Klima Afrike
Klima Afrike je formirana na osnovu raščlanjenosti reljefa, zatim uticaja opšte cirkulacije atmosfere i kretanja morskih struja. Smatra se „žarkim“ kontinentom, zato što veći deo njene površine ležu okviru izoterme od 50°C. Najviše temperature zabilježene su u sjevernom djelu, u pustinji Sahari i prelaze 40 stepeni Celzijusa. Budući da ekvator preseca Afriku skoro po sredini, u severnom i južnom delu razvili su se pretežno ravnomerno ekvatorijalni, subekvatorijalni, tropski i suptropski klimat. Savremene klimatske odlike afričkog kontinenta, formirale su se tokom paleogena i neogena, pa se današnji raspored i karakteristike malo razlikuju od tadašnjih[1].
Opšta cirkulacija atmosfere
Nad ekvatorom se nalazi stalno polje niskog vazdužnog protiska izazvano uzlaznim vazdušnim strujanjima, zenitalnim kišama i velikom vlažnosti vazduha. To omogućava prodor vetrova sa severne i južne hemisfere i zone tropskih strujanja oko 30° gš. To su stalni vetrovi - pasati (severoistočni i jugoistočni). Anticiklonalna polja na severnom i južnoj hemisferi se tokom jula meseca premeštaju ka severu, a tokom januara prema jugu, pa se zbog toga tokom godine menjaju klimatski uslovi na afričkom kontinentu[1].
Cirkulacija u julu
U julu mesecu se Saharski anticiklon nalazi iznad Sredozemnog mora, gde tada preovlađuje toplo i suvo vreme. Polje niskog vazdušnog pritiska obuhvata prostor od jugozapadne Azije preko Sahare i regije Sudana. Vazdušne struje u vidu severoistočnog pasata duvaju iz Sredozmelja ka Sahari, ali kako su slabije zasićene vlagom i dolaze u kontakt sa pregrejanim vazduhom iznad pustinje, ubrzo postaju suve i ne donose ovim prostorima kišu[2].
Iznad južne Afrike formira se polje visokog vazdušnog pritiska, vreme je vedro i suvo. Na zapadnoj strani suvi pasat duva paralelno uz obalu Namibije i Angole, jer se pravac pružanja obalske linije poklapa sa smerom vetrova. Kao takav on ne donosi kišu. Nakon što pređe ekvator, pod uticajem rotacije, pasat menja pravac i postaje jugozapadni monsun. Prelazeći preko toplog Gvinejskog zaliva, donosi padavine Gvinejskom priobanju i unutrašnjosti Sudana do južnog oboda Sahare. Na istočnoj strani jugistočni pasat duva iz polja visokog pritiska čije je sredite nad Indijskim okeanom u blizini Madagaskara. Nakon što pređe ekvator skreće prema istoku i duva paralelno sa Somalijskom obalom, a u unutrašnjosti donosi padavine Etiopskoj visiji. Krajnji jug južne Afrike tada je pod uticajem niskog vazdušnog pritiska, pa zapadni vetrovi umerenih širina donose dosta vlage i kiša sa Atlantika[3] [4].
Cirkulacija u januaru
U januaru mesecu Saharski anticiklon nalazi se iznad Sahare, Sudana i jugozapadne Azije. Nad Sredozemljem i uzanim pojasom priobalja severne Afrike formira se polje niskog vazdušnog pritiska što pogoduje prodoru stalnih zapadnih vetrova sa Atlantika. Oni tom delu donose tada padavine. Iz Saharskoga maksimuma duva severoistočni pasat prema Gvinejskom zalivu, a iz Arabije prema Etipskoj visiji i Somaliji. Budući da ovaj pasat ima kontinentalni karakter, suv je i ne donosi kišu, osim na Etiopskim planinama, gde se padavine izlučuju usled veće nadmorske visine[5][3].
Iznad južne Afrike nalazi se u januaru polje niskog vazdušnog pritiska. Iz istočne periferije Južnoatlanstkog anticiklona struje pasati prema ovom depresiji. Hladna Benguelska struja rashlađuje vazušne mase i one u dodiru sa zagrejanim kopnom gube vlagu, tako da ne donose padavine zapadnoj obali. Kada pasat pređe ekvator poprima odlike jugozapadnog monsuna i donosi velike padavine Ginejskom priobalju. Njegov dalji prodor prema unutrašnjosti sprečava suv severoistočni pasat iz Sahare. Istočne obale su pod uticajem pasata iz južnog dela Indijskog okeana. On donosi padavine zapadnoj obali Madagaskara, kao i jugoistoku Afrike nakon što se zasiti prelaskom preko tople Mozambičke struje. Kako su u priobalju visoke planine (Drakenske planine), kiše se izlučuju u južnim podgorinama, pa u unutrašnjost kopna vazdušne mase prodiru kao suve[6][3].
Reljef i obale
Reljef predstavlja značajan faktor prilikom formiranja klimatskih odlika nekog podneblja. Afrika se uslovno deli na „nisku“ i „visoku“. Niska Afrika obuhvata prostor severnog, zapadnog i centralnog dela kontinenta[7]. Kako je njena prosečna visina ispod 1.000 metara to pogoduje prodor stalnih vazdušnih masa sa Atlantskog okeana (zapadni umereni vetrovi). Uticaj tih vetrova oseća se duboko u unutrašnjost kontinenta. Ipak, oni ne donose padavine Sahari iz nekoliko razloga: planinski venac Atlasa, postavljen je upravno na kretanja vazdušnih masa, pa se kiša izluči u severnim podgorinama u uskom obalnom pojasu; vazduh prelazi preko hladne Kanarske struje u zapadnom priobalju severnog dela kontinenta, rashlađuje se i gubi vlagu; kopno Sahare je pregrejano i suvo, pa kao takvo utiče da se te mase brzo ugreju i udalje od tačke zasićenja.
U zapadnom delu Afrike, upravno na kretanje jugozapadnih monsuna nalaze se planinski masivi Futa Džalon, Kamerun i dr. Zbog svog položaja u njihovim južnim podgorinama izluči se velika količina padavina (preko 2.000-3.000 mm). Saharski masivi Ahagar i Tibesti dobijaju veću količinu padavina od okolnih oblasti zahvaljujući nadmorskoj visini.
Visoka Afrika odlikuje se reljefom višim od 1.000 metara, što predstavlja značajnu prepreku prodoru vazušnih masa sa okeana[7]. U jugoistočnom delu visoki planinski venci (Drakenske planine i dr), postavljene su upravno na pravac kretanja vžnog jugoistočnog pasata. Kako venci dostižu i do 3.000 metara nadmorske visine, vazdušne mase izlučuju padavine i priobalnim podgorinama, pa kao suve prelaze preko prepreke i prodiru u unutrašnjost. U istočnoj Africi nalaze se Etiopske planine, čija je visina mestimično i preko 4.000 metara, to pogoduje razviću orografskih padavina tokom godine.
Značaja uticaj na prostiranje dominantnih vetrova ima i pravac pružanja obala. To se najviše oseća u zapadnom priobalju južnog dela Afrike de pasati duvaju paralelnom sa obalskom crtom kontinenta prema ekvatoru. Na istoku jugistočni pasat iz Indijskog okeana nakon prelaska ekvatora dobija jugozapadni pravac i duva paralelno sa obalom Somalije. Ovakav raspored obala i izrazitih uzvišenja u reljefu direktno utiče na lokalne i regionalne klimatske prilike.
Morske struje
Morske struje utiču značajno na klimatske prilike zbog svoje temperature i pravca kretanja. Uz obale Afrike protiču četiri struje: Kanarska, Gvinejska, Istočnomadagaskarska, Benguelska i Mozambička.
Kanarska struja je hladni ogranak Golfske struje i protiče uz zapadnu obalu severa Afrike (Maroko, Zapadna Sahara, Mauritanija). Zapadni vetrovi koji donose vlagu sa Atlantika, prelaze preko nje rashlađuju se i gube na zasićenosti, što direktno utiče na manjak padavina u zapadnom delu Sahare i formiranje pustinje. Uz zapadne obale južnog dela Afrike teče Benguelska struja (JAR, Namibija, Angola). Jugoistočni pasat koji duva iz južnog dela Atlantskog okeana prema kopnu, prelazi preko ove struje i gubi vlagu, što smanjuje padavine i utiče na pojas priobalnih pustinja (Namib).
Gvinejska struja je topla i teče preko Gvinejskog zaliva od zapada ka istoku. Jugozapadni monsun koji duva od ekvatora prema kopnu, prelazi preko nje, dodatno se zasićuje i donosi obilne padavine priobalju. Kraj istočnih obala Madagaskara teče Istočnomadagaskarska struja koja zagreva i obogaćuje vlagom jugoistočni pasata sa Indijskog okeana, što donosi obilne kiše ovom delu ostrva. Pasat nastava ka jugoistoku i prelazi preko takođe tople Mozambičke struje, što povećava vlažnost i količinu padavina u priobalju južne Afrike.
Temperaturni raspored
Afrika se smatra „žarkim“ kontinentom, zbog svog položaja u odnosu na ekvator i količini insolacije koju primaju određeni delovi tokom godine. Na temperaturu osim insolacije, utiče raspored reljefa i nadmorska visina. Afrika je kontinent izrazitih temperaturnih ekstrema - leti one prelaze 35 podeok, a zimi se u nekim oblastima mogu spustiti značajno ispod 0°C. Ukupna amplituda između izmerenog maksimuma i minimuma iznosi oko 81°C. U tabeli su predstavljene najviša i najniža ikada izmerena temperatura u Africi:
| Vrednost | Temp. ( °C)[8] | Mesto[9] | Datum |
|---|---|---|---|
| Maksimalna temperatura | Azizija  Libija |
13. septembar 1922. | |
| Minimalna temperatura | Ifrane  Maroko |
11. februar 1935. |
Upadni ugao sunčevih zraka na većem delu Afrike, a naročito oko ekvatora je veliki. To doprinosi začem zagrevanju površine tla. Tokom leta severne hemisfere u julu mesecu, izoterma od 30° S obuhavata ceo severni deo Afrike (saharske i atlaske zemlje, podsaharska oblast), spušta se prema dolini Nigera i kotlini Čada, a zatim lučno obuhvata prostor Etiopije i Somalije na jugoistoku. U unutrašnjim delovima Sahare formiraju se izoterme od 35-40 °C. U tom periodu na južnoj hemisferi je zima. Izoterme od 10-20°C zahvataju oblasti južno od basena Kongo, a ka severu zalaze u regiju Velikih jezera. Temperature niže od 10°C karakteristične su za prostrane planinske vence i visoravni (Etiopska visoravan, Drakenske planine i dr).
Za vreme zime severne hemisfere u januaru mesecu u severnom delu kontinenta na prostoru Sahare, njenih južnim oboda i priobalja Sredozemnog mora javlja se izoterma od 10-20°C. Oblast Atlaskih i Saharskih planina (Ahagar, Tibesti, Tesilin Adžer i dr) je zbog veće nadmorske visine u okviru izoterme ispod 10° Celzijusa. Veliko prostranstvo od Sahela na severu du krajnjeg juga Afrike tada je obuhvaćeno izotermama od 20-30 °C. Na južnoj hemisferi je januaru leto. Prostor Velikih jezera, Drakenskih planina i Etiopske visije zbog veće nadmorske visine leži u okviru izoterme 10-20°C.
Slaba raščlanjenost reljefa uticala je na kontinentalni karakter temperature. Odustvo velikih planinskih venaca smanjuje uticaj vertikalnog snižavanja temperature usled porasta nadmorske visine. Takav uticaj izražen je samo u istočnoj, jugoistočnoj i delimično južnoj Africi.
Raspored padavina
Količina padavina na afričkom kontinentu značajno varira od regije do regije. Najveći uticaj na to imaju raspored atmosferskog pritiska, raspored reljefa i pravac vlažnih, odnosno suvih vazdušnih masa. Najveću količinu padavina u Africi primaju ekvatorijalni delovi na pravcu jugozapadnih monsuna. Najmanje padavina zabeleženo je u pustinjskim predelima oko povratnika. Ekstremne vrednosti kišnog taloga prikazane su u tabeli:
| Vrednost | Padav. (mm)[8] | Mesto[9] | Datum |
|---|---|---|---|
| Maksimum padavina | Debundža[10]  Kamerun |
32 godine | |
| Minimum padavina | Vadi Halfa  Sudan |
39 godina |
Ispod 100 mm kiše godišnje padne u Sahari. Zimi se u priobalju izlučuje izvesna količina padavina, dok leti ono skoro u potpunosti odsustvuju. Zbog nadmorske visine i upravnog položaja prema zapadnim vetrovima u zimskom periodu Atlaske planine primaju i do 1.000 milimetara tokom godine. Visina taloga smanjuje se prema južnim padinama u unutrašnjosti Alžira, gde opada na oko 200 mm. U središtu Sahare postoje oblasti u kojima padne manje od 2-3 mm godišnje. Sušni period traje od 200-300 dana.
Sudanska regija prima od 100 do 400 milimetara godišnje. Količina taloga povećava se prema jugu. U Sahelu padne do 1 cm taloga. Južnije prema ekvatoru padavine postepeno rastu. Sušni period na severu traje do 200 dana, dok se u južnim delovima regije smanjuje na oko 100 dana. Najveća količina padavina izluči se tokom leta. Gvinejska regija i priobalje su najkišovitija oblast Afrike. Velike količine padavina donosi vlažni jugozapadni monsun. Prosečna visina taloga kreće se od 1.500-3.000 mm, a najviše se izluči u priobalju Kameruna (Debundža, preko 10.000 mm) i u južnim podgorinama planine Futa Džalon. Sušni period traje maksimamalno 100 dana.
U basenu Konga i okolnim uzvišenjima padavine se smanjuju od severa ka jugu. U severnim delovima padne od 1.000 do 2.000 milimetara, a sušni period traje do 100 dana. Južni deo kongoanske kotline i doline Zambezija prima od 1.500 do 1.000 milimetara. Sezonski karakter je oštro izražen i sušno doba povećava se od 100 na 200 dana. Etiopska visija zbog svoje nadmorske visine prima od 1.000 do 1.500 milimetara taloga (u središnjim delovima i do 2.000). U Somaliji je količina kiše mala, od 50-100 mm, a u pobrđu do 500 mm. Najsušniji je istočni predeo Adenskog zaliva koji ima pustinjski karakter. Sušna sezona traje 5-7 meseci.
Istočnoafrička visoravan i jezera imaju raznovrstan raspored padavina. Prosečno ova regija prima oko 1.000 mm, najviše oko jezera Viktorija. Severni deo prima najviše taloga u jesen i proleće, a južni deo tokom leta južne hemisfere (u julu). Od ekvatora prema jugu sušni period se produžava od 200 do 250 dana, dok se ka severu kreću od 2-3 meseca. Padavine u južnoj Africi smanjuju se od zapada ka istoku. Najviše taloga padne u jugoistočnom priobalju Drakenskih planina (500-1.000 mm). Sušni period traje oko tri meseca. Zbog sušnoh kontinentalnog pasata i pravca pružanja obale u jugozapadnoj Africi formirao se pojas pustinja (Namib), gde je količina kiše na godišnjem nivou manja od 100 milimetara. Sušni period traje tokom cele godine.
U Kalahariju se količina padavina smanjuje od istoka prema zapadu sa 500 na oko 100 mm. Južno od ovog basena je prostor visoravni Karu i Kapskih planina, koji prima prosečno do 500 milimetara taloga. Jugozapadne padine mestimično primaju i do 100 centimetra kiše. Na Madagaskaru je raspored padavina sličan kao u južnoj Africi. Zapadne oblasti koje se nalaze puravno na pravac kretanja juhoistočnog pasata primaju do 3.000 milimetara godišnje. Prema istoku u podnožju planinskih strana padavine se smanjuju na 1.500 mim, dok na zapadnoj obali opadaju do 500 milimetara. Sušni period se povećava ka istoku od 0 do 200 dana.
Sneg i glacijacija
Snežne padavine u Africi su veoma retke. Sezonski se javljaju na najvišim vencima u istočnom delu kontinenta na jezerskoj visoravni, a povremeno na Drakenskim, Atlaskim i Saharskih planinama. Snežni pokrivač zadržava se iznad granice od 4.500 do 5.000 metara (Kilimandžaro — 4.800 m, Kenija i Ruvenzori — 4.600 m). Tokom zime, sneg ponekad pada u severnom priobalnom delu Sahare.
| Kilimandžaro | Ruvenzori | Kenija |
|---|---|---|
|
|
|
|
Na tri najviše planine Afrike — Ruvenzoriju, Keniji i Kilimandžaro, postoje stalni lednici. U prošlosti je mnogo veći prostor bio zahvaćen glacijacijom, ali se on smanjio zbog otopljenja klime. Centri pleistocene glacijacije bili su na Atlasu, Ahagaru, Tibestiju, Etiopskoj visoravni i Drakenskim planinama. Danas je najveći centar ledničkih formacija Kilimandžaro, sa kojeg se spušta ukupno trinaest glečera[11] [12].
Klimatski tipovi
Mnogobrojni klimatski elementi uticali su na obrazovanje klimata na afričkom kontinentu. Specifični položaj i ekvator koji preseca Afriku skoro po sredini doveli su do toga da se i na severnom i na južnoj polovini podjednako razviju određeni tipovi. Svi klimati ponavljaju se po dva puta. Izdvajaju se četiri osnovna — ekvatorijalni, subekvatorijalni, tropski i suptropski, u okviru kojih se javljaju određeni podtipovi. Na planinama višim od 4.000 metara može se izdvojiti planinski klimat.
Ekvatorijalna klima
Ovaj klimatski tip obuhvata prostor basena Konga i Gvinejskog priobalja između 5° sgš i 5° jgš. Osnovne odlike ekvatorijane klime Afrike su visoke temperature (22-26°C), male godišnje amplitude (1-3 stepena) i velika količina padavina tokom cele godine (1.500 do 3.000 mm). Prema prodoru vazdušnih masa u ove oblasti, ekvatorijalni klimat deli se na dva tipa: kontinentalni i atlantski.
Kontinentalni tip
Kontinentalni tip karakterističan je za oblast basena Konga. Na klimu utiču jugoistočni i severoistočni pasati i njihova smena tokom godine. Zbog izdizanja vazdušnih masa i intenzivnog zagrevanja, padavine se izlučuju tokom cele godine. Tipičan predstavnik klimata je Mbandaka u DR Kongu (prosečna godišnja temperatura 25°C, a količina padavina 1.600 mm).
| Klimatološki medijani za Mbandaku | |||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Mjesec | jan-sij | feb-velj | mar-ožu | apr-tra | maj-svi | jun-lip | jul-srp | aug-kol | sep-ruj | okt-lis | nov-stu | dec-pro | godina |
| Srednji maksimum (°C) | 31 | 32 | 32 | 31 | 31 | 30 | 30 | 29 | 30 | 30 | 30 | 30 | 30,5 |
| Srednji minimum (°C) | 19 | 20 | 20 | 20 | 20 | 19 | 17 | 17 | 19 | 19 | 19 | 19 | 19 |
| Precipitacija (mm) | 80 | 100 | 150 | 140 | 130 | 110 | 100 | 100 | 200 | 210 | 190 | 120 | 1630 |
| Izvor: [13] | |||||||||||||
Atlantski tip
Atlantski tip osoben je za Gvinejsko priobalje i Kamerun. Na klimu utiču veoma vlažni jugozapadni monsuni koji donose padavine tokom cele godine (i do 10.000 mm). Tipičan predstavnik ovog klimata je Debundža u Kamerunu (prosečna godišnja temperatura oko 27° Celzijusa, a količina padavina oko 3.000 mm).
| Klimatološki medijani za Debundžu | |||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Mjesec | jan-sij | feb-velj | mar-ožu | apr-tra | maj-svi | jun-lip | jul-srp | aug-kol | sep-ruj | okt-lis | nov-stu | dec-pro | godina |
| Srednji maksimum (°C) | 32 | 33 | 33 | 32 | 32 | 30 | 29 | 28 | 29 | 30 | 31 | 32 | 31 |
| Srednji minimum (°C) | 24 | 25 | 24 | 24 | 24 | 23 | 23 | 23 | 23 | 23 | 24 | 24 | 24 |
| Precipitacija (mm) | 27 | 49,7 | 114,1 | 196,4 | 226,8 | 299,7 | 439,8 | 612,7 | 494,9 | 304,5 | 137,9 | 33 | 29365 |
| Izvor: [14] | |||||||||||||
Subekvatorijalna klima
Ovaj klimatski tip obuhvata na severnoj polulopti prostore severno od ekvatorijalnog pojasa — zaleđe Gvinejske oblasti, regiju Sudan i Etiopsku visiju do približno 17° sgš. Kos Somalije se ova granica spušta na oko 10° gš zbog sušnijeg predela. Na južnoj polulopti, zoni pripada južni deo basena reke Kongo sa razvođem prema Kalahariju do oko 20° jgš. Ovaj klimat naziva se još tropsko-monsunski, vlažno-tropski ili tropsko-savanski. Odlikuje se visokim temperaturama do 30°C, nešto većim amplitudama u odnosu na ekvatorijalnu oblast (3-6° C) i padavinama do 1.500 milimetara godišnje. Mogu se izdvojiti tri tipa — atlantski, kontinentalni i indijski.
Atlantski tip
Na sevenoj polulopti je Saharski maksimum leti iznad Mediterana, što podoguje dubljem prodoru u kopno vlažnog jugozapadnog monsuna iz južnog dela Atlantika. U letnjim mesecima izluči se najveći deo padavina. Prosečne godišnje temperature kreću se oko 30°C. Zimi se Saharski anticiklon premešta prema jugu u unutrašnjost pustinje i tada ka Gvinejskog obali duva suv kontinentlani pasat — harmatan. To doprinosi sprečavanju prodora jugozapadnih monsuna dublje u kopno i ublažavanju vlažnosti vazdušnih masa. U zimsko doba je sušni period sa nešto višim temperaturama. Ukupno godišnje padne oko 1.500 mm taloga.
| Klimatološki medijani za Lagos | |||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Mjesec | jan-sij | feb-velj | mar-ožu | apr-tra | maj-svi | jun-lip | jul-srp | aug-kol | sep-ruj | okt-lis | nov-stu | dec-pro | godina |
| Srednji maksimum (°C) | 32,2 | 33,1 | 32,7 | 32,1 | 30,9 | 29,2 | 28,1 | 28,9 | 30,4 | 31 | 31,9 | 30,7 | 30,5 |
| Srednji minimum (°C) | 22,3 | 23,5 | 23,8 | 23,6 | 23,1 | 22,6 | 22,1 | 21,7 | 21,9 | 22,3 | 22,6 | 22,4 | 22,6 |
| Precipitacija (mm) | 14,3 | 42 | 77,1 | 142,4 | 204,8 | 312,2 | 256,9 | 112,4 | 167,1 | 135,8 | 54 | 19 | 1538 |
| Izvor: [15] | |||||||||||||
Kontinentalni tip
Na južnoj polulopti je u ovoj oblasti tokom januara (leto te hemisfere) nizak pritisak što pogoduje prodoru vlažnih masa sa Atlantika (monusni). Vlažna sezona traje tokom celog toplijeg doba godine. Kada se ekvatorijlani vazduh u leto severne hemisfere premesti ka severu, na ovom delu preovlada jugoistočni suvi kontinentalni pasat koji donosi malo kiše i sušan period (jul-septembar). Temperature su oko 30° Celzijusa, sa padavinama nešto preko 1.300 milimetara. Tipičan predstavnik ovog klimata je Brazavil u Republici Kongo.
| Klimatološki medijani za Brazavil | |||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Mjesec | jan-sij | feb-velj | mar-ožu | apr-tra | maj-svi | jun-lip | jul-srp | aug-kol | sep-ruj | okt-lis | nov-stu | dec-pro | godina |
| Srednji maksimum (°C) | 31 | 32 | 33 | 33 | 32 | 29 | 28 | 29 | 31 | 32 | 31 | 31 | 31 |
| Srednji minimum (°C) | 21 | 21 | 21 | 22 | 21 | 18 | 17 | 18 | 20 | 21 | 21 | 21 | 20 |
| Precipitacija (mm) | 135 | 145 | 196 | 196 | 159 | 8 | 3 | 3 | 30 | 119 | 222 | 142 | 1358 |
| Izvor: [16] | |||||||||||||
Indijski tip
Ovaj tip je tokom leta severne hemisfere pod uticajem jugozapadnog monsuna sa Indijskog okeana koji donosi kišu Etiopskoj visiji i okolini. Osim toga oseća se i uticaj ekvatorijalnog vazduha. Zimi je ovaj prostor zahvaćen kontinentalnim jugoistočnim suvim pasatom koji duva sa Arabijskog poluostrva. Sušna sezona tada traje i do pet meseci. Prosečne temperature su nešto više nego u ostatku klimata (oko 34°C), a količina padavina je zbog dužeg perioda suše manja (oko 1.000 mm). Tipičan predstavnik ovog podtipa je Džuba u Južnom Sudanu.
| Klimatološki medijani za Džubu | |||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Mjesec | jan-sij | feb-velj | mar-ožu | apr-tra | maj-svi | jun-lip | jul-srp | aug-kol | sep-ruj | okt-lis | nov-stu | dec-pro | godina |
| Srednji maksimum (°C) | 36,8 | 37,9 | 37,7 | 35,4 | 33,5 | 32,4 | 31,1 | 31,6 | 33,1 | 34 | 34,7 | 35,9 | 34,5 |
| Srednji minimum (°C) | 20,1 | 21,7 | 23,6 | 23,4 | 22,6 | 21,9 | 21,1 | 21 | 21,1 | 21,3 | 20,9 | 20 | 21,6 |
| Precipitacija (mm) | 5,1 | 11 | 36,7 | 11,5 | 129,9 | 117,8 | 144,7 | 127,5 | 103,7 | 114,5 | 43,1 | 8,2 | 9537 |
| Izvor: [17] | |||||||||||||
Tropska klima
Tropski klimat zahvata prostore između 15° i 30° sgš na severnoj polulopti i između 19° i 34° jgš na južnoj polulopti. Ovo je pojas suvih tropskih pasata, gde se izdvajaju oblasti pustinja i polupustinja. Osnovne odlike su visoka temperatura tokom godine (preko 35°C), sa nešto većim amplitudama, zatim mala vlažnost vazduha i mala količina padavina (do 250 milimetara). Mogu se izdvojiti tri tipa — atlantski, kontinentalni i indijski.
Atlantski tip
Atlantski tip obuhvata velika prostranstva severnog dela kontinenta iznad 15° gš i jugozapadni deo južnog dela kontinenta. Tu spadaju pustinjske oblasti Sahare, Libijske i Arabijske pustinje na severu i Namiba na jugu. Tokom leta severne hemisfere iznad Sahare je niži vazudšni pritisak. Anticiklon iznad Sredozemlja nema dovoljnu vlažnost da bi doneo padavine ovom podneblju, a zapadni vetrovi sa Atlantika nailaze na hladnu priobalnu Kanarsku struju i gube vlagu. Zimi je ovo prostor anticiklonalnog polja gde duvaju suvi kontinentalni pasati. Zračenje je veliko, oblačnost mala i isparavanje ogromno. Tipičan predstavnik klimata je Kartum u Sudanu (37° Celzijusa i 150 mm padavina godišnje).
| Klimatološki medijani za Kartum | |||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Mjesec | jan-sij | feb-velj | mar-ožu | apr-tra | maj-svi | jun-lip | jul-srp | aug-kol | sep-ruj | okt-lis | nov-stu | dec-pro | godina |
| Srednji maksimum (°C) | 29,8 | 33 | 36,8 | 40,1 | 41,9 | 41,3 | 38,4 | 37,3 | 39,1 | 39,3 | 35,2 | 31,8 | 37 |
| Srednji minimum (°C) | 15,6 | 17 | 20,5 | 23,6 | 27,1 | 27,3 | 25,9 | 25,3 | 26 | 25,5 | 21 | 17,1 | 22,6 |
| Precipitacija (mm) | 0 | 0 | 0 | 0 | 0,4 | 4 | 46,3 | 75,2 | 25,4 | 4,8 | 0,7 | 0 | 1568 |
| Izvor: [18] | |||||||||||||
U jugozapadnom delu kontinenta nalazi se pustinja Namib. Ova oblast je pod uticajem suvi jugoistočnih pasata sa Indijskog okeana, koji sve padavine izluče na jugoistočnim podgorinama pa u kopno prodiru suve. Sa Atlantika paralelno sa obalskom crtom duva pasat koji prelati iznad hladne Benguelske struje i gubi vlagu udaljavajući se od tačke zasićenja. Zimi, u julu mesecu, ovde je polje visokog vazdušnog pritiska i duva suv kontinentalni pasat. Tipičan predstavnik je Valvis Bej u Namibiji. Niže temperature su posledica hladne morske struje u priobalju.
| Klimatološki medijani za Valvis Bej | |||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Mjesec | jan-sij | feb-velj | mar-ožu | apr-tra | maj-svi | jun-lip | jul-srp | aug-kol | sep-ruj | okt-lis | nov-stu | dec-pro | godina |
| Srednji maksimum (°C) | 20,4 | 19,1 | 20,4 | 19,1 | 19,6 | 18,7 | 18,3 | 16,5 | 15,7 | 16,9 | 17,6 | 19,5 | 18,5 |
| Srednji minimum (°C) | 15,1 | 14,4 | 14,7 | 12,6 | 12,2 | 11,1 | 10,5 | 9,9 | 10,4 | 11,6 | 12,3 | 14,1 | 12,4 |
| Precipitacija (mm) | 0,9 | 1,4 | 4,4 | 0,4 | 0,9 | 1 | 0 | 0,2 | 0,1 | 0,2 | 0,4 | 0,1 | 10 |
| Izvor: [19] | |||||||||||||
Kontinentalni tip
Kontinentalni tip obuhvata prostor basena Kalahari u Namibiji, Bocvani i JAR-u i visoravan Karu. Klimatske odlike i uticaji su slični kao u priobalnoj pustinji Namib. Zimi je pritisak visok, a leti duva jugoistočni pasat sa Indijskog okeana i donosi manju količinu padavina istočnim delovima. Tipičan predstavnik klimata je Ganzi u Bocvani (temperatura oko 31°C, a količina padavina do 420 milimetara). Za razliku od Valvis Beja ovde je temperatura viša zbog stepena kontinentalnosti. Prema jugu padavine se povećavaju i do 500 milimetara.
| Klimatološki medijani za Ganzi | |||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Mjesec | jan-sij | feb-velj | mar-ožu | apr-tra | maj-svi | jun-lip | jul-srp | aug-kol | sep-ruj | okt-lis | nov-stu | dec-pro | godina |
| Srednji maksimum (°C) | 33 | 33 | 32 | 30 | 28 | 25 | 25 | 28 | 32 | 34 | 34 | 34 | 31 |
| Srednji minimum (°C) | 20 | 19 | 18 | 14 | 9 | 6 | 5 | 8 | 13 | 17 | 19 | 20 | 14 |
| Precipitacija (mm) | 104,2 | 81,9 | 68,3 | 22,6 | 9 | 1 | 0 | 1,5 | 1,2 | 24,6 | 45 | 61,3 | 4206 |
| Izvor: [20] | |||||||||||||
Indijski tip
Indijski tip obuhvata polupustinjki predeo jugozapadnog Madagaskara, polupustinju Somalijskog poluostrva i Afarsku depresiju sa Danakilskom pustinjom. Odlikuje se dugim sušnim periodom, visokim temperaturama i malom količinom padavina.
Madagaskar prima velike količine padavina na istočnim obalama. U središtu ostrva su visoke planine koje sprečavaju prodor vlažnih masa ka istoku. Kišu donosi jugoistočni pasat iz zapadne periferije južnoindijskog anticiklona. Na jugozapadnom delu ostrva koje je zaklonjeno sa jedne strane visokim planinama ne prodiru vlažne mase, što ovoj oblasti daje aridne karakteristike. Tipičan predstavnik je grad Tulijara (oko 30°C, do 400 mm padavina).
| Klimatološki medijani za Tulijaru | |||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Mjesec | jan-sij | feb-velj | mar-ožu | apr-tra | maj-svi | jun-lip | jul-srp | aug-kol | sep-ruj | okt-lis | nov-stu | dec-pro | godina |
| Srednji maksimum (°C) | 32 | 32 | 32 | 31 | 29 | 27 | 27 | 28 | 29 | 29 | 30 | 31 | 30 |
| Srednji minimum (°C) | 23 | 23 | 22 | 20 | 17 | 15 | 14 | 15 | 16 | 19 | 20 | 22 | 19 |
| Precipitacija (mm) | 95 | 89 | 36 | 18 | 16 | 15 | 6 | 6 | 8 | 12 | 22 | 97 | 420 |
| Izvor: [21] | |||||||||||||
Afarska depresija i Somalijsko polustrvo su zimi pod uticajem suvog severoistočnog pasata iz Azije, a leti ovde duva jugozapadni monsun paralelno sa obalskom linijom i ne donosi kiše. Afarska depresija sa Danakilskom pustinjom je 113 metara ispod nivoa mora i okružena je visokim planinama i pobrđima sa svih strana. Tipičan predstavnik je Berbera u Somaliji (oko 35° Celzijusa i oko 50 mm kišnog taloga)
| Klimatološki medijani za Berberu | |||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Mjesec | jan-sij | feb-velj | mar-ožu | apr-tra | maj-svi | jun-lip | jul-srp | aug-kol | sep-ruj | okt-lis | nov-stu | dec-pro | godina |
| Srednji maksimum (°C) | 29 | 29 | 30 | 32 | 36 | 42 | 42 | 41 | 39 | 33 | 32 | 29 | 34 |
| Srednji minimum (°C) | 20 | 22 | 23 | 25 | 27 | 30 | 31 | 31 | 29 | 24 | 22 | 20 | 25 |
| Precipitacija (mm) | 8 | 3 | 5 | 13 | 8 | 0 | 0 | 3 | 0 | 3 | 5 | 5 | 53 |
| Izvor: [22] | |||||||||||||
Suptropska klima
Suptropska klima na afričkom kontinentu obuhvata krajnje severozapadne i jugozapadne delove. Odlikuje se toplim i suvljim letima i prohladnim i svežim zimama. Na severnoj polulopti to je predeo Atlaskih planina i uskog priobalja uz pomenuti venac, a na južnoj hemisferi uzan priobalni pojas krajnjeg jugozapadnog dela JAR-a. Mogu se prema tome izdvojiti dva tipa: sredozemni i južnoafrički.
Sredozemni tip
Suptropski sredozemni tip obuhvata venac Atlasa i priobalje Maroka, Alžira i Tunisa. Ova regija je pod uticajem saharskog vazduha, pa su južne padine Atlasa, okrenute pustinji suvlje i toplije. Zimi je nad Sredozemljem nizak vazušni pritisak pa zapadni vetrovi donose kišu sa Atlantika. Najviše se izluči u priobalju i severnim podgorinama. Prodor dalje ka istoku sprečavaju planinski venci pa su obale Libije i Egipta mnogo sušnije. Leti je iznad Sredozemlja visok vazdušni pritisak i anticiklon donosi suvo i toplo vreme. Tipičan predstavnik klimata je grad Alžir (prosečna temperatura oko 23°C, a padavine do 700 mm).
| Klimatološki medijani za Alžir | |||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Mjesec | jan-sij | feb-velj | mar-ožu | apr-tra | maj-svi | jun-lip | jul-srp | aug-kol | sep-ruj | okt-lis | nov-stu | dec-pro | godina |
| Srednji maksimum (°C) | 16,5 | 17,3 | 18,5 | 20,4 | 23,5 | 27 | 30,6 | 31,2 | 29,2 | 25,1 | 20,7 | 17,2 | 23,1 |
| Srednji minimum (°C) | 5,9 | 6,4 | 7 | 9 | 12 | 15,6 | 18,5 | 19,1 | 17,1 | 13,7 | 9,6 | 7 | 11,7 |
| Precipitacija (mm) | 80 | 81,8 | 73,4 | 61,1 | 39,9 | 16,7 | 4,6 | 7,4 | 34,2 | 76 | 96,4 | 115,2 | 6866 |
| Izvor: [23] | |||||||||||||
Južnoafrički tip
Južnoafrički sredozmeni tip obuhvata priobalje oko grada Kejptauna i Rta dobre nade u Južnoafričkoj Republici. Za razliku od sredozmenog, ovaj klimat ima izraženiji maritiman-okeanski karakter, pa su leta svežija, zime blaže, a temperature niže. Zimi u ovoj oblasti prodiru stalni zapadni vetrovi i donose padavine, dok se leti, u januaru regija nalazi pod uticajem visokog vazdušnog pritiska pa su padavine ređe i oskudne. Tipičan predstavnik klimata je Kejptaun (temperature oko 22° Celzijusa i padavine do 520 milimetara).
| Klimatološki medijani za Kejptaun | |||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Mjesec | jan-sij | feb-velj | mar-ožu | apr-tra | maj-svi | jun-lip | jul-srp | aug-kol | sep-ruj | okt-lis | nov-stu | dec-pro | godina |
| Srednji maksimum (°C) | 26,1 | 26,5 | 25,4 | 23 | 20,3 | 18,1 | 17,5 | 17,8 | 19,2 | 21,3 | 23,5 | 24,9 | 22 |
| Srednji minimum (°C) | 15,7 | 15,6 | 14,2 | 11,9 | 9,4 | 7,8 | 7 | 7,5 | 8,7 | 10,6 | 13,2 | 14,9 | 11,4 |
| Precipitacija (mm) | 15 | 17 | 20 | 41 | 69 | 93 | 82 | 77 | 40 | 30 | 14 | 17 | 515 |
| Izvor: [24] | |||||||||||||
Planinski klimat
Zbog svog geografskog položaja u odnosu na ekvator, afrički kontinent ne zalazi u umerene i polarne širine, pa se zbog toga ne izdvajaju hladni klimatski pojasevi. Međutim, nešto hladnije oblasti javljaju se na planinama zahvaljujući nadmorskoj visini. U tim predelima izdvaja se planinski (subekvatorijlani) klimat. Zastupljen je na visoravnima iznad 4.000 metara, kao što su Etiopske planine, Kilimandžaro, Ruvenzori i Kenija. Temperature se spuštaju i ispod 0°C noći, a danju se kreću u rasponu od 5-15° Celzijusa. Tokom godine pada sneg i zadržava se nekoliko meseci. Iznad snežne granice snežni pokrivač je prisutan tokom cele godine[25] [26].(Ne vjerujte svemu sto procitate na wikipediji)
Klima Afrike je u dalekoj prošlosti bila vlažnija nego danas. Tokom poslednjeg ledenog doba i smene glacijala i interglacijala, kontinent je prolazio kroz sušnije i vlažnije faze. U pleistocenu je u Čadskoj kotlini postojalo jezero koje je zahvatalo prostor od današnjeg basena na jugu do kotline Bodele na severu. Saharom su pre oko 10.000 godine tekle reke sa planinskih vrhova, a danas su u njihovim dolinama suva rečna korita — uadi. Savremene klimatske promene u Africi negativno utiču na mnogobrojne aspekte ljudske delatnosti ali i na samu prirodu uopšte.
Posledica globalnog porasta temperature utiče na širenje pustinja u severnom delu kontinenta. To proširuje aridni klimat na uštrb vlažnijih predela na obodu. Smanjena količina padavina uzrokuje da brojne manje reke presušuju u toku godine. Sve ovo utiče negativno na poljoprivrednu delatnost stanovništva u Africi. Smanjuju se površine pod plodnim zemljištem, suše su sve češće i sve duže, a prinosi sve manji. Promena klime utiče i na biodiverzitet i ekosisteme. Mnoge biljne i životinjske vrste ugrožene su porastom temperatura, nedostatkom vode i smanjenjem prirodnih staništa. Manjak pijaće vode i plodnog zemljišta uzrok je potencijalnih ratova na prostoru Afrike. Predviđa se da će temperatura do 2100. godine porasti za 1,5-4°C.[27] [28].
Galerija
-
Libijska pustinja -
Sahelski region -
Prašuma Konga -
Kilimandžaro -
Jezero Malavi
Povezano
Reference
- ↑ 1,0 1,1 Vujadinović, S, str. 131
- ↑ Vujadinović, S, str. 132
- ↑ 3,0 3,1 3,2 Vujadinović, S, str. 133
- ↑ „Introduction to Tropical Meteorology - Focus 2: Seasonal Precipitation in Central Africa”. Arhivirano iz originala na datum 2014-06-24. Pristupljeno 2015-02-17.
- ↑ Rainfall/ Precipitation in Addis Ababa, Ethiopia
- ↑ „Inter-tropical Convergence Zone”. Arhivirano iz originala na datum 2008-03-29. Pristupljeno 2015-02-17.
- ↑ 7,0 7,1 Vujadinović, S, str. 126
- ↑ 8,0 8,1 World Meteorological Organization Global Weather & Climate Extremes
- ↑ 9,0 9,1 Global Measured Extremes of Temperature and Precipitation
- ↑ The World's Wettest Places Debundscha, Cameroon
- ↑ http://pubs.usgs.gov/pp/p1386g/africa.pdf Glaciers in Africa
- ↑ "Mountains of the Moon" Glaciers Melting in Africa
- ↑ Climate: Mbandaka
- ↑ Debundscha Monthly Climate Average, Cameroon
- ↑ Weather Information for Lagos
- ↑ Average Conditions Brazzaville, Congo
- ↑ „Weather Information for Juba”. Arhivirano iz originala na datum 2018-12-25. Pristupljeno 2015-02-17.
- ↑ „Weather Information for Khartoum”. Arhivirano iz originala na datum 2017-02-06. Pristupljeno 2015-02-17.
- ↑ Tabulation of Climate Statistics for Selected Stations in Namibia[mrtav link]
- ↑ Average Rainfall for GNZ, Ghanzi, Ghanzi, Botswana
- ↑ „Climate Statistics for Tulear (Toliara), Madagascar”. Arhivirano iz originala na datum 2021-04-13. Pristupljeno 2015-02-17.
- ↑ "Average Conditions". BBC News Online
- ↑ Weather Information for Algiers
- ↑ Weather Information for Cape Town
- ↑ „Kilimanjaro Weather and Climate”. Arhivirano iz originala na datum 2015-02-26. Pristupljeno 2015-02-17.
- ↑ „Ethiopia's Weather and Average Temperatures”. Arhivirano iz originala na datum 2015-02-26. Pristupljeno 2015-02-17.
- ↑ mpacts of Climate Change - Impacts in Africa
- ↑ World Bank Climate Change Strategy for Africa Calls for Adaptation, Mitigation and Additional Financing
Literatura
- Vujadinović, S. (2009): Regionalna geografija Afrike, Geografski fakultet, Beograd
- Grupa autora (2006): Atlas Afrike, Monde Neuf, Ljubljana; (Politika, Beograd)
- Mastilo, N. (2005): Rečnik savremene srpske geografske terminologije, Geografski fakultet, Beograd
Spoljašnje veze
- Climate our-africa.org (en)
- Africa's Climate Arhivirano 2008-03-29 na Wayback Machine-u (en)
- WMO Service (en)
- Weather in Africa Arhivirano 2015-02-15 na Wayback Machine-u (en)
- African Cultural Center - Climate (en)
- Climatic Region of Africa (Brittanica) (en)
- Weather in Africa Arhivirano 2014-06-16 na Wayback Machine-u (en)
- African Climate Info (en)