Japodske sojenice

Ripač u vrijeme arheoloških istraživanja

Japodske sojenice su praistorijska naselja iz perioda kasnog bronzanog i starijeg željeznog doba, od X do kraja IV stoljeća p.n.e. Locirana su na otocima (adama) u koritu Une, na njenom toku od završetka kanjonskog toka i ulaska u Bihaćko polje i Bihaća. Na toj dužini rijeke od 8 km. postoji 6 karakterističnih otoka (ada) za koje se veže postojanje naselja. Lokalni izraz za otok je - otoka.

Tri sojenička naselja na Uni u Bihaćkom polju verificirana su arheološkim istraživanjima. To su, počev od jugoistoka prema sjeverozapadu: slap Bukva između sela Lohovo i Račić, Ripač i Golubić. Precizna lokacija preostala tri naselja, u Ribiću, Kraljama i Brekovici, za sada nije potvrđena. Naselja su istraživana tokom više kampanja krajem XIX. (Vjenceslav Radimski, 1895.) i početkom XX vijeka (Vejsil Ćurčić 1908.) Reviziona istraživanja manjeg obima izvršena su 1975. i 1976. g. (Branka Raunig).

Lokacije

Stratigrafska situacija utvrđena u Ripču, ukazala je istovremeno, da se sa dosta sigurnosti i sam nastanak otoka može pripisati prisustvu ljudi na prostoru koji zauzimaju otoci. Pobijanjem brojnih kočeva u prvobitno dno rijeke, prilikom izgradnje sojeničkih kuća, stvorena je neprirodna barijera, koja je izazvala povećanu sedimentaciju. Proces je ubrzalo i odbacivanje otpadaka od strane stanovnika sojenice (fragmenti keramike, životinjske kosti i slično), te je u koritu Une izrastalo, vjerovatno više manjih otoka. Glavni tok rijeke ispred naselja skrenut je gotovo pod pravim uglom na lijevo ili desno stvarajući oštru okuku gotovo neprirodnog oblika.

Lokacija sojeničkog naselja kod Ripča, sa današnjim otokama i karakterističnim skretanjem toka Une na lijevo, izazvanog barijerom od kolaca i povećanom sedimentacijom

Ripač

Na lokalitetu Ripač kod Bihaća otkriveno je prvo sojeničko naselje u Bosni i Hercegovini. Prostiralo se na rukavcu Une 7 km uzvodno od Bihaća, između Velike i Male otoke kao i na njima, ali i na oba mala otoka. Zauzimalo je prostor od oko 3.000 m2. Prilikom prvih iskopavanja istražena je površina od 865 m2, a 1975. i 1976. godine površina od 47 m2.

Sojeničke kuće u naselju, bile su veličine 3,5 x 7 m, podijeljenih na prostorije poprečnim zidovima. Bile su međusobno odvojene prilazima za čamce. Otkriveno je preko 2.500 kočeva, približno pravilno postavljenih u pravougaonike širine 6-8 m, i dužine 10-12 m.

Nađeni su i donji dijelovi zidova pojedinih prostorija od horizontalno poredanih oblica jedna iznad druge, sa vratima na jednoj od užih strana, prozorima, krovom pokrivenom slamom ili pločama od kore drveta. Na nekoliko mjesta nađeni su dijelovi "platformi" na kojima su stajale kuće. Pod i pregrade su bili oblijepljeni kućnim lijepkom. Zgrade su stajale na vijencu od horizontalnih greda koje su ležale na okruglim ili pritesanim, hrastovim, rjeđe jelovim, kočevima promjera od 15 - 40 cm, zabijenim u dno rijeke. Iskopavanjima je utvrđen niz elemenata o načinu učvršćivanja drvene građe urezivanjem, probijanjem, uklapanjem, slaganjem, itd. Naselje u Ripču danas se nalazi u lošem stanju i gotovo da više nema nikakvu funkciju, a ostaci sojenica polagano počinju da propadaju zbog izloženosti vremenskim uslovima kao i nemaru ljudi.

Većina pokretnih nalaza iz sojeničkog naselja u Ripču su ulomci i manje- više čitave keramičke posude. Karakteristične su sjajno crno uglačane posude, većinom ukrašene lažnim vrpčastim ornamentom, dok su stariji primjerci ukrašeni oštro izdvojenim facetama na obodu i drškama. Repertoar oblika je raznovrstan: šolje, zdjele, lonci, urne i drugo. Keramički oblici su istovremeni keramičkom materijalu gradinskih naselja u Pounju, a u pojedinim oblicima i detaljima i materijalu sa ostalih bližih i daljih nalazišta Japodske kulture. Metalni nalazi, naročito fibule i igle, identični su odgovarajućim nalazima iz ostalih japodskih nekropola u dolini Une Brojni kalupi za livenje sjekira, kopalja i drugih predmeta ukazuju na razvijenu metaluršku djelatnost.

Ekonomija

Ekonomsku osnovu života ovog naselja predstavljali su zemljoradnja i stočarstvo, koji su morali davati značajne viškove proizvoda koji su služili za razmjenu. Nađeni ostaci flore dokazuju da su stanovnici sojeničkog naselja gajili žitarice (pšenica, ječam, ovas), mahunarke (bob, grašak), a sjemenke raznog, pretežno divljeg voća, možda ukazuju na začetke voćarstva. Među osteološkim ostacima pretežu kosti domaćih životinja (svinja, koza, ovca, bivo, konj, pas), dok su kosti lovnih životinja (jelen, srna, alpski divojarac, zec, jazavac, dabar, medvjed, lisica, divlja mačka ) zastupljene u manjem broju. Čini se da su lov, ribolov i sakupljačka privreda igrali samo dopunsku ulogu.

Nacionalni spomenik

Komisija za očuvanje nacionalnih spomenika, na sjednici održanoj od 4. do 10. maja 2004. godine u Sarajevu, donijela je odluku da se arheološko nalazište sa sojenicama proglasi za nacionalni spomenik BiH. Ovu odluku Komisija je donijela u sljedećem sastavu: Zeynep Ahunbay, Amra Hadžimuhamedović (predsjedavajuća), Dubravko Lovrenović, Ljiljana Ševo i Tina Wik.

Golubić

Uz pretpostavku da je i ovdje prepreka u vidu brojnih kolaca prisilila rijeku na skretanje s prirodnog pravca, odnosno da se sojeničko naselje najvećim dijelom nalazilo na prostoru koji sada zauzima otoka i dio desne obale omeđen starim koritom, radilo bi se o velikom sojeničkom naselju, dužine u pravcu oko 375 m i prosječne širine oko 190 m, kome bi pripadao i kulturni sloj zapažen duž dijela desne obale nasuprot sadašnjoj otoci.

S obzirom na pretpostavljenu veličinu sojeničkog naselja između Golubića i Pritoke i neposrednu blizinu, može se razmišljati o tome da poznate nekropole na Crkvini u Golubiću i na Jezerinama u Pritoci pripadaju stanovnicima ovog naselja.

Lohovo - Račić

Godine 1977. g. otkriveno je još jedno sojeničko naselje na slapu Bukva oko 2,5 km uzvodno od Ripča i oko 2 km nizvodno od Dvoslapa, na izlazu Une iz gornjeg dijela kanjona, između sela Lohovo i Račić, odnosno na ulazu u Bihaćko polje. Na ovoj mikrolokaciji Una teče približno od zapada prema istoku. Ovdje se unekoliko ponavlja karakteristična konfiguracija kakva je konstatirana u Ripču i Golubiću. Ograničenim sondažnim ispitivanjima koja je obavila Branka Raunig tokom 1977. god. verifikovano je postojanje sojeničkog naselja, te je utvrđeno sljedeće:

• sojeničko naselje na slapu Bukva zauzimalo je dio lijeve obale, gdje su kako izgleda kulturni slojevi potpuno otplavljeni ili obrasli debljim slojevima sedre
• pripadnost ovog naselja japodskoj populaciji na srednjem toku Une, čini se nesumnjivom, ne samo zbog lokacije unutar granica Bihaćkog polja, već i na osnovi karakterističnog keramičkog materijala. Facetiranje oboda i drški poznato je na lokalitetima na Jezerinama, Crkvini u Golubiću i gradini Kekića glavici. Konično-zaobljene zdjele odgovaraju onima u Ripču. Uzdužno kanelirani obodi javljaju se u Lici (Cerovačka donja špilja). Pronađene manje bikonične zdjele izvijenog oboda i njima slične, ali veće, s jednom ili dvije drške koje prelaze nešto iznad oboda, brojne su u sojeničkom naselju u Ripču, na Kekića Glavici i na Gradini Čungar u Osretku.
• na maloj sjeveroistočnoj otoci može se očekivati dobro očuvan kulturni sloj
• dijelovi naselja mogu se pretpostaviti i na susjednoj, većoj otoci
• otvoreno je pitanje granica naselja na ostalim otokama, kao i na desnoj obali Une

Pronađeni nalazi su dovoljno karakteristični, pa se kao hronološki okvir za nastanak naselja može postaviti kraj kasnog bronzanog i početak starijeg željeznog doba. Opravdano se može pretpostaviti da je naselje trajalo kroz čitavo starije željezno doba, a prema konično-zaobljenim zdjelama, možda i do kraja mlađeg željeznog doba.