Japodska kulturna grupa

Izvor: Wikipedija
Prijeđi na navigaciju Prijeđi na pretragu

Japodska kulturna grupa se počela formirati kada je na matičnu japodsku teritoriju u Lici stigao talas novog, panonskog stanovništva, koji su bili nosioci kulture polja sa urnama. Kraj drugog milenijuma p.n.e. prošao je u međusobnom prožimanju starog i novog. Arheološkim istraživanjima najstarijih grobovi u velikoj nekropoli u Kompolju nedaleko od Otočca, na prelazu iz drugog u prvi milenijum p.n.e. registrovani su pokojnici sahranjeni po starom običaju u raširenom položaju (poneki i u grubim sanducima od drvenih dasaka) i urne sa pepelom spaljenih, koje ne samo ritusom već i samom svojom karakterističnom formom jasno svjedoče o panonskom porijeklu tog novog običaja.[1]

Prema Ružici Drechler-Bižić[uredi | uredi kod]

Prostorna granica u kojoj se može pratiti kultura Japoda obuhvata područja između Sane na istoku, Zrmanje i Velebita na jugu i Jadranskog mora na zapadu (do IV st. pr. n.e., kada su ih potisnuli Liburni, koji su iskoristili prodor Kelta), dok su u Istri rijekom Rašom graničili sa Histrima. Navedene granice su odredili pronađeni ostaci materijalne kulture, te izvori grčkih i rimskih pisaca. Obzirom na nedovoljnu istraženost i česta pomijeranja granica u to vrijeme, one se mogu smatrati grubo određenom prostornom dimenzijom etničkog i kulturnog japodskog teritorija.

U periodu od 12. do kraja 1.stoljeća p.n.e. na teritoriji Japoda razvijao se cjelovit i jedinstven korpus materijalne kulture. Počeo je krajem bronzanog, trajao tokom cijelog željeznog doba i završio se uklapanjem Japoda u rimski provincijalni sistem.[2] Uočivši istovrsnost arheološke građe arheolozi su ovaj korpus definisali kao japodska kultura željeznog doba. Za cjelovito definiranje pojma najzaslužnija je Ružica Drechler-Bižić koja je razvoj kulture podijelila u 7 razvojnih cjelina. Svoju periodizaaciju radila je više porema nalazima sa ličkog prostora.[3]

Do sada je otkriveno oko 200 gradinskih naselja, a neka od njih su Prozor, Kompolje-Hrvatsko polje kod Otočca, Pećina kod Ličkog Lešća, Gradina nad Pećinom, dok su velike ravne nekropole otkrivene i u Jezerinama, Golubiću, Ribiću, Ripču kod Bihaća, te Osretku kod Cazina.[4] Od ukupnog broja otkrivenih gradina oko 150 se nalazi na prostoru Like, dok je oko 50 locirano na području srednjeg toka Une. Pored gradina u srednjem toku Une otkrivene su lokacije sojeničkih naselja u Ripču, Golubiću, Ribiću, a navodi se postojanje istih u Kraljama i Brekovici.[5] Najviše je istraženo sojeničko naselje u Ripču.[6][7]

Naziv
faze 		Period Odgovara Arheološka naslazišta Nalazi
Faza 1 1200-800 Halštat HaA1-HaB2 Lički lokaliteti Fibule: lučne s dva diska na luku, velike lučne jednopetljaste, dvodijelne s ravnom nogom, spiralne naočaste manjih dimenzija, sjekire sa zaliscima, bronzana koplja, srpovi, rijetki noževi, tordirane bronzane narukvice, igle s okruglom glavom. Keramika je sa kaneliranjem i facetiranjem, potkovičastim, koljenastim i horizontalnim drškama a jedan dio keramike je sa osobinama Kulture polja sa urnama.
Faza 2 800-700 Halštat HaB2-HaC1 Prozor, Drežnik, Koranski Lug, Kompolje, Jezerine Fibule: Spiralne naočalaste, tipa Golinjevo, raskucanog luka s urezanim ukrasima, pijavičaste (sanguisuga) kao najstariji italski import u jadranskom zaleđu, igla s pločastom glavom i zadebljanjem na vratu, igle s roščićem na zadebljanju na vratu, tordirane ogrlice, privjesci u obliku praporca. Keramički oblici obuhvataju bikonične posude visokog vrata, izvijenog facetiranog ili kaneliranog oboda, zdjele oštro profiliranog vrata, najčešće s dvije vertikalne ili horizontalne drške. Svi ovi oblici nastali su pod uticajem kulture polja sa urnama.
Faza 3 700-600 Halštat HaC1 i C2 Kompolj, Prozor, Smiljan, Vrepac, Kostele na Uni Fibule: lučne jednopetljaste s zrnom jantara, s rebrastim lukom, spiralne naočaste, bronzani nakit, dijelovi nošnje, dok je oružje rijetko, bronzani pravougaoni okovi pojasa, oglavlja od bronzanog lima s iskucanim geometrijskim ornamentom. Pojavljuju se i igle s stožastom glavom iz Italije, posredstvom Liburna. Keramička posuda s uvučenim obodom, šalica s drškom, trbušasti lonac s uskim obodom, ostava oružja s bronzanim i željeznim kopljima i željeznim mačem
Faza 4 600-500 Halštat HaD1-2 Prozor, Kompolje, Smiljan, Široka Kula, gradina u Ripču Fibula: s tri kuglice na luku i dugom nogom (japodska posebnost), u obliku naočala (sada sa diskovima u sredini od jednog komada), zmijaste s diskom na luku, igle s kuglicama na vratu, igle s lučno savijenom glavom i dvije male petlje, dvokrake igle s glavom u obliku više osmica, ogrlice od jantarskih zrna, privjesci sa stiliziranim ljudskim likovima (dominiraju žene i ratnici), privjesci koji prikazuju različite životinje (ptice, ribe, konji), okovi za pojas ukrašeni nizom ratnika prikatzanih u obliku trougla a krijeste šljemova spuštaju se niz vrat. Zbog velikog broja navedenih nalaza, smatra se da su proizvod japodskih radionica.
Faza 5 500-300 HaD2-3 Kompolje, Prozor, Velike Njive u Vrepcu, Široka Kula, Vinica Fibule: certosa (u velikom broju), s tri kuglice na luku, s glavom ili lukom u obliku životinja, tropetljaste s jantarskim zrnima na luku, privjesci rađeni na proboj, bronzani i željezni pojasni okovi, ornamentirana jantarna i staklena zrna. Keramičke posudice s jednom ili dvije ručke, šalica s drškom iznad oboda. Pojavljuju se i ornamenti u boji.
Faza 6 300-180/170 Laten Vinica, Jezerine, Ribić, Golubić, Prozor, Široka Kula, Trošmarija, Kompolje Fibule: s lukom okruglog presjeka, ataklena zrna s tri lica, narebrena staklena ogrlica koja visi na luku fibule, pločaste liburnskog tipa, okovi za pojas sa reljefnim likom životinja, pektorali (vrsta krsta kojeg nose visoki crkveni dostojanstvenici na prsima)[8], dugmad u obliku krsta[9]
Faza 7 180-35 Laten Pločaste fibule mlađe varijante, pojedina staklena zrna, geme, nakit od srebra, profilirana jantarska zrna, rijetko bojni željezni noževi

Prema Zdravku Mariću[uredi | uredi kod]

Dolina rijeke Une ima nešto drugačiju sliku kulturnog razvoja čemu je uzrok veći uticaj iz područja kulture polja sa urnama. Ovaj prostor najkasnije je u 8. stoljeću pripao Japodima.[10] Na osnovu nekih specifičnosti arheolog Zdravko Marić je iznio hronologiju nalaza i podijelio je u 6 faza.[11]

Dolina Une je, kao tranzitna komunikacija između mediterana i panonske nizije do Podunavlja, predstavljala prostor na kojem se pored razvoja kulture, razvijala i trgovina. Japodski teritorij u cjelini je u to vrijeme obuhvatao važnu stratešku regiju. Na japodsku kulturu i trgovinu utjecala je grčka kolonizacija Jadrana i odnosi sa Grcima.[12] Skoro istovremeno Japodi su se suočili sa ivazijom Kelta koji su sa područja sjeverne Italije i Alpa prodirali na Balkan i Podunavlje u IV st. p.n.e. Svojim prisustvom u Panoniji djelimično su izvršili uticaj i na Japode u kulturnom smislu.

Najveći domet u duhovnoj i profanoj sferi života Japodi u dolini Une su ostvarili krajem VI i početkom V stoljeća p.n.e. U umjetnosti je kod Japoda prisutna figuralna komponenta, gdje prevladava primijenjena umjetnost i sitna plastika. Ljudske i životinjske figurice, karakteristične ulavnom za unutrašnjost, u najvećem broju su pronađene u Ripču (15-ak komada) i Ormožu u Sloveniji (10 komada).[13] Tragove likovnog stvaralaštva Japodi su ostavili na pečenoj glini, bronzi, jantaru, staklu, kamenu i rjeđe srebru.[14] Koristitli su se tehnikama urezivanja, apliciranja, modelovanja, iskucavanja i livenja. Od upotrebnih predmeta najbrojnije su keramičke posude koje su se koristile u kućanstvu ili posude koje su služile u kultne svrhe.

Osobitost japodske kulture i arheoloških nalaza jeste česta upotreba jantara u izradi nakita, ukrašavanju fibula i privjesaka. Čest motiv japodskih majstora oblikovanja jantara jeste konjska glava, za što nisu jasni dokazi da li su Japodi bili uzgajivači konja ili je u pitanju posebno značenje u religiji.

Uticaj Rimljana na Ilire bio je višestruk, a u najvećoj mjeri je ostvaren nakon što su ilirska područja pala pod vlast Rimskog carstva. Poslije II stoljeća p.n.e. Japodi su u dodiru sa rimskim svijetom bili izloženi akulturacijskim, privrednim i političkim promjenama.[6]

Naziv
faze 		Period Odgovara Nalazi
Faza 1 800-650 Jezerine, Golubić Fibule: spiralne naočalaste fibule, zatim tipa Golinjevo treće generacije, raskucanog luka s urezanim ukrasima, pijavičaste (sanguisuga) fibule, igle s pločastom glavom i zadebljanjem na vratu, igle s roščićem na zadebljanju vrata, tordirane ogrlice (torkvesi), privjesci u obliku praporca, jednostavni cjevasti privjesci s kružnom glavom
650-500 Marić naglašava 150 godina praznine između I i II faze. Prvi put je ovakvu tezu iznio 1968. godine i u periodu od 650. do 500. p.n.e., nisu pronađene nekropole na kojima su se stanovnici Pounja sahranjivali. Njegova je pretpostavka da su se stanovnici iselili i sahranjivali na nekom drugom mjestu. Nakon toga su se vratili. Iskopavanjem naselja i nekropole na Gradini i sojeničkog naselja u Ripču Branka Raunig tvrdi da nalazi sa ovih lokaliteta popunjavaju prazninu između 650-500. god. p.n.e.[15]
Faza 2 500-360 Jezerine, Golubić, Ribić Fibule:gusjeničaste, certosa, lučne željezne, s omotanim lukom, okrugli profilirani privjesci od bronzanog lima, pincete blago proširenih krajeva, pljosnata zrna jantara s urezanim geometrijskim ornamentom, pravougaoni okovi za pojas rađeni na proboj i bikonične posude s dvije drške.
Faza 3 360-250 Laten Jezerine, Ribić, Golubić Fibule s unatrag prebačenom nožicom i kuglicom na nozi, dalmatsko-japodsk s unatrag povijenim produžetkom noge srodnih ranolatenskim fibulama, s okruglim proširenjima i umetkom od jantara ili stakla na nozi prebačenoj unatrag i spojenoj s lukom, čunjaste certosa, dvospiralne sa zrnima jantara na luku, dugmad u obliku krsta, pločice na proboj. Keramika nastavlja s daljnjom redukcijom oblika. Prevladavaju posude ravno odsječenog oboda bez profilacije. Velike bikonične posude su i dalje u upotrebi kao i male posudice s dvije drške. Ornament je geometrijski nanesen crnom ili smeđom bojom na crvene ili žućkaste posude
Faza 4 250-110 Laten Jezerine, Golubić, Ribić Fibule: pločaste mlađe varijante, gema, nakit od srebra, oružje i željezni krivi bojni noževi bez žlijeba sa drškom od organskog materijala. Do danas je poznato 16 primjeraka takvih noževa
Faza 5 110 p.n.e.-10/20 n.e. Laten Jezerine, Golubić, Ribić Fibule: dvopetljaste, najmlađi oblici dvospiralnih sa zrnima na luku, čunjaste ranolatenske, srednjolatenske sa petljom na luku, kasnolatenske, pektorali s prikazima konjskih glava, prstenje od navoja brončane trake, kopče sa smotanim krajevima, brojne igle, male pincete, zakrivljeni željezni noževi. Keramika i dalje koristi oblike iz prethodnih perioda.
Faza 6 10/20-110 n.e. Jezerine, Golubić, Ribić Od materijala rimske provenijencije pojavljuju se fibule: bojske, diskaste, sa dva dugmeta na luku, s krilcima i aucissa fibule. Prisutno je prstenje s kamenom, šuplje narukvice, a postupno nestaju izrazito popularna jantarna zrna.

Izvori[uredi | uredi kod]

  1. ↑ „Borivoj Čović: OD BUTMIRA DO ILIRA – JAPODI, s.136”. Kulturno naslijeđe, Sarajevo, 1976. Pristupljeno 9. 2. 2016. 
  2. ↑ „Boris Olujić - Povijest istraživanja prapovijesne i antičke baštine u identitetu Like”. Odsjek za povijest Filozofskog fakulteta, Zagreb. Pristupljeno 9. 2. 2023. 
  3. ↑ „Ružica Drechsler-Bižić: Rezultati istraživanja japodske nekrople u Kompolju”. Akademija nauka i umjetnosti Bosne i Hercegovine, 1988. Pristupljeno 9. 2. 2016. 
  4. ↑ „Boris Olujić - POVIJEST JAPODA”. Ministarstvo kulture RH. Pristupljeno 9. 2. 2016. 
  5. ↑ „John Wilkes - the Illiyans”. Elektronska verzija. Pristupljeno 9. 2. 2018. 
  6. ↑ 6,0 6,1 „Jasna IBRAHIMPAŠIĆ, Esad BAJRAMOVIĆ, Atif HODŽIĆ: Podsjećanje na značaj japodske kulture”. Univerzitet u Bihaću, Tehnički fakultet Bihać. Pristupljeno 9. 2. 2023. 
  7. ↑ „Arheološki leksikon Bosne i Hercegovine, Tom 2”. Filozofski fakultet, Sarajevo, 2011. Pristupljeno 9. 2. 2023. 
  8. ↑ - Dubravka Balen - Letunić: BILJEŠKA O JAPODSKOM PEKTORALU IZ BURZINE GLAVE - VAMZ, 3. s., XLV (2012)
  9. ↑ - SUNČICA ŽAPČIĆ, DIPLOMSKI RAD Zagreb, 2012 -Japodska ženska nošnja u željeznom dobu
  10. ↑ „Vatroslav Španiček: Kronologija muških grobova japodske kulture tijekom željeznog dob”. Filozofski fakultet - Sveučilište Zagreb, 2017. Pristupljeno 9. 2. 2023. 
  11. ↑ „Arheološki leksikon Bosne i Hercegovine - Tom 1 - Strana 94 - Japodska kulturna grupa”. Filozofski fakultet Sarajevo, 2011 -. Pristupljeno 9. 2. 2023. 
  12. ↑ „Ivo Bojanovski: BOSNA I HERCEGOVINA U ANTIČKO DOBA”. Akademija nauka i umjetnosti Bosne i Hercegovine, 1988. Pristupljeno 9. 2. 2016. 
  13. ↑ „Arheološko područje Ripač”. kons.gov.ba. Pristupljeno 13. 3. 2016. 
  14. ↑ „Branka Raunig: UMJETNOST I RELIGIJA PRAHISTORIJSKIH JAPODA”. Djela Akademije BiH, Sarajevo 2004. Pristupljeno 9. 2. 2016. 
  15. ↑ „Dalila Kaljanac: Razvoj arheološke paradigme na prostoru Bosne i Hercegovine u periodu od 1945. do 1992. godine (završni diplomski rad)”. Univerzitet u Sarajevu - Filozofski fakultet, Sarajevo, 2006.. Pristupljeno 5. 9. 2023. 
Izvor: https://sh.wikipedia.org/w/index.php?title=Japodska_kulturna_grupa&oldid=41576583