Mačkatica
| Mačkatica | |
|---|---|
|
| |
| Osnovni podaci | |
| Država |  Srbija
|
| Upravni okrug | Pčinjski |
| Opština | Surdulica |
| Stanovništvo | |
| Stanovništvo (2022) | 259 |
| Geografija | |
| Koordinate | 42°45′27″N 22°10′33″E / 42.7575°N 22.1758°E |
| Nadmorska visina | 860 m |
  Mačkatica Mačkatica (Srbije) | |
| Ostali podaci | |
| Pozivni broj | 017 |
| Registarska oznaka | VR |
Koordinate: 42° 45′ 27" SGŠ, 22° 10′ 33" IGD
Mačkatica je naselje u Srbiji u opštini Surdulica u Pčinjskom okrugu. Prema popisu iz 2002. bilo je 259 stanovnika (prema popisu iz 1991. bilo je 508 stanovnika).
Naselje je razbijenog tipa, smešteno ispod planiskih kosa Čemernika koje se spuštaju prema Grdeličkoj klisuri. Njegovi zaseoci su na različitim nadmorskim visinama, od 1200 do 860 m, i nalaze se na obroncima s desne strane reke Garvanice: Borovik (Gornji i Donji, Kučišnjak, Ivanovci, Golubovci,), Pavlovci, Popovci, Taralisci, Ilinci, Kuše, Dukat (Slančini, Koprivnica, Reka) i Rudnik. Selo je nekad, po turskim popisima iz 16. veka, ležalo na mestu Selište, gde i danas postoje zidine. Okolna naselja su Mlačište, Troskač i Manjak.
Mačkatica je jedno od najstarijih naselja na Čemerniku, sreće se u turskim popisima vranjskog kadiluka u 16. veku pod imenima Mačkatov Preslop i Mačkatova Preslap u oblasti Inogošt. Po popisu iz 1528. godine ovo mesto su naseljavale 22 porodice, a po popisu iz 1570. godine imalo je 35 porodica, 15 neoženjenih stanovnika i jednu udovicu. Mačkatica je u to vreme obavljala derbensku službu, kao i niz drugih susednih sela, na putu od Džepa i Vranja, preko Vlasine za Znepolje i Krajište. Ova specijalna služba sastojala se u čuvanju značajnih a opasnih i teško prohodnih mesta na javnim putevima po turskoj državi, kao što su klisure i planinski prelazi. Službu su obavljala čitava naselja. No, po svemu sudeći da je Mačkatica derbensku službu obavljala tek neku deceniju, pošto se u drugom popisu ne pominje kao derbensko naselje.
Turski popis iz 1570. godine otkriva da je na severoistočnom delu vranjskog kadiluka došlo do obnove rudarske delatnosti. Takozvani vignjevi javljaju se kod tri sela u kadiluku: na Vlasini, u Mačkatovom Preslopu (danas Mačkatica) i Vrloj Reci. Vignjevi su bili primitivne peći u kojima se uz pomoć ćumura topila gvozdena ruda, a samokovi – livnice u kojima se pravile gvozdene poluge. Najveći rudarski centar u to vreme je bila Vlasina, imala devet vignjeva, Mačkatica dva i Vrla Reka jedan. U dolini Garvanice postojali su samokovi u Troskaču, Mačkatici, Manjaku i u mestu Džep. Samokovi izvan vlasinskog područja bili su vlasništvo spahija koji su ih davali u zakup. Tako je viganj u Vrloj Reci pripadao nekom Stojanu, a u Mačkatici – jedan Vukosavu, a drugi Rajku Priselici, što znači novonaseljeniku. Vukosav je bio vlasnik i samokova u Mačkatici, ali njega nema među popisanim žiteljima sela. U tom popisu stoji da je godišnji porez u Mačkatici i Vrloj Reci iznosio 30 akči po viganj, kao i kod samokova i vodenica (što je pripadalo spahiji na čijoj je zemlji viganj), dok je ušur od njih davan državi. Rudarenje u ovom kraju prestalo je sredinom 19. veka, jer se javila oskudica u drvetu za proizvodnju ćumura.
O proizvodnji drvenog uglja i preradi gvozdene rude i danas govore toponimi „Žežnica“ i „Samokov“ koji se nalaze u dolini Garvanice. Istoričari beleže da su pre Drugog svetskog rata na više mesta u šumama Mačkatice postojale žežnice za drveni ugalj, koji su seljaci prodavali.
U blizini Samokova je potes Rudnik. Tu je jedno nemačko preduzeće, novembra 1940. godine, otpočelo eksploataciju molibdena. Onda su Nemci u Drugom svetskom ratu taj posao proširili, sagradili rudarsku koloniju (Rudnik), izgradili put Mačkatica – Džep i podigli naselje Belo Polje sa livnicom kod Surdulice, visećim korpama omogućili transport rude do livnice i započeli prokop tunela Belo Polje - Garvanica. Jedno vreme na poslovima u Rudniku „Mačkatica“ radilo je tri do pet hiljada radnika. Eksploatacija rude u „Mačkatici“ prestala je 1950. godine. Međutim, 2007. godine jedna kanadska firma obnovila je istraživanja rude u ovom kraju, ali je opšta svetska finansijska kriza zaustavila njen posao. Sudeći po dosadašnjim nalazima, rudarstvo će se vratiti u ove krajeve.
Današnji žitelji Mačkatice vode poreklo iz sela sa Vlasinske visoravni i iz Crne Trave. Prvi su se doselili Čorbadžici, krajem 18. veka, pa Ilinci i Taralisci u 19. veku. Poslednji doseljenici su rodovi u Boroviku. Godine 1960. selo je imalo 190 domova, osmogodišnju školu, ambulantu, prodavnice. Centar naselja postao je zaselak Rudnik. Put Mačkatica – Džep posle odrona postao je neupotrebljiv, pa naselje vezu sa Surdulicom i Vladičinim Hanom ima preko Danjinog Sela.
Stanovnici Mačkatice govore crnotravskim govorom, a doskora su imali i crnotravsku nošnju, koja je sredinom 20. veka zamenjena „moravskom“.
U središnjem delu sela, između zaseoka Kriva Njiva, Čorbadžisci i Vlasinci, nalazi se crkva svetog Jovana, sagrađena 1860. godine na ostacima nekog starijeg hrama. Glavni majstor bio je Kitan Kuzmanović iz Debra, kome su meštani za to darivali veliko zemljište. On je tu zemlju potom prodao i naselio se u Surdulici. Seoska slava – zavetina – je Đurđevdan, a krsne slave su, zavisno od rodova, sveti Nikola, sveti Jovan, Sveti Arhanđeo i Sveti Dimitrije.
Na mestu Sredarac ima osam grobova italijanskih vojnika koji su radili u Rudniku kao nemački zarobljenici.
Stanovnici Mačkatice se od šezdesetih godina naglo iseljavaju prema Surdulici, Vranju, Vladičninom Hanu, Nišu, Beogradu. Ugasila se i osnovna škola, ukinuta autobuska veza sa Surdulicom.
U naselju Mačkatica živi 231 punoletni stanovnik, a prosečna starost stanovništva iznosi 48,2 godina (43,9 kod muškaraca i 52,9 kod žena). U naselju ima 94 domaćinstva, a prosečan broj članova po domaćinstvu je 2,76.
Ovo naselje je u potpunosti naseljeno Srbima (prema popisu iz 2002. godine), a u poslednja tri popisa, primećen je pad u broju stanovnika.
|
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Etnički sastav prema popisu iz 2002. | ||||
|---|---|---|---|---|
| Srbi | 259 | 100.0% | ||
| nepoznato | 0 | 0.0% | ||
| m | ž | |||
| ? | 4 | 4 | ||
| 80+ | 7 | 5 | ||
| 75-79 | 4 | 8 | ||
| 70-74 | 11 | 16 | ||
| 65-69 | 11 | 17 | ||
| 60-64 | 9 | 12 | ||
| 55-59 | 5 | 6 | ||
| 50-54 | 6 | 11 | ||
| 45-49 | 12 | 7 | ||
| 40-44 | 4 | 9 | ||
| 35-39 | 6 | 6 | ||
| 30-34 | 13 | 5 | ||
| 25-29 | 8 | 2 | ||
| 20-24 | 11 | 6 | ||
| 15-19 | 7 | 4 | ||
| 10-14 | 9 | 2 | ||
| 5-9 | 5 | 5 | ||
| 0-4 | 2 | 0 | ||
| prosek | 43.9 | 52.9 | ||
|
|
|
|
| Pol | Ukupno | Poljoprivreda, lov i šumarstvo | Ribarstvo | Vađenje rude i kamena | Prerađivačka industrija | Proizvodnja i snabdevanje... | Građevinarstvo | Trgovina | Hoteli i restorani | Saobraćaj, skladištenje i veze |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Muški | 44 | 10 | - | - | 4 | - | 19 | 4 | - | 1 |
| Ženski | 15 | 8 | - | - | - | - | - | 1 | - | - |
| Oba | 59 | 18 | - | - | 4 | - | 19 | 5 | - | 1 |
| Pol | Finansijsko posredovanje | Nekretnine | Državna uprava i odbrana | Obrazovanje | Zdravstveni i socijalni rad | Ostale uslužne aktivnosti | Privatna domaćinstva | Eksteritorijalne organizacije i tela | Nepoznato | |
| Muški | - | - | 3 | 2 | - | - | - | - | 1 | |
| Ženski | - | - | 1 | 3 | 1 | - | - | - | 1 | |
| Oba | - | - | 4 | 5 | 1 | - | - | - | 2 |
- ↑ Knjiga 9, Stanovništvo, uporedni pregled broja stanovnika 1948, 1953, 1961, 1971, 1981, 1991, 2002, podaci po naseljima, Republički zavod za statistiku, Beograd, maj 2004, ISBN 86-84433-14-9
- ↑ Knjiga 2, Stanovništvo, pol i starost, podaci po naseljima, Republički zavod za statistiku, Beograd, februar 2003, ISBN 86-84433-01-7
- Jovan F. Trifunovski, Grdelička klisura, Leskovac, 1964,
- Radomir Kostadinović: Crna Trava i Crnotravci, Leskovac, 1968,
- Radmila Tričković: Leskovac u XVIII veku, Leskovački zbornik XI, 1971.
- Aleksandar Stojanovski: Vranjski kadiluk u XVI veku, Narodni muzej u Vranju, 1985.
- Dragoljub Trajković: Iz prošlosti Leskovca i okoline, Leskovac, 1977.
