Španjolski protektorat u Maroku
| ||||||||||||||||||||||||||
.svg)
Španjolski protektorat u Maroku (španjolski: Protectorado español en Marruecos, arapski: الحماية الإسبانية على المغرب) bio je kolonijalistička tvorevina na marokanskom tlu koja je egzistirala od 1912. do 1956.
Prostirao se po sjevernom Maroku od Laracha na atlanskoj obali sve do 48 kilometara istočno od Melille na Mediteranu.[1] Pored tog unutar protektorata je bio i pustinjski pojas na jugozapadu uz granicu sa Španjolskom Saharom - znan kao Tarfaya. Kad su Francuzi 1934. okupirali jug Maroka, Španjolci su zauzeli Ifni.[1]
Španjolska je za šefa svog protektorata postavila kalifa (vicekralja), kog je odabrao marokanski sultan, jer je on i nadalje formalno bio vladar čitavog Maroka. Tako je kalif uz pomoć marionetske vlade upravljao tim dijelom zemlje. Na taj je način Španjolska zadovoljila formu, da je Maroko i nadalje unitarna zemlja sa svojim sultanom kao suverenom, iako je vršila vlast potpuno nezavisno čak i od Francuskog protektorata.[1]
Grad Tanger u kom je tad čak 40.000 stanovnika govorilo španjolski dobio je specijalnu međunarodnu upravu na čijem čelu je formalno bio mandub (predstavnik sultana). Iako je manduba formalno (de jure) imenovao sultan, u stvarnosti su ga birali Francuzi. Nakon francuskog poraza - 1940., španjolske trupe zauzele su Tanger, ali su se povukle iz njega - 1945. kad su Saveznici pobjedili u Drugom svjetskom ratu.[1]
Španjolski protektorat okruživao je luke Ceutu i Melillu, koje su već vijekovima bile u španjolskim rukama, pored obalnog pojasa uključivao je i planinsku unutrašnjost sa rudnicima željezne rude u Masivu Rif. Za razliku od obalnog pojasa Španjolci su teško kontrolirali planinsku unutrašnjost naseljenu Berberima, jer oni nisu baš poštovali autoritet sultana.[1]
Španjolci su za svoju prijestolnicu odabrali Tétouan, i oni su poput Francuza u svojoj zoni - po uredima državne uprave zaposlili činovnike iz Evrope, za razliku od tog po ruralnim krajevima postavljali bi po jednog povjerenika iz redova lokalnog stanovništva.[1]
Španjolci su u etapama širili svoju vlast, krenuli su od ravničarskog obalnog pojasa uz Atlantik i gradova; Larache, Ksar el-Kebir i Asilah. Taj kraj bio je utvrda nekadašnjeg marokanskog guvernera Ahmeda al-Raisulija, koji je s jedne strane bio patriot, a sa druge potpuni odmetnik. Španjolska ga nije dugo trpila, pa je on u martu 1913. pobjegao u planine, gdje je živio 12 godina kao odmetnik sve dok ga nije zarobio drugi vođa marokanske gerile - Abd el-Krim.[1]
Abd el-Krim bio je Berber i dobar poznavaoc islama, uz to je dobro vladao španjolskim i arapskim i poznavao mentalitet obiju kultura. Jedno vrijeme nakon Prvog svjetskog rata proveo je u zatvoru zbog subverzivnih aktivnosti, kad je oslobođen sklonio se u Ajdir u Masivu Rif da organizira ustanak. Abd el-Krim je sa svojim ustanicima u julu 1921. uspio uništiti španjolske snage poslane da ga unište, nešto kasnije osnovao je Rifsku republiku, koja je 1923. proglasila nezavisnost.[1]
Osjetivši zajedničku opasnost Španjolci i Francuzi udružili su snage i sa više od 250.000 vojnika krenuli na Rifsku republiku i konačno je uništili. Abd el-Krim se u maju 1926. predao Francuzima koji su ga protjerali.[1]
Ostali period španjolskog protektorata protekao je relativno mirno. Zbog tog je general Francisco Franco uspio 1936. pokrenuti svoju ofenzivu na Španjolsku republiku iz Maroka i regrutirati velik broj dobrovoljaca koji su ga vjerno služili u španjolskom građanskom ratu. Premda su Španjolci imali manje sredstava od Francuza, njihov režim je u nekim pogledima bio liberalniji i ne toliko etnički diskriminatoran. Po školama je arapski bio rašireniji od španjolskog, a marokanskim učenicima ne samo da nije zabranjivano već su bili i poticani da odu u Egipat na islamske univerzitete. Isto tako nisu ni pokušavali vladati kao Francuzi u svojoj zoni - tako da huškaju Berbere protiv Arapa, ali je to možda rezultat djelovanja Abd el-Krima koji je inzistirao na provođenju islamskog zakonodavstva.[1]
Nakon slamanja Rifske republike, dva protektorata, gotovo su potpuno prestala surađivati. Njihova neslaganja dosegnula su kulminaciju 1953. kad su Francuzi]] smjenili i deportirali sultana. Španjolski visoki komesar, koji nije bio konzultiran, odbio je priznati taj čin i nastavio tretirati Muhamed V. kao suverena na teritoriju španjolskog protektorata. U tom periodu su progonjeni marokanski patrioti bježali iz francuske zone u španjolsku zonu.[1]
Zbog svega toga su španjolske vlasti bile iznenađene kad su Francuzi - 1956. odlučili dati nezavisnost Maroku. Odgovarajući sporazum sa Španjolskom je ipak donesen 7. aprila 1956., i svečano obilježen dolaskom sultana u Španjolsku. Španjolski protektorat je na taj način dovršen bez trzavica i problema koji su okarektirizirali prestanak Francuskog protektorata. Nakon što su se Španjolci povukli Tétouan je ponovno postao miran provincijski grad.[1]
Tarfaya je vraćena Maroku 1958., a Ifni 1970. dok su Melillu i Ceutu (sa većinskim španjolskim stanovništvom Španjolci zadržali u svojim rukama.[1]
- The Spanish Zone (en)
