Markovac (Velika Plana)
Za ostale upotrebe, v. Markovac (razvrstavanje).
| Markovac | |
|---|---|
|
| |
| Osnovni podaci | |
| Država |  Srbija
|
| Upravni okrug | Podunavski |
| Opština | Velika Plana |
| Stanovništvo | |
| Stanovništvo (2022) | 3228 |
| Geografija | |
| Koordinate | 44°14′04″N 21°06′14″E / 44.2345°N 21.104°E |
| Nadmorska visina | 95 m |
  Markovac Markovac (Srbije) | |
| Ostali podaci | |
| Poštanski kod | 11325 |
| Pozivni broj | 026 |
| Registarska oznaka | VP |
Koordinate: 44° 14′ 04" SGŠ, 21° 06′ 14" IGD
Markovac je naselje u Srbiji u opštini Velika Plana u Podunavskom okrugu. Prema popisu iz 2002. bilo je 3228 stanovnika (prema popisu iz 1991. bilo je 4076 stanovnika).
Udaljeno je 101 km od Beograda. Nalazi se na auto-putu E-75 Beograd - Niš gde se put odvaja za Svilajnac.
Kroz Markovac prolazi pruga Subotica - Beograd - Markovac - Lapovo - Niš.
Pokraj sela protiče Velika Morava, nalazi se na tromeđi opština i regiona (Lapovo i Rača su Šumadijski, Svilajnac je Pomoravski, a Markovac pripada opštini Velika Plana i Podunavskom okrugu).
Nastanak mesta Markovac spada u red starijih naselja a osnovan je po predanju za vreme prve seobe. Ovo naselje najpre osnovano na mestu koje se zove Lučanica, na samoj obali Morave, odakle je premešteno u Šljivare, u današnje Selište, da bi se sačuvalo od moravskih poplava. Ali kako se reka opet približila, to se premeste na današnje mesto.
U aračkim spiskovima pominje se Markovac koji je imao 1818. godine 118 a 1822. 111 kuća. Godine 1866. Markovac je imao 332 kuće, a po popisu iz 1921. u varošici je bilo 596 kuća sa 3085 stanovnika.
Po predanju Markovac je dobio ovo ime po Marku Krivokući koji je ovamo prvi došao iz Lapova. On je, vele, držao veliko imanje, bio je knez u selu i odlikovao se u borbi s Turcima. Kao vojvoda poginuo je u Resavi na mestu Jasenovo, gde je sada selo Jasenovo (Resava). Od Marka danas nema potomaka.
Druga porodica po starini jesu Konići (Stanojevići) poreklom od Peći, zatim Avramovići, čiji su preci došli iz Gložana (Resava), Pavlovići starinom iz Kovanice (srez despotovački), Miškovići i Jagorovići starinom sa Kosova, Čerkenovići takođe i to od Prizrena, odakle su došli prvo u Sedlare (Resava) pa ovamo, a veći deo tog velikog roda je promenio prezime u Kojadinovići, Docići i Bogosavljevići po tri sina Nedeljka Čerkenovića, koji je i sam došao iz Prizrena preko Sedlara i ubio Turčina za šta je u Smederevskoj Palanci osuđen na smrt, a onda pred izvršenje smrtne kazne zatražio da bude odvezan da bi dao dar svojim dželatima "jer je to običaj", kojom prilikom je ubio kadiju i zato bio rastrgnut na četvero ("konjima na repove"), posle čega su njegova udovica i tri sina prebegli rođacima u Markovac,[1] Stanimirovići koji su starinom iz Glogovca i t. d.
Najviše doseljenika ima iz Resave, pa iz moravskih sela, zatim iz Lepenice, Moravice, iz Južne Srbije, od Timoka i Crne Reke, sa Kosova od Niša, iz Jasenice, Belice i sa Vlasine.
[2]
Markovac je imao školu "od pre osamdeset godina".[3] Godine 1912. podignuta je nova zgrada za školu. Do 1870. služili su se lapovskom crkvom a te iste godine podigli svoju. Godine 1921. Markovac je proglašen za varošicu.
Godine 1892. osnovana je zemljoradničo-kreditna zadruga; 1894. osnovana je streljačka drožina ; godine 1895. osnovana je Pevačka družina a 1898. onovana je Potrošačko-nabavljačka zadruga.(podaci su do kraja 1928. godine) [4] .[5]
Meštani se pretežno bave poljoprivredom, ali sve veći je broj privatnih firmi i trgovinskih radnji, veliki broj meštana radi u inostranstvu.
Markovac je takođe poznat po „starom hrastu" koji je star nekoliko stotina godina. Po ovom hrastu je i motel dobio naziv.
U naselju Markovac živi 2639 punoletnih stanovnika, a prosečna starost stanovništva iznosi 42,8 godina (40,7 kod muškaraca i 44,8 kod žena). U naselju ima 991 domaćinstvo, a prosečan broj članova po domaćinstvu je 3,26. Veliki broj meštana je na privremenom radu u inostranstvu i preko leta dolaze na godišnji odmor.
Ovo naselje je velikim delom naseljeno Srbima (prema popisu iz 2002. godine), a u poslednja tri popisa, primećen je pad u broju stanovnika.
|
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Etnički sastav prema popisu iz 2002. | ||||
|---|---|---|---|---|
| Srbi | 3193 | 98.91% | ||
| Makedonci | 7 | 0.21% | ||
| Crnogorci | 3 | 0.09% | ||
| Hrvati | 2 | 0.06% | ||
| Rusi | 2 | 0.06% | ||
| Jugosloveni | 1 | 0.03% | ||
| nepoznato | 4 | 0.12% | ||
| m | ž | |||
| ? | 2 | 7 | ||
| 80+ | 48 | 70 | ||
| 75-79 | 55 | 95 | ||
| 70-74 | 86 | 139 | ||
| 65-69 | 100 | 121 | ||
| 60-64 | 100 | 102 | ||
| 55-59 | 73 | 76 | ||
| 50-54 | 110 | 126 | ||
| 45-49 | 123 | 124 | ||
| 40-44 | 102 | 104 | ||
| 35-39 | 78 | 88 | ||
| 30-34 | 106 | 101 | ||
| 25-29 | 112 | 103 | ||
| 20-24 | 115 | 111 | ||
| 15-19 | 89 | 82 | ||
| 10-14 | 105 | 93 | ||
| 5-9 | 80 | 70 | ||
| 0-4 | 76 | 56 | ||
| prosek | 40.7 | 44.8 | ||
|
|
|
|
| Pol | Ukupno | Poljoprivreda, lov i šumarstvo | Ribarstvo | Vađenje rude i kamena | Prerađivačka industrija | Proizvodnja i snabdevanje... | Građevinarstvo | Trgovina | Hoteli i restorani | Saobraćaj, skladištenje i veze |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Muški | 660 | 216 | - | 2 | 127 | 17 | 78 | 54 | 19 | 78 |
| Ženski | 357 | 151 | - | - | 48 | 3 | 5 | 45 | 32 | 7 |
| Oba | 1017 | 367 | - | 2 | 175 | 20 | 83 | 99 | 51 | 85 |
| Pol | Finansijsko posredovanje | Nekretnine | Državna uprava i odbrana | Obrazovanje | Zdravstveni i socijalni rad | Ostale uslužne aktivnosti | Privatna domaćinstva | Eksteritorijalne organizacije i tela | Nepoznato | |
| Muški | 3 | 8 | 22 | 14 | 5 | 12 | - | - | 5 | |
| Ženski | - | 2 | 9 | 17 | 27 | 8 | 2 | - | 1 | |
| Oba | 3 | 10 | 31 | 31 | 32 | 20 | 2 | - | 6 |
- ↑ prema feljtonu "Ko su Šumadinci" Mileta Nedeljkovića, Glas javnosti 2001
- ↑ Literatura „Letopis Podunavskih mesta“(Beč 1998) period 1812–1935 Letopisa, po predanju, Podunavskih mesta i običaji nastanak sela ko su bili Dosenjenici čime se bavili meštani
- ↑ N.B. "pre osamdeset godina" se odnosi na izvor iz 1928, dakle, 1840-ih godina, kad se osnovne trogodišnje i četverogodišnje škole u novoosnovanoj Srbiji i otvaraju. To je i očigledno jer se u sledećoj rečenici pominje da je 1912, dakle pre više od 100 godina, napravljena nova zgrada za školu.
- ↑ Podaci su uzeti iz: T. Radivojević, Lepenica-posebni Deo u (rukopisu) i iz „Letopisa“ opštine varošice Markovca, Br. 8/1928)
- ↑ Podaci su uzeti iz: „Naselja“ knj.19. dr. B. M. Drobnjaković (1925)Smederevsko Podunavlje i Jasenica)
- ↑ Knjiga 9, Stanovništvo, uporedni pregled broja stanovnika 1948, 1953, 1961, 1971, 1981, 1991, 2002, podaci po naseljima, Republički zavod za statistiku, Beograd, maj 2004, ISBN 86-84433-14-9
- ↑ Knjiga 2, Stanovništvo, pol i starost, podaci po naseljima, Republički zavod za statistiku, Beograd, februar 2003, ISBN 86-84433-01-7
- Izvor Monografija Podunavske oblasti 1812-1927 sastavio Dr, Vladimir Margan biv. Predsednik Oblasnog odbora Komesar Oblasne Samouprave, objavjeno (1927)„Napredak Pančevo“
- „Letopis“: Podunavska mesta i običaji Marina (Beč 1999).
Letopis period 1812–2009. Sastavio od Pisanih tragova, Letopisa, po predanju mesta u Južnoj Srbiji, mesta i običaji nastanak sela ko su bili Doseljenici čime su se bavili meštani
- Napomena
U uvodnom delu autor je dao kratak istorijski pregled ovog područja od praistorijskih vremena do stvaranje države Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca. Najveći prilog u ovom delu čine ,»Letopisi« i trudio se da ne propusti nijednu važnu činjenicu u prošlosti opisivanih mesta.
Inače Monografija Podunavske oblasti (Pančevo, 1929) koju je sastavio dr Vladimir Margan sačinjena je od tri dela i predstavlja i danas jedno od nezaobilaznih dela za proučavanje Srbije i Banata.
Napisali su najbolji poznavaoci pojedinih tema i problema – istaknuti istoričari, profesori univerziteta, direktori škola, seoski načelnici, ekonomisti, inžinjeri, socijolozi, lekari, crkvena lica, pravnici, kustosii bibliotekari. Ukupno 61 autor.
Stavljajući današnjim čitaocima na uvid ovo delo, koje se prvi put pojavljuje u ovom obliku, verujemo da ćemo zadovoljiti već dosta raširen interes za proučavanje prošlosti naših naselja.
