Arheološko nalazište Jezerine
Arheološko nalazište Jezerine nalaze se u naselju Pritoka kod Bihaća, Bosna i Hercegovina. Arheološko nalazište se nalazi na niskom uzvišenje dužine 60 m, širine 34 m. i visine 2 m. na desnoj obali Une, oko 200 m. jugozapadno od pravoslavne crkve.[1] Iskopavanja u nekropoli obavili su 1890. god. Konstantin Kovačević i Petar Mirković, učitelj iz Bihaća, prema instrukcijama Vjenceslava Radimskog.[2]
Nalazi[uredi | uredi kod]
Na nekropoli je otkriven 551 grob, 223 sa skeletom, 298 sa paljevinom u zemljanoj urni, 28 sa paljevinom bez urne i 2 sa paljevinom u urni sa nespaljenom lobanjom. Na 5 lokacija otkrivena su mjesta spaljivanja. Prema tipološkim osobinama materijala (keramičke posude, nakit i svakodnevni predmeti za upotrebu) nalazi su raspoređeni u šest faza. Oružje nije pronađeno u grobovima. Keramički nalazi pokazuju neprekinut autohtoni razvoj sa karakteristikama kulture polja sa urnama. Ukrašeni su lažnimim spiralnim ornamentom i urezanim šrafiranim trouglovima koji predstavljaju lik čovjeka, tačnije, ljudi - niz ili povorka ratnika. Iznad šrafiranih trouglova su, opet izuzetno stilizovani, prikazani njihovi šljemovi.[3]
Posebno se ističu crveno pečene posude sa smeđe ili crno bojenim geometrijskim ornamentom.
Pronađeni nakit je tipično japodski:
- puno livene elipsoidne grivne na nogama,
- lančasti privjesci s dva konjska protoma,
- gusjeničaste fibule,
- brojna jantarna i staklena zrna,
- brojne fibule iz latenskog perioda rađene na japodski način,
- fibule s glavama ovna i bika u kombinaciji s jantarom (jedan od najdekorativnijih primjeraka "životinjskih fibula") i
- pločica na proboj s ithifaličnom figurom ratnika.[1]
Prvi iskorak iz geometrijskog prikaza ljudske figure — sačuvan je na čuvenoj jezerinskoj kopči za pojas iz 4. stoljeća p.n.e. Tehnikom livenja sa prorezima (slično tehnici pirsinga ili ažuriranja) na kopči je urađena figura ratnika sa šljemom. I on je još uveliko stiliziran, ali je oslobođen od okova geometrije prilično vidljivo: linije tijela su mekane i zaobljene, proporcije trupa, glave i udova bliske stvarnosti, a istaknuti su i neki anatomski detalji. I što je najvažnije, ovaj ratnik je prikazan u pokretu. Posebno je karakterističan jedan detalj na ovom ratniku - predstavljen je nag, sa podignutim falusom. Ovaj motiv je prilično čest u grčkoj arhajskoj umjetnosti, ali je značajno da se ponavlja na japodskoj ploči iz Založja.[3]
Rimski period[uredi | uredi kod]
Na oblikovanje japodske kulture željeznog doba najviše je utjecala domaća tradicija, ali s vremenom su na nju imali upliva i vanjski utjecaji, venetski, helenistički i keltski, a također i grčka arhajska umjetnost. Već se u početku rimske epohe na materijalu iz Jezerina, Golubića i Ribića gubi dobar dio tih tradicionalnih osobina, pa se već u stratumu koji je definiran kao Vb faza (35. g. pr. n. e. — 10/20. g. n. e.) snažno javljaju elementi rimsko-provincijalne kulture, i to prvenstveno panonsko-norički. U daljih stotinjak godina taj je procès nestajanja domaćih elemenata ili njihovih promjena sve izrazitiji.[4]
Nalazi iz rimskog perioda:
- ulomak kamene urne sa urezanom predstavom ratnika sa šljemom, kao prva pronađena kamena japodska urna
- 10 sljemenastih poklopca na grobovima s ostacima spaljenih pokojnika u keramičkoj posudi i jamama u zemlji. Od toga 7 je s epigrafskim natpisom na latinskom jeziku i ornamentima[5]
- 2 cilindrične kamene urne,
- japodska kubusna kamena urna Ditiusa Sesteniusa, pronašao Dimitrije Sergejevski
- žrtvenik sa posvetnim natpisom i spomenik posvećen bogu Mitri, pronađen je slučajno 1936. god, na širem prostoru nekropole.[1]
Urna iz Jezerina (prva pronađena)[uredi | uredi kod]
Prvi izvještaj o pronalasku japodske urne objavio je 1895. god. M. Hoernes. Ulomak u obliku ploče, od prednje lijeve strane, sa prikazom ratnika, otkriven je 1890. kao poklopac keramičke urne. Duž lijeve ivice nalazi se uži ispust ravan čitavom dužinom (šir. 9 cm). Kako je donji dio površine obijen i istrven, figuralne predstave su sačuvane samo u gornjem dijelu, uslijed čega je moguće više različitih rekonstrukcija ukupnog prikaza. Ukoliko se pretpostavi da ratnik sjedi na nekom sjedištu i u ruci drži dršku posude slične kantarosu, moglo bi se razmišljati o sceni u podzemnom svijetu, a ukoliko ratnik stoji i drži riton, možda se radi o sceni libacije (izlijevanje tečnosti u čast bogovima). Ostaci nejasnih predmeta ispred koplja, ukazuju i na mogućnost da se radi o sceni nepoznatoj na ostalim japodskim urnama.[6]
Prvi otkriveni ulomak urne Hoernes je datirao prema figuralnim predstavama u VI i V vijek p.n.e. I kasnije otkrivene urne (Ribić, Ripač) odlikuju se po snažnije izraženim utjecajima stranih umjetnosti, prvenstveno grčke arhajske umjetnosti i starijim objektima situlske umjetnosti.
Izvori[uredi | uredi kod]
- ↑ 1,0 1,1 1,2 „Arheološki leksikon Bosne i Hercegovine - Tom 2 - Strana 21 - Jezerine, Pritoka, Bihać”. Filozofski fakultet Sarajevo, 2011 -. Pristupljeno 9. 2. 2023.
- ↑ „Alojz Benac-Đuro Basler-Borivoj Ćović-Esad Pašalić-Nada Miletić-Pavao Anđelić - KULTURNA ISTORIJA BOSNE I HERCEGOVINE”. Veselin Masleša, Sarajevo, 1966. Pristupljeno 9. 2. 2016.
- ↑ 3,0 3,1 „Borivoj Čović: OD BUTMIRA DO ILIRA – JAPODI, s.136”. Kulturno naslijeđe, Sarajevo, 1976. Pristupljeno 9. 2. 2023.
- ↑ „Ivo Bojanovski: BOSNA I HERCEGOVINA U ANTIČKO DOBA”. Akademija nauka i umjetnosti Bosne i Hercegovine, 1988. Pristupljeno 9. 2. 2016.
- ↑ „Branka Raunig: Sljemenasti poklopci iz Bihaćkog polja - Jezerine u Pritoci, s.98.”. ANUBiH - Godišnjak, knjiga 34 (XXXVI)- Sarajevo, 2007.. Arhivirano iz originala na datum 2023-11-17. Pristupljeno 5. 9. 2023.
- ↑ „Branka Raunig: UMJETNOST I RELIGIJA PRAHISTORIJSKIH JAPODA”. Djela Akademije BiH, Sarajevo 2004 accessdate= 9. 2. 2023. Arhivirano iz originala na datum 2023-08-20. Pristupljeno 2023-09-17.