Republički seizmološki zavod (Srbija)
Republički seizmološki zavod skraćeno RSZ je samostalna državna stručna ustanova čija je osnovana delatnost registrovanje, prikupljanje, analiza i praćenje seizmičkih pojava na teritoriji Srbije i u regionu. Seizmološka mreža zavoda je digitalna seizmološka mreža sa analognim senzorima koja je utemeljena na prenosu signala internetom u realnom vremenu. Mreža se sastoji od 21 seizmološke stanice i 25 akcelerografa i tri lokalne mreže akcelerografa čiji je glavni cilj brzo i tačno utvrđivanje lokacije zemljotresa. Sedište zavoda je u Beogradu, na Paliluli. Seizmološka služba osnovana je 28. marta (9. aprila) 1893. godine pri Geološkom zavodu Velike škole (Univerzitet u Beogradu) kada je oformljena zemljotresna komisija nakon Resavskog potresa. Godine 1901., služba prelazi u nadležnost Opservatorije koja otpočinje sistematski da prikuplja podatke o zemljotresima, a 1904. nabavlja i prvi seizmograf. Služba 1906. prelazi ponovo pod Geološki zavod da bi se 1909. godine uselila u prvu stalnu Seizmološku stanicu. Seizmološka služba 1919. prerasta u Zavod pri Univerzitetu koji u narednoj deceniji nabavlja savremene mehaničke instrumente tipa Majnk i Vihert. Zavod se od 1935. godine nalazio pod neposrednim patronatom Ministarstva prosvete. Zgrada Seizmološkog zavoda odlukom Vlade Srbije 2007. godine proglašena je za spomenik kulture.[1] Godine 2009. Seizmološki zavod postaje član ORFEUS (Observatories and Research Facilities for European Seismology) – Opservatorije i istraživačke ustanove Evropske seizmologije.
Nakon rušilačkog zemljotresa kod Svilajnca, 27. marta (8. aprila) 1893. godine, a na zahtev upravnika Geološkog zavoda Velike škole Jovana Žujovića i profesora Svetolika Radovanovića osnovana je Seizmološka služba pri ovom zavodu za prikupljanje podataka o zemljotresima. Profesor Žujović uputio je naročit proglas o prikupljanju podataka o trusevima u celoj zemlji, a o potrebi nabavke seizmografa govorio je na predavanju u Srpskoj kraljevskoj akademiji, koje je održao povodom Resavskog zemljotresa. Na čelu službe se nalazila „zemljotresna komisija“ koja je rukovodila ovim poslovima. Pristigli podaci sa terena su saopštavani na sednicama geološkog društva a potom publikovani u „Zapisnicima“ istog društva, kao i „Spomenici“ SKA[n 1]. Međutim, tada nije bio uređen sistematski organizovan postupak prikupljanja podataka već se svodio na dobrovoljnoj bazi koju su sačinjavali uglavnom privatni izveštači. Ovo je bio glavni razlog zbog čega je profesor Žujović sklopio sporazum o prikupljanju podataka o zemljotresima sa profesorom Milanom Nedeljkovićem, upravnikom Astronomske i meteorološke opservatorije, koja je imala čitavu mrežu meoteoroloških stanica u Srbiji. Tim sporazumom 1901. godine Seizmološku službu preuzela je Opservatorija od Geološkog zavoda Filozofskog fakulteta, koja je prikupljanje izveštaja o zemljotresima obavljala preko svojih rukovalaca meteoroloških stanica. Za šefa Seizmološke službe u okviru opservatorije postavljen je Jelenko Mihailović, asistent sa Velike škole, koji je te iste godine otpočeo sa makroseizmičkim poslovima[n 2] koristeći postojeću mrežu meteoroloških stanica i za seizmološko premrežavanje Srbije. Godine 1901., uvedeno je sistematsko prikupljanje podataka o zemljotresima, koji su publikovani u mesečnom biltenu „Bulletin Mensuel de l`Observatoire de Belgrade“, Année 1902, 1903, 1904. Godine 1903. u krugu Opservatorije, pored dva postojeća astronomska paviljona podignuta su još dva: seizmološki i geomagnetski. Za seizmološku službu Ministarstvo građevina sazidalo je krajem 1903. paviljon, u kojem je namešten seizmograf Vinčentinijeve konstrukcije po modifikaciji Konkoljevoj sa vertikalnim i horizontalnim klatnom zasebno, aprila 1904. U istom paviljonu namešten je i Agamemnov zemljotresni avertiser upozorivač. Ovim seizmografom prvi put su u Srbiji registrovani zemljotresi.
Godine 1906. Seizmološka služba prelazi ponovo u nadležnost Geološkog zavoda. U to vreme, Jelenko Mihailović sa dr Svetolikom Radovanovićem (tada dekan Filozofskog fakulteta) pokreće akciju za izgradnju stalne Seizmološke stanice. Ministar prosvete i crkvenih dela Andre Nikolića odobrio je aprila 1906. godine sredstva za nabavku instrumenata i izgradnju namenskog objekta za Seizmološku stanicu. Postupajući po zahtevu ministra prosvete i crkvenih dela, Andre Nikolića, predsednik Beogradske opštine Velisav Vulović odobrio je 6. septembra 1908. godine zemljište na Tašmajdanu za izgradnju Seizmološke stanice Geološkog zavoda. Radovi su počeli četiri dana kasnije, a završeni su maja 1909. godine. Projekat je uradio arhitekta Momir Korunović. Instalacija instrumenata je završena 8. avgusta 1909. a narednog dana registrovan je prvi zemljotres. Predstavnici Seizmološke službe Geološkog zavoda učestvovali su na kongresima Međunarodnog seizmološkog saveza 1907. godine, u Hagu, Holandija, 1909. u Cermatu, Švajcarska i 1912. godine, u Mančesteru u Ujedinjenom Kraljevstvu. Godine 1919. Seizmološka stanica je prerasla u Seizmološki zavod a na njenom čelu za upravnika se našao Jelenko Mihailović.
- Službena stranica Republičkog seizmološkog zavoda „Srbije“
- Poslednji zemljotres Arhivirano 2017-12-30 na Wayback Machine-u, stranica RSZS.
- Katalog zemljotresa Republičkog seizmološkog zavoda Srbije
- „Merni informacioni sistemi u Republičkom seizmološkom zavodu“, Mr Slavica Radovanović, 2013.
- „Seizmološki rad astronomske i meteorološke opservatorije u Beogradu“, Milan Jeličić, 2010.
- „U lov na zemljotrese“ Arhivirano 2016-03-05 na Wayback Machine-u, Lepša strana Srbije, 22. septembra 2013.
- „Jelenko čeka da dobije svoju ulicu“ Arhivirano 2016-03-04 na Wayback Machine-u, Glas javnosti, S. Marinković 7. avgust 2006.
Greška u referenci: Oznake <ref> postoje za skupinu imenovanu kao "n", ali nema pripadajuće oznake <references group="n"/>