Soko grad (Piva)
Soko grad (Pivski) je srednjovjekovna tvrđava nad sastavcima Pive i Tare, iznad današnjeg Šćepan Polja. U geografskom smislu ovo područje je dio Pivske visoravni, administrativno je u opštini Plužine, u sjeverozapadnom dijelu Crne Gore.
Uvid u toponimiju jugoistočne Evrope pokazuje da na tom području postoji više lokaliteta sa tvrđavskim ansamblom pod imenima Soko, Sokograd, Sokolovo, Sokol, Sokolac, i sl. Iz strateških razloga odbrane tvrđave su podizane u prirodnom ambijentu sa dominantnim položajem u odnosu na okolinu. Ime ovih tvrđava je asocijacija na pticu sokola koja sa uzvisine posmatra i kontrolira okolinu.
U srednjovjekovnoj Bosni postojala su četiri Sokola: Sokol na Plivi u Donjim Krajima, Sokol kod Gračanice u Usori, Sokol u Konavlima i Sokol u Međurječju. Sokolačka tvrđava kod Bihaća je u srednjem vijeku bila u sastavu Hrvatske.
Soko grad je podigao vojvoda Vlatko Vuković Kosača u drugoj polovini XIV stoljeću (oko 1370. god). Dogradnju je nastavio Hrana Vuković, kada je dograđena cisterna i sigurnosni tuneli. Bio je ljetnja rezidencija u kojoj su stolovali veliki vojvoda Sandalj Hranić i njegov sinovac, vojvoda i herceg Stefan (Stjepan) Vukčić Kosača. Pored Soko grada ljeti su boravili i u utvrđenom Samoboru kod trgovačkog grada Goražda i u Kozmanu kod trgovačkog grada Foče. To su bile tri ljetnje rezidencije i sve tri izgrađena uz rijeku Drinu.[1]
Sandalj Hranić je "pod Sokolom na Stefan Polju" izdao dvije povelje Dubrovčanima.[2] Prva je izdana 24 juna 1419, kada je Sandalj prodao svoj dio Kovavla Dubrovniku, što su na povelji posvjedočili svi njemu podložni vlastelini, prisutni u Sokolu.[3]
U maju godinu dana kasnije (30.05.1420.) godine napisana je još jedna povelja u Soko gradu. Tada je potvrđena prodaja i dijela Konavla porodice Pavlović. Navodi se i da je porodica Kosača saglasna s prodajom Pavlovićevog dijela Konavala Dubrovačkoj Republici. Svjedoci povelje se pominju istim redoslijedom kao i u prethodnoj povelji iz 1419. godine.[4]
Sam vojvoda Stefan je dobio ime po svom gradu kao Stefan od Sokola (magnifico domino Stefano de Sochol, magno vayvoda regni Bossine).[5]
U dvije povelje aragonsko-napuljskog kralja Alfonsa V Aragonskog iz 1444 i 1454 i povelji “rimskog kralja” Fridriha III 1448, Sokol se nalazi na prvom mjestu kod nabrajanja posjeda Stefana Vukčića Kosače.
Krajem jula 1445. godine Stjepan Vukčić iz Sokola slao je poslanstvo koje je narednog mjeseca zaključilo mir sa Venecijom. Početkom 1451. godine Stefan Vukčić pregovarao je sa Dubrovčanima u Foči, Sokolu i Đurđevcu o ekonomskim pitanjima. U Sokolu je januara 1455. godine primio osmanskog poslanika koji je iskazivao negativan stav prema Dubrovčanima. U Sokolu je 1455. godine planirana ženidba hercega Stjepana Vukčića i njegovih sinova Vlatka i Vladislava. Tim povodom tri dubrovačka poslanika sa bogatim darovima, tkaninama i većim brojem muzičara bili su upućeni u Sokol.
Ima mišljenja da je Soko Stefanov glavni grad.[6]
Vojvoda Sandalj Hranić i herceg Stefan Vukčić Kosača sagradili su u neposredinoj blizini Soko grada dvije zadužbine, Sandalj crkvu Svetog Stefana, tzv. Šćepanicu, na Šćepan Polju, a Stefan manastir Zagrađe. Obojica su u svojim zadužbinama sagradili za sebe grobnicu - vojvoda je sahranjen ispod stećaka u svojoj Šćepanici, dok herceg Stefan, zbog navale Osmanlija na njegove posjede, nije sahranjen u manastiru.[6]
Iako se Soko grad u sačuvanim izvorima prvi put pominje u pomenutim poveljama, izvjesno je da je postojao i ranije, vjerovatno krajem XIV vijeka. Smješten je na uzvišenju čiji vrh je na 927 metara nadmorske visine. Skoro vertikalne stijene činile su prirodnu odbranu gradu, a na strmom uzvišenju bila je tvrđava s vlastelinskim dvorom. Danas su vidljivi, iako zarasli u korov, ostaci bedema, kule, cisterne i dvije uklesane kamene klupe (stolice). U stolicu koja se nalazi sa desne strane udario je grom, tako da se i sada vidi taj odlomljeni dio. Grad je pravljen od siga iz Grubačkih kuća.
Podgrađe tvrđave, današnje naselje Šćepan Polje, mjesto koje se pod toponimom Međurječje prvi put pominje još u izvještajima vizantijskih hroničara iz X vijeka. Konstantin Porfirogenet ga navodi u poglavlju o naseljima u srpskoj državi. Pod imenom Stefan polje, prvi put se pominje 1419. godine u dubrovačkim izvorima, a zatim 1428, 1447. i 1452. godine kao naselje u bosanskom kraljevstvu, u dijelu kojim je vladala feudalna porodica Kosače.[2]
Soko su razrušile Osmanlije 1466. god, nakon napada na Pivu, Šćepan polje i okolinu. Knez Radoje Zupčićje bio je zadužen za odbranu grada. U pregovorima je predao grad, a za nagradu su mu osmanlijski osvajači dali neke posjede.[7]
Ostaci srednjovjekovne crkve svetog Stefana (Šćepanica) nalaze se u Šćepan polju. Crkvu sa grobnicom podigao je Sandalj Hranić Kosača, i u njoj je sahranjen pod stećkom. Iako su još i danas djelimično sačuvani zidovi, pa i volat crkve, ona je porušena, dok se još krajem prošlog vijeka njen izgled mogao detaljno rekonstruisati. Crkva je bila izgrađena od kamena. U blizini se nalaze i ostaci stepeništa, a imala je dovedenu vodu.[8]
Manastir se nalazi na otprilike pola puta između grada Sokola i Šćepan Polja. Izgrađen je u prvoj polovini XV vijeka. Vjekovima je bio gotovo u ruševinama, da bi njegova obnova počela 1998. godine, a u septembru 2019 godine je osveštan. Obnovljena je crkva, uređen je manastirski krug, izgrađeni su zidovi kapija, podzide, zvonici, konak, ali i atraktivni vidikovac sa durbinom. U ovom manastiru je smještena i ikonopisačka radionica Unutrašnjost hercegove crkve manastira Zagrađe posvećena je rođenju Svetog Jovana Krstitelja, i krasi je freskopis, koji je oslikao iguman Lazar (Stojković). Asfaltiran je put do manastira.
Nekropola Grčko groblje u Šćepan Polju nalazi se na listi 28 srednjovjekovnih nekropola stećaka koje su 2016. godine proglašene Svjetskom baštinom UNESCO-a.
Lokacija Soko grada dio je zaštićenog područja Park prirode Piva, prema odluci državnih organa Crne Gore.
- ↑ „Svetozar Ćorović: Istorija srpskog naroda - Bosna kao stožer nove srpskohrvatske države”. INTERNET IZDANJE IZVRŠNI PRODUCENT I POKROVITELJ Tehnologije, izdavaštvo i agencija Janus Beograd, novembar 2001. Pristupljeno 9. 2. 2023.
- ↑ 2,0 2,1 „Esad Kurtović: FINANCIJSKI PROBLEMI SANDALJA HRANIĆA KAO RAZLOG PRODAJE KONAVALA DUBROVČANIMA”. ibn-sina.net, novembar 2001. Pristupljeno 9. 2. 2023.
- ↑ „Pavao Anđelić: Srednjovjekovni pečati iz Bosne i Hercegovine”. ANUBiH, Sarajevo 1970.. Arhivirano iz originala na datum 2023-12-03. Pristupljeno 19. 11. 2023.
- ↑ „Esad Kurtović: Veliki vojvoda bosanski Sandalj Hranić Kosača”. INSTITUT ZA ISTORIJU Sarajevo, 2009. Pristupljeno 9. 11. 2023.
- ↑ Pružiš ruku i ubereš zvijezde - www.vijesti.me, 2020
- ↑ 6,0 6,1 „Esad Kurtović, Emir Filipović: Četiri bosanska Sokola”. Pregled Sarajevo, 2011. Pristupljeno 9. 11. 2023.
- ↑ „Soko”. www.knezevina-hercegovina.com. Pristupljeno 9. 2. 2023.
- ↑ „Tatjana Mićević-Đurić, Valerija Soldo-Rešetar - Likovne umjetnosti i obitelj Kosača”. Filozofski fakulte, Mostar, 2017.. Pristupljeno 19. 11. 2023.