Vrdnik
| Vrdnik | |
|---|---|
|
| |
| Osnovni podaci | |
| Država |  Srbija
|
| Pokrajina | Vojvodina |
| Upravni okrug | Sremski |
| Opština | Irig |
| Stanovništvo | |
| Stanovništvo (2022) | 3704 |
| Gustina stanovništva | 109 st./km² |
| Geografija | |
| Koordinate | 45°07′13″N 19°47′16″E / 45.120333°N 19.787666°E |
| Nadmorska visina | 267 m |
| Površina | 34,1 km² |
  Vrdnik Vrdnik (Srbije) | |
| Ostali podaci | |
| Poštanski kod | 22408 |
| Pozivni broj | 022 |
| Registarska oznaka | RU |
Koordinate: 45° 07′ 13" SGŠ, 19° 47′ 16" IGD
Vrdnik je naselje u opštini Irig u Srbiji, u Sremskom okrugu, na južnoj strani Fruške gore. Prema popisu iz 2002. bilo je 3704 stanovnika (prema popisu iz 1991. bilo je 3495 stanovnika).
Naselje se razvilo na stranama dolinskih potoka što daje terenu zatalasan izgled. Vrdnik se nalazi na nadmorskoj visini 181-260 metara, te zato ima strmih ulica i kuća na razvođima. Venac Fruške gore štiti Vrdnik od upada hladnih vazdušnih masa sa severa, zbog čega je ovde klima toplija nego u nekim mestima koja su znatno južnije, ali su izložena ka severu.
Vrdnik se prvi put pominje 1315 kao tvrđava Vrdnik, a drugi put tek 1702. godine, kad se navodi kao naseljeno mesto koje je imalo fizionomska obeležja karakteristična za većinu fruškogorskih naselja. Dugo se razvijao uz istoimeni manastir, a većinsko stanovništvo činili su doseljenici sa svih strana, koji su predstavljali najamnu radnu snagu (kmetovi – prnjavorci) na imanjima manastira. Za razvoj Vrdnika od najveće važnosti bilo je otkrivanje nalazišta mrkog uglja i početak njegove eksploatacije. Rudnik je otvoren 1804. i jedan od najstarijih na području bivše Jugoslavije a eksploatacija je trajala do 1968. godine. Rudnik je najpre pripadao manastiru Vrdnik, da bi kasnije pripao grofu Pejačeviću iz Rume, koji ga je otkupio od monaha. Od 1908.—54 je radila jedna od najjačih termoelektrana na području današnje Vojvodine.
Tu je još i veoma značajan istorijski spomenik Vrdnička kula. Istraživanja su pokazala da temelji potiču iz rimskog doba. Prema nekim podacima, graditelj je bio rimski car Probus već 287. godine. Kasnije izgrađeno utvrđenje od kojeg je ostala današnja kula nastalo je u XIV veku, prema podacima mađarskih istoričara. Ovo utvrđenje imalo je ulogu zaštite Vrdnika od napada osvajača.
Broj stanovnika u posleratnim popisima stalno se povećavao sve do 1961. godine, da bi zatim počeo da pada. Od brojnih uzroka, najvažniji su zatvaranje rudnika i sa tim seoba radne snage, preseljenja u veće gradske sredine, a u novije vreme i negativna stopa prirodnog priraštaja (nizak natalitet). U Vrdniku je bilo dosta doseljenika iz Čehoslovačke, Mađarske i Slovenije, a onda se posle 2. svetskog rata veliki deo ovih vratio nazad u svoje matične zemlje. Od popisa iz 1971. god. pa do popisa iz 1991. god. zapaženo je znatno povećanje udela starijeg stanovništva te smanjenje mladog stanovništva. U naselju Vrdnik živi 3704 (2002.g.) punoletnih stanovnika. Prosečna starost stanovništva iznosi 41,9 godina (39,8 kod muškaraca i 43,8 kod žena). U naselju ima 1419 domaćinstava, a prosečan broj članova po domaćinstvu je 2,60.
Većina stanovništva su Srbi (popis iz 2002. godine).
|
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Etnički sastav prema popisu iz 2002. | ||||
|---|---|---|---|---|
| Srbi | 2769 | 74.75% | ||
| Hrvati | 179 | 4.83% | ||
| Jugosloveni | 131 | 3.53% | ||
| Mađari | 86 | 2.32% | ||
| Slovenci | 78 | 2.10% | ||
| Crnogorci | 41 | 1.10% | ||
| Muslimani | 18 | 0.48% | ||
| Nemci | 13 | 0.35% | ||
| Makedonci | 13 | 0.35% | ||
| Slovaci | 7 | 0.18% | ||
| Albanci | 7 | 0.18% | ||
| Rumuni | 5 | 0.13% | ||
| Rusi | 4 | 0.10% | ||
| Ukrajinci | 3 | 0.08% | ||
| Rusini | 2 | 0.05% | ||
| Goranci | 2 | 0.05% | ||
| Bugari | 2 | 0.05% | ||
| Romi | 1 | 0.02% | ||
| Bunjevci | 1 | 0.02% | ||
| Bošnjaci | 1 | 0.02% | ||
| nepoznato | 275 | 7.42% | ||
| m | ž | |||
| ? | 6 | 2 | ||
| 80+ | 29 | 73 | ||
| 75-79 | 42 | 88 | ||
| 70-74 | 81 | 118 | ||
| 65-69 | 109 | 155 | ||
| 60-64 | 93 | 116 | ||
| 55-59 | 105 | 103 | ||
| 50-54 | 131 | 141 | ||
| 45-49 | 182 | 172 | ||
| 40-44 | 157 | 153 | ||
| 35-39 | 111 | 131 | ||
| 30-34 | 97 | 102 | ||
| 25-29 | 115 | 83 | ||
| 20-24 | 121 | 99 | ||
| 15-19 | 135 | 132 | ||
| 10-14 | 103 | 95 | ||
| 5-9 | 80 | 96 | ||
| 0-4 | 79 | 69 | ||
| prosek | 39.8 | 43.8 | ||
|
|
|
|
| Pol | Ukupno | Poljoprivreda, lov i šumarstvo | Ribarstvo | Vađenje rude i kamena | Prerađivačka industrija | Proizvodnja i snabdevanje... | Građevinarstvo | Trgovina | Hoteli i restorani | Saobraćaj, skladištenje i veze |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Muški | 623 | 40 | - | 46 | 171 | 9 | 76 | 40 | 15 | 34 |
| Ženski | 423 | 30 | - | 2 | 102 | 1 | 17 | 56 | 23 | 4 |
| Oba | 1046 | 70 | - | 48 | 273 | 10 | 93 | 96 | 38 | 38 |
| Pol | Finansijsko posredovanje | Nekretnine | Državna uprava i odbrana | Obrazovanje | Zdravstveni i socijalni rad | Ostale uslužne aktivnosti | Privatna domaćinstva | Eksteritorijalne organizacije i tela | Nepoznato | |
| Muški | 5 | 7 | 54 | 17 | 28 | 17 | - | - | 64 | |
| Ženski | 7 | 6 | 8 | 25 | 115 | 20 | - | - | 7 | |
| Oba | 12 | 13 | 62 | 42 | 143 | 37 | - | - | 71 |
U Vrdniku je pored poljoprivrede razvijena industrija i turizam. Takođe postoji realna mogućnost reaktiviranja rudarstva koje je usahnulo 1968. god. Turizam je svakako najmlađa i najprespektivnija privredna grana Vrdnika a i okoline. Šume zahvataju veliki deo Vrdničkog područja, 39,7%, od čega najveći deo pripada društvenom vlasništvu. Udeo obradivog zemljišta je 36,7%. Područje Vrdnika je veoma povoljno za razvoj voćarstva i vinogradarstva.
Mada mali, Vrdnik ima nekoliko značajnih zanimljivosti:
- Banja Vrdnik
- Manastir Vrdnik (Ravanica) iz 16. veka
- Stari rudnik mrkog uglja (aktivan od 1804-1968. g.) sa starom termoelektranom (radila od početka 20. veka pa do 1954. godine).
- Vrdnička kula (Temelji potiču iz rimskog doba (kraj 3. veka n.e.)).
- Ranč Platan poznato turističko odmaralište.
- /Etno apartmani Vrdnik/ sinonim za "vikend iz mojih snova"
- /Konak "Šarene taljige" idealno mesto za odmor parova /
- [Apartmani Premija] planinska udobnost za dobar san.
Za Vrdnik su posebno značajne termomineralne vode. Posebno se izdvaja izvor kisele i izvor termalne vode. Izvor kisele mineralne vode nalazi se u dolini vrdničkog potoka. Ovaj izvor je otkriven 1953. godine. Izvor daje oko 50 litara vode na minutu, temperature 15,5 °C. Drugi izvor termalne vode pojavio se u južnom oknu rudnika mrkog uglja u Vrdniku. Voda je klasifikovana kao natrijum-magnezijum-hidrokarbonatno-sulfidna homeoterma. Temperatura vode je 32,8 °C, i uspešno se primenjuje kod lečenja reumatizma, za postoperativnu rehabilitaciju i drugo. Početak zdravstvenog turizma datira iz vremena neposredno posle otkrića vode. Vrdnički rudari su još pre 2. svetskog rata iskopali tri bazena 36x12, 14x8 i 10x2 metara i koristili za lekovite kupke. Kasnije, voda se počinje koristiti uz savremene metode lečenja, tako je Vrdnik postao zdravstveno-banjski i rekreacioni centar.
Banja se nalazi u izvanrednom prirodnom amfiteatru, okružen blagim potočnim dolinama, obraslim bujnom i raznolikom vegetacijom. Pruža izvanredne mogućnosti za lečenje, odmor i rekreaciju, kao i turizam, s obzirom na brojne kulturno istorijske spomenike u neposrednoj blizini. Banja poseduje otvoreni i zatvorene bazene, saune i dr. koji pružaju uslove za rekreaciju, relaksaciju kako onima koji dolaze na lečenje tako i gostima koji dolaze na odmor. Na raspolaganju je 260 ležajeva u jednokrevetnim, dvokrevetnim, trokrevetnim sobama i apartmanima. Tu je i poslovni centar koji raspolaže sa 500 sedišta i potrebnim tehničkim sadržajima; dva restorana sa 350 mesta te sunčana terasa sa pogledom na olimpijski bazen. Na raspolaganju su i sportski tereni za mali nogomet, košarku, odbojku, koji se nalaze u neposrednoj blizini hotela.
U popisu fruškogorskih manastira iz 1753. godine se navodi da je osnivač manastira Vrdnik (koji se zove i Ravanica) knez Lazar, mada istorijski izvori ne potvrđuju da je on zaista ktitor manastira, kao što je ktitor Ravanice u Srbiji. Manastir se prvi put pouzdano pominje 1589. godine. Turci su spalili manastir, a obnovili su ga monasi iz manastira Ravanice kod Ćuprije, te mu dali ime svog spaljenog manastira. Tu su sahranili mošti kneza Lazara. Manastir je kasnije ponovo rušen. Nova crkva je koju je zidao majstor Kornelije (Srbin iz Novog Sada), sagrađena je 1801-1811. god. Od tada do danas manastir je malo izmenjen. U manastirskoj crkvi čuvane su do 2. svetskog rata velike dragocenosti: originalna odeća kneza Lazara, pokrov od crvene svile za lice kneza Lazara koji je vezla oko 1402. god. monahinja Jefimija i drugi vredni predmeti ukrašeni zlatom i srebrom. U 2. svetskom ratu predmeti su bili odneti u Zagreb, a zatim posle rata, bili vraćeni u Srbiju, u muzej Srpske pravoslavne crkve u Beogradu. Ni Lazareve mošti nisu imale mira. Premeštane su nekoliko puta, da bi na kraju ipak, došle u Lazarevu zadužbinu Ravanicu, kod Ćuprije, gde se danas nalaze. Ipak je u Vrdniku ostao jedan deo Lazarevih moštiju, koji je izložen u staklenoj posudi u manastirskoj crkvi. Ostao je i komad Lazareve odeće. Između 1987. i 1990. god., te 1994. godine, manastirska crkva je bila obnoljena.
- Milica Stojadinović Srpkinja, srpska pesnikinja, provela je većinu svog života u Vrdniku. Na kosi u blizini manastira Vrdnika nalazi se njen spomenik.
- Ivan Očak, hrvatski povjesničar.
- Franjo Ožegović, hrvatski geolog.
- ↑ Knjiga 9, Stanovništvo, uporedni pregled broja stanovnika 1948, 1953, 1961, 1971, 1981, 1991, 2002, podaci po naseljima, Republički zavod za statistiku, Beograd, maj 2004, ISBN 86-84433-14-9
- ↑ Knjiga 2, Stanovništvo, pol i starost, podaci po naseljima, Republički zavod za statistiku, Beograd, februar 2003, ISBN 86-84433-01-7
- Mape, aerodromi i vremenska situacija lokacija (Fallingrain) Arhivirano 2009-06-19 na Wayback Machine-u
- Satelitska mapa (Wikimapia)
- Gugl satelitska mapa (Maplandia)
- Plan naselja na mapi (Mapquest)* O Vrdniku Arhivirano 2007-03-13 na Wayback Machine-u
- Manastiri, Fruška Gora, Vrdnik Arhivirano 2009-10-26 na Wayback Machine-u
- Fruškogorski manastiri Arhivirano 2008-12-28 na Wayback Machine-u