Torijevci
| Torijevci
Tories
| |
|---|---|
| |
| Osnovana | 1678. raspuštena 1834. |
| Naslednik | Konzervativna partija |
| Ideologija | Konzervativizam, Liberalizam |
Torijevci (engleski: Tories) je naziv za dvije bivše političke partije u Parlamentu Engleske, Škotske i Irske, koje su egzistirale od 17. vijeka do početka 19. vijeka, poznatim po velikom rivalstvu sa isto tako nestalom Vigovskom partijom.[1]
Historija[uredi | uredi kod]
Prva torijevska partija[uredi | uredi kod]
Prvi torijevci pojavili su se kao frakcija u tadašnjem Engleskom parlamentu okupljeni kao protivnici vigovskog zakona o isključenju Jamesa, tadašnjeg vojvode od Yorka (kasnijeg kralja Jamesa II. i Jamesa VII.), iz prava na nasljedstvo na engleski tron. James je bio njihov favorit, a Vigovci ga nisu htjeli jer je bio rimokatolik.[1]
Slavna revolucija (1688. - 1689.) znatno je ublažila podjele između Torijevaca i vladajućih Vigovaca, jer je nakon nje većina Torijevaca prihvatila nešto od Vigovske doktrine da je bolja ograničena ustavna monarhija, od apsolutizma baziranog na božanskom pravu.[1] Za vladavine kraljice Anne, Torijevci su bili opozicija sastavljena od pripadnika aristokracije koja se zalagala za vjersku toleranciju i širenje po svijetu, u to vrijeme se partija se počela identificirati sa anglikanizmom i seoskim plemstvom s druge strane Vigovci su imali simpatizere u zemljišnoj aristokraciji i bogatim gradskim trgovcima.[1]
Nakon smrti Anne 1714., Vigovci su kao svog kandidata istakli njenog protestanskog rođaka Georga Ludwiga iz Hanoveranske dinastije, a Torijevci katoličkog Jamesa Francisa Edwarda iz Dinastije Stuart. Kad su Vigovci pobijedili, lider Torijevaca Henry John, vikont od Bolingbroka, pobjegao u Francusku - 1715., što je partiji totalno uništilo politički ugled .[1] Pa su nakon tog, gotovo punih 50 godina nestali sa političke scene, za to vrijeme vladala je jedna aristokratska grupa, povezana rodbinsko - poslovnim interesima, koji su se predstavljali kao Vigovci, ali to je bilo više zbog uspomena na tradiciju, nego što je bila realnost. S druge strane čvrsti Torijevci, diskreditirani su kao Jakobiti, odnosno kao grupa koja traži vraćanje Stuartovog nasljednika na prijestolje.[1]
I pored svih nevolja koje je nosio taj period Torijevci su ipak uspjeli zadržati oko 100 svojih lordova u Donjem domu Parlamenta pa su i nadalje bili neki faktor u politici.[1]
Za vladavine Georga III (1760. - 1820.) nestalo je političkih partija u parlamentu, pa nisu postojali ni Torijevci (kao ni Vigovci) osim individualaca koji su se iz nostalgije i nadalje tako nazivali.[1]
Druga torijevska partija[uredi | uredi kod]
Obnova partijskog života počela je 1780-ih., kad su iskrsle duboke političke dileme, oko američke revolucije.[1]
Torijevce je obnovio William Pitt Mlađi, ovaj put kao partiju koja zastupa interese državne aristokracije, trgovačke klase, i funkcionere državne administracije[1] , pa je već od kraja 1783. postao premijer. S druge strane Vigovci koji su ovaj put bili u opoziciji u to vrijeme zastupali su interese vjerskih disidenata, industrijalaca i svih onih koji su tražili izborne, parlamentarne i filantropske reforme.[1] William Pitt vladao je u dva navrata, posljednji put do 1806., naslijedio ga je Robert Jenkinson koji je vladao od 1812. - 1827.
Jenkinsona je naslijedio kolega torijevac vojvoda od Wellingtona Arthur Wellesley, za čijeg mandata je provedena emancipacija katolika, koja se dogodila nakon izbora Daniela O'Connella za parlamentarnog zastupnika irskih katolika. Kada su se Vigovci vratili na vlast, izglasali su - 1832. Zakon o narodnim zastupnicima (Reform Act), njime su ukinuti mali izborni okruzi - zvani šuplji, u kojima se sa svega desetak glasova moglo pobijediti. Kako je velik broj tih okruga dotad bio pod kontrolom Torijevaca, oni su na slijedećim izborima doživjeli fijasko i pali na samo 180 zastupnika.
Partijsku obnovu započeo je Robert Peel objavom Tamvortskog manifesta (Tamworth Manifesto) - 1834., on je vratio Torijevce na vlast (vladao od 1834. - 1835. i drugi put od 1841. - 1846.) Peel je započeo i transformaciju partije u buduću Konzervativnu partiju, ali je pred sam kraj svoje vladavine izazvao raskol u partiji kad je odbio potpisati Zakon o kukuruzu, da spriječi glad u Irskoj.
Nakon tog se pojavilo puno frakcija, od kojih se jedna predvođena Edwardom Smith-Stanleyem i Benjaminom Disraelijem transformirala u današnju Konzervativnu partiju, pa je zbog tog još uvijek neki zovu Torijevskom.[1]
Etimologija[uredi | uredi kod]
Riječ Tory po kojoj su dobili ime, je irskog porijekla, a značila je papinski odmetnik, i odnosila se na sve one koji su podržavali nasljedno pravo Jamesa II. na engleski tron unatoč tome što je bio rimokatolik.[1]
S druge strane riječ Whig po kojoj su Vigovci dobili ime, vjerojatno je škotsko galska, izvorno je značila konjokradica, kasnije se odnosila na škotske prezbiterijance, a neformalno i na buntovnike koji su htjeli svrgnuti s trona dotadašnje gospodare i sami preuzeti vlast, za koju su tvrdili da im pripada.[1]
