca Newtona i Nikole Kopernika. Ta njegova nova shvatanja doslovno su se kretala oko jednog hipotetičnog astronomskog objekta koji je on nazvao centralnom vatrom.

Jedna od čestih zabluda o Filolaju jeste ta da je on pretpostavio da se jedna sfera – koju čine fiksirane zvezde, pet planeta, Sunce, Mesec i Zemlja – okreću oko centralne vatre, ali da je – pošto ovih tela ima devet, a u skladu s pitagorejskom teorijom brojeva po kojoj prirodu čini broj deset – izmislio deseto telo koje je nazvao Antizemljom. Ta zabluda većim delom potiče od Aristotelovog ismevanja pitagorejske kosmologije u Metafizici.

Zapravo, Filolajeve ideje nastale su nekih stotinu godina pre zamisli o sferama, a postavka o Antizemlji je data kako bi se pitagorejskoj zajednici objasnile njegove revolucionarne ideje o nepostojanju nečega što bi bilo "gore" i "dole" u prostoru. On sam nikada nije smatrao fiksirane zvezde bilo kakvom sferom ili objektom. Filolaj je Sunce zamišljao kao jedan stakleni disk koji reflektuje svetlo kosmosa. Prema njemu, lunarni mesec čini 29,5 dana, lunarnu godinu 354 dana, a solarnu godinu 365,5 dana. Njegove nove ideje o prirodi Zemljinog mesta u kosmosu uticale su na Aristarha sa Samosa. Nikola Kopernik u svom delu De revolutionibus kaže da je još Filolaj znao o Zemljinoj revoluciji oko neke centralne vatre.

Teorija brojeva[uredi | uredi kod]

Filolaj se bavio pitagorejskom teorijom brojeva, a posebno je obrađivao karakteristike dekade – zbira prva četiti broja koja su činila tetraktis, koji je on nazvao "velikim, svemoćnim i sverodnim". Otkriće konveksnih poliedra nazvanih "Platonovo telo" Eudem pripisuje Pitagori, a Anaksimen je navodno bio prvi koji je tvrdio da postoje četiri tzv. osnovna elementa (prema drugima, to je bio tek Empedokle). Filolaj je, povezujući ove ideje, smatrao da osnovna priroda stvari zavisi od njihovog oblika, pa je tetraedar pripisao vatri, oktoedar vazduhu, ikosoedar vodi, a kocku zemlji. Dodekaedar je pripisao petom elementu, eteru ili, prema nekima, kosmosu. Ova teorija, koliko god površna s empirijskog stanovišta, pokazuje veliko poznavanje geometrije i uticala je na razvoj naučnih ispitivanja. Oslanjajući se na Parmenidovu filozofiju, Filolaj je dušu smatrao "mešavinom i harmonijom" delova tela. Takođe je pretpostavio samosvojenost duše, koja u telu obitava kao u nekoj vrsti izgnanstva.