Arheološko nalazište Založje
Arheološko nalazište u Malom Založje nalazi se na padinama Grmeča, 6 km sjeveroistočno od Bihaća, Bosna i Hercegovina. Iskopavanja su vršena 1954. godine na lokalitetu Gromile, pod vodstvom Irme Čremošnik, a sva relevantna građa je objavljena. Materijal se nalazi u Muzeju Unsko-sanskog kantona u Bihaću.
Nalazi[uredi | uredi kod]
Na platou brežuljka Gromile otkrivena je jedna crkva i jedna zgrada. Na ivici tog brežuljka, na udaljenosti nešto preko 100 m, otkrivena je druga crkva, sa ukopanim grobovima unutar zidova. U grobu br. 2, uz sjeverni zid crkve, nađena je ploča sa urezanim prikazom japodskih konjanika. Služila je kao pokrovna ploča, a nalazila se u nivou poda, što znači da je grob istovremen sa crkvom.
Konzervacija crkava nije urađena. Lokalitet nije bio stavljen pod zakonsku zaštitu. Na mjestu nalaza na Gromilama danas je uglavnom šiblje i trava, a ostali dio terena je preoran ili pod travom.
Ranohrišćanske bazilike[uredi | uredi kod]
Slučaj dvaju vjerskih objekata iz istog vremena je pronađen i u Skelanima na Drini. Jedan od njih je orijentiran prema istoku dok je položaj drugog proizvoljan i otprilike prema jugu. Takva građevina u Založju bogato je ukrašena kamenim namještajem, dok je njima odgovarajuća građevina u Skelanima manjih dimenzija i jednostavna, ali u odnosu na naselje, postavljena na istaknutiji položaj. Raspored i odnos dviju kultnih građevina govori o postojanju i dviju crkvenih organizacija u jednom mjestu. Ako se ima u vidu vrijeme za koje se vežu (490-593 god.) onda se smatra da je jedna od njih služila kao bogomolja pripadnicima trinitetnog, nikejskog "pravovjernog" smjera, uglavnom domaćim žiteljima, dok je druga pripadala istočnogotskim arijancima. Razlike između jedne i druge skupine bile su dogmatskog, a manje liturigijskog karaktera - radilo se o priznavanju Isusa kao božanstva - pa se na namještaju crkvi nije primjećivala znatnija razlika.
Ukras ovih crkvi se znatno razlikovao od onoga u srednjoj Bosni. Izrazito antički karakter ornamenata, znak je prije svega blizine kulturnih centara Zapada.
Stambena zgrada[uredi | uredi kod]
Stambena zgrada u Založju, kao i ona u Rankovićima kod Novog Travnika, izvedena je u obliku izduženog pravougaonika, sa tri prostorije, od kojih je srednja mnogo uža od ostale dvije. Razlika je u tome što se kod ove u Založju trijem nalazio oko cijele zgrade. Zbog slabo sačuvanih zidova detalji građevine ostali su nepoznati. Datirana je u isto vrijeme kada i bazilike.[1]
Kamena ploča[uredi | uredi kod]
Kamena ploča sa japodskim konjanicima iz Založja je od lapora, lokalnog kamena bihacita, dimenzija 1.94x0.74x0.1 m. Figuralne urezane predstave nalaze se na dužoj površini, a ostaci predstava na obje uske bočne površine. Komisija za očuvanje nacionalnih spomenika, na sjednici održanoj od 6. do 12. maja 2003. godine u Sarajevu, donijela je odluku da se ploča proglasi za nacionalni spomenik BiH.[2] Datirana je u period I-II stoljeća naše ere.[3]
Literatura[uredi | uredi kod]
- Irma Čremošnik - Arheološka istraživanja u okolici Bihaća. Glasnik Zemaljskog muzeja (Arheologija), nova serija, sveska XIII, Zemaljski muzej, Sarajevo 1958, 117-136.
- Irma Čremošnik - Spomenik sa japodskim konjanicima iz Založja kod Bihaća. Glasnik Zemaljskog muzeja (Arheologija), nova serija, sveska XIV, Zemaljski muzej, Sarajevo 1958, 103-111.
Izvori[uredi | uredi kod]
- ↑ „Alojz Benac-Đuro Basler-Borivoj Ćović-Esad Pašalić-Nada Miletić-Pavao Anđelić - KULTURNA ISTORIJA BOSNE I HERCEGOVINE”. Veselin Masleša, Sarajevo, 1966. Pristupljeno 9. 2. 2016.
- ↑ „Ulomak kamene japodske urne sa predstavom japodskih konjanika”. Komisija za očuvanje nacionalnih spomenika BiH. Pristupljeno 9. 2. 2021.
- ↑ „Branka Raunig: UMJETNOST I RELIGIJA PRAHISTORIJSKIH JAPODA”. Djela Akademije BiH, Sarajevo 2004 accessdate= 9. 2. 2023. Arhivirano iz originala na datum 2023-08-20. Pristupljeno 2023-09-03.