Behram-efendijina džamija
Behram-efendijina, odnosno Behram-begova džamija nalazi se u banjalučkom naselju Novoselija. Proglašena je za nacionalni spomenik Bosne i Hercegovine.[1][2] Nacionalni spomenik sastoji se od džamije sa kuijom (podzemna prostorija za ibadet1), turbetom, mektebom, haremom, česmom, kapijom i kamenim zidom koji ograđuje kompleks. Predpostavlja se da je najstarija banjalučka džamija. Osim po tome, poznata je i po svojoj pisarnici, u kojoj su se za vrijeme Osmanskog carstva prepisivale knjige. Te knjige danas su smještene u bilblioteci Medžlisa islamske zajednice Banjaluka.
Nalazi se u ulici Avde Gazića u Desnoj Novoseliji na desnoj obali Vrbasa. Novoselija nastala je poslije doseljavanja seljaka iz sela Trn, gdje je zavladala kuga. Oni su osnovali naselje koje se sastojalo od pet mahala, i to na desnoj obali Šaban-agina i Mustaj-pašina, a na lijevoj hadži Zulfikareva i hadži Kurd.
Porodica Đumišić vodi porijeklo iz Male Azije iz mjesta Gümüşhane, nedaleko od obale Crnog mora (na rijeci Harşit, južno od Trabzona), gdje je od davnina bila vlasnik rudnika srebra. Prvi Đumišići u Bosni, dvojica braće hadži Behram i hadži Osman, doselili su se u Banju Luku krajem XVI stoljeća i tu počeli kupovati zemlju. Njihovi su potomci, sve do agrarne reforme 1945. godine, bili među najbogatijim zemljoposjednicima u cijeloj Bosni i Hercegovini.
Jedan od spomenute braće hadži Behram-efendi nastanio se u Gornjem Šeheru. On je u Desnoj Novoseliji 1560. godine podigao džamiju koju je narod prozvao Behram-efendijina džamija. Behram-efendija je bio pripadnik derviškog reda pošto je uz džamiju izgradio malu podzemnu prostoriju “kuiju” koja je služila za osamljivanje u molitvi (ibadet).[3]
Džamija je pod zaštitom UNESCO-a kao kulturni spomenik svjetske baštine I. kategorije.
Srušena od strane Vojske Republike Srpske 26. maja 1993. godine.[4]
Behram-efendijina džamija je obnovljena, te otvorena u oktobru 2005. godine.
Behram-begova džamija pripada tipu džamija sa sofama i drvenom munarom. Jedna od karatkeristika ove džamije je ta što je džamija pored prostorije za namaz i sofa sa sjeveroistočne strane ima i dograđeno turbe u kojem je sahranjen osnivač. U haremu džamije je počelo sahranjivanje već početkom XVII vijeka, odnosno iz doba osnivanja džamije. Posebno su vrijedni bašluci po svojoj likovnoj obradi koji su imali turban izrađeni od mekanog domaćeg kamena.
- Spisak džamija u Bosni i Hercegovini
- Spisak džamija u Banjoj Luci
- Spisak džamija u Banjoj Luci sagrađenih u 16. vijeku
- Ibrahim ef. Halilović
- ↑ „Behram-begova (Behram-efendijina) džamija”. KONS.gov.ba. Arhivirano iz originala na datum 2021-05-06. Pristupljeno 4. 5. 2017.
- ↑ „Sakralna arhitektura osmanskog perioda: Banjalučke džamije nekad i sad”. novovrijeme.ba. Arhivirano iz originala na datum 2017-05-04. Pristupljeno 4. 5. 2017.
- ↑ „Behram-efendijina džamija”. Komisija za očuvanje nacionalnih spomenika BiH. Arhivirano iz originala na datum 2017-11-15. Pristupljeno 9. 2. 2017.
- ↑ „Senaid Zajimović o obnovi Arnaudije: Ovo je još jedan poziv Bošnjacima da se vrate u svoju Banju Luku”. faktor.ba. Pristupljeno 4. 5. 2017.
- Alija Bejtić, Banja Luka pod turskom vladavinom, Arhitektura i teritorijalni razvitak grada u 16. i 17. vijeku, Naše starine I (Godišnjak Zavoda za zaštitu spomenika kulture SR Bosne i Hercegovine), Sarajevo 1953.
- Sabira Husedžinović, Džamije Banja Luke u planovima austrijskih ratnih karata iz XVIII vijeka, Prilozi za orijentalnu filologiju 47-48, Orijentalni institut, Sarajevo 1999.
