Prikaz konja u japodskoj umjetnosti
Figura konja u japodskoj umjetnosti je najbrojniji prikaz neke od životinja. Pojavljuju se na svim dijelovima japodske teritorije u željeznom dobu od perioda Ha C.
U bronzi[uredi | uredi kod]
Pronađeni su privjesci u obliku cijele figure konja na slijedećim nalazištima.
- Prozor (8 primjeraka),
- Kompolje (5 primjeraka),
- Jezerine u Pritoci (1 oštećeni),
- Vinica (1 primjerak).[1]
Sve figure su u potpunosti izlivene sa omčom za kačenje na leđima. U većini slučajeva prikazuje se samo po jedna prednja i jedna zadnja noga, ponekad su ucrtani oko i griva.[2]
Posebno čest motiv japodske umjetnosti su dvije figure konja, na kopčama pojaseva i na jednoj određenoj vrsti nakita — velikim kombinovanim privjescima koji se sastoje od jako izlivene ili "ažurirane" ploče i dugih lančića koji se opet završavaju raznim malim privjescima. Na gornjim uglovima pločice postavljene su konjske glave, u vrlo finoj stilizaciji. Kod Liburna, za razliku od japodskih primjeraka, umjesto konja prikazane su ptice.[3]
Kasnije preovladavaju konjske protome (prikaz glave ili prednjeg dijela tijela) na različitim objektima (fibule, pektorali, pojasni okovi i dr.) i traju do kraja stare ere. Najveći broj je pronađen u Vinici, na 33 ili 37 pektorala.[1] Ovako veliki broj nastao je u nekoj radionici (ili radionicama) na širem prostoru Vinice, odakle su kao gotovi proizvodi, dospjeli na cijelo japodsko područje, Kvarner i sjevernu Italiju. Konjske glave su livene, uvijek u paru, okrenute antitetski, većinom s poluotvorenom gubicom i načuljenim ušima. Kod nekih primjeraka udubljenjem ili tačkom označeno je oko, a na većini protoma na povijenom vratu urezima je obilježena griva. Glave su postavljene na gornjim uglovima trapezoidnih pločica s nizom sitnih otvora za privjeske duž donje ivice.[4]
Na jantaru[uredi | uredi kod]
Figuralne predstave od jantara na japodskom prostoru su relativno malobrojne, ali raznovrsne. One su većinom izrađene izrezivanjem ukupnog oblika u komadu jantara, dopunjene urezanim ili udubljenim detaljima, rjeđe je figuralna predstava izvedena urezivanjem na jantarnom zrnu ili pločici.
Glava konja iz Kompolja izrađena je na jednoj strani (duž. 2,7, šir. l,8 cm) u slabo izraženom reljefu, pri čemu je nešto plastičnije obrađeno uho, a udubljenim linijama naznačena je donja vilica i nabori kože na vratu, dok su ostali detalji nejasni.
Vertikalno probušeno zrno iz Kompolja (vis. l,7, duž.. 2,4 cm) oblikovano je u figuru četveronožne životinje. Figura je veoma oštećena, tako da nedostaju glava i rep, a i noge su većim dijelom odlomljene, pa je utvrđivanje životinjske vrste vrlo nesigurno. Ipak, s obzirom na snažan, povijen vrat i fino oblikovane sapi, moglo bi se raditi o figuri konja.[2]
Figura konja iz tumula na nalazištu "Orlov kamenu u Vrepcu isječena je zajedno s izduženo-ovalnim postoljem, od jednog većeg komada jantara, visine 7, dužine 9,5 cm. Figura je izrađena u punoj, okrugloj plastici, dosta stilizovana, ali potpuno prepoznatljiva. Glava je bez detalja, griva kratka, uspravna i podsječena, trup nešto izdužen, prednje i zadnje noge sastavljene u okrugle, stubaste nastavke koji se spajaju sa postoljem, rep je dugačak i opušten. Po dvije paralelne, tanko urezane linije na vratu i trbuhu, možda, predstavljaju dijelove konjske opreme. Postolje je uzdužno probušeno, pa se pretpostavlja da je ova figura ukrašavala luk tropetljaste fibule. Datirana je u 5. stoljeće p.n.e., kada se u većoj mjeri na japodskom prostoru pojavljuju figuralni objekti izrezani od jantara.[1]
Objašnjenja[uredi | uredi kod]
Tragova kulta konja kod Japoda, Histra i plemena u istočno-alpskom prostoru su brojni, za razliku od Liburni|Liburna i Dalmata kod kojih su takve predstave veoma rijetke. Brojnija pojava predstava konja oobjašnjava se na više načina. Aleksandar Stipčević ovu pojavu povezuje sa kretanjima nomadskih konjaničkih naroda i s njihovim uticajima.
Nastanak figura konja na prostoru Slovenije, Istre, sjevernog Jadrana i Like, Rastko Vasić povezuje s etrurskim utjecajima koji su dolazili preko sjeverne Italije.
Borivoj Čović smatra da su Japodi posvećivali posebnu pažnju gajenju konja i kultno-religijskom značenju koje je ova životinja imala za Japode. Konj imao određenu važnost u religiji Japoda. U staroj indoevropskoj mitologiji i religiji konj je izrazito htonski simbol, inkarnacija smrti ili inkarnacija pokojnika, biće s naglašenom demonskom prirodom. Nije isključeno da je ovaj element bio posebno izražen i u vjeri i kultu Japoda. [3] Kao inkarnacija ili nosilac smrti, konj sa tri noge pojavljuje se u legendama iz Njemačke, Danske, Švajcarske i kod Slovena pa se nebi smjela zanemariti pojava figure konja sa tri noge iz Prozora koja je mogla imati slično značenje.
Branka Raunig predstave konja dovodi u vezu sa grčkom religijom i mitologijom, posebno sa Posejdonom koji je prastaro božanstvo podzemlja i plodnosti, koje tek kasnije postaje gospodar mora. Prema legendama, Posejedon je stvorio konja. Često se i sam pojavljuje u liku konja, a jedan od njegovih naziva je Hippios.
Izvori[uredi | uredi kod]
- ↑ 1,0 1,1 1,2 „Branka Raunig: UMJETNOST I RELIGIJA PRAHISTORIJSKIH JAPODA”. Djela Akademije BiH, Sarajevo 2004. Arhivirano iz originala na datum 2023-08-20. Pristupljeno 9. 2. 2016.
- ↑ 2,0 2,1 „Ružica Drechsler-Bižić: Rezultati istraživanja japodske nekrople u Kompolju”. Akademija nauka i umjetnosti Bosne i Hercegovine, 1988. Pristupljeno 9. 2. 2016.
- ↑ 3,0 3,1 „Borivoj Čović: OD BUTMIRA DO ILIRA – JAPODI, s.136”. Kulturno naslijeđe, Sarajevo, 1976. Pristupljeno 9. 2. 2016.
- ↑ „Vatroslav Španiček: Kronologija muških grobova japodske kulture tijekom željeznog dob”. Filozofski fakultet - Sveučilište Zagreb, 2017. Pristupljeno 9. 2. 2023.