Arapska književnost
| Književnost |
|---|
 |
| Osnovni oblici |
| Osnovni žanr |
| Mediji |
| Tehnike |
| Historija |
| Književnost po jezicima i porijeklu |
| Rasprave |
Arapska književnost (arap. أدب عربي, al-Adab al Arabi) je književnost na arapskom jeziku.
Pozadina[uredi | uredi kod]
Arapi su narod semitskog porijekla koji je prvobitno nastanjivao Arabiju, ali se jezično proširio na sjever Afrike, prema Jugozapadnoj Aziji, Indiji, Kavkazu i Centralnoj Aziji. Podijeljeni su na mnoga plemena. U prošlosti su se primarno bavili nomadskim stočarstvom (beduini), a kasnije i zemljoradnjom (felasi). Postojala je i malobrojna trgovačka klasa koja je živjela u Meki, koja je bila i vjerski centar preislamskih Arapa. S obzirom da je Arabija koljevka islama, većina Arapa pripada toj religiji iako ima i kršćana (pravoslavni Kopti u Egiptu i katolici i Siriji i Libanonu), pa i nekih drugih religija. Arapska književnost je najbogatija i najraširenija semitska kniževnost koja je utjecala na pismenost svih arapskih naroda.
Glavni tokovi i periodizacija[uredi | uredi kod]
- Preislamska književnost (500. – 622.). Uglavnom je zastupljena poezija. Pjesnici nomadi stvaraju pjesme kaside po točno utvrđenom obliku. Ti metri su se sačuvali i u kasnijim vjekovima, a da nisu pretrpjeli skoro nikakve promjene. Pjesnik je imao zadatak da slavi svoje pleme, veliča njegove podvige u bitkama u kojima i sam učestvuje i naruga se neprijatelju. Glavne karakteristike ove poezije su ipak stereotipnost i artizam. To je usmena poezija koju su sa generacije na generaciju prenosili recitatori (ravi). Jedna zbirka ovih pjesama zove se Mualake, što u doslovnom prijevodu znači obješene (jer su po legendi bile ispisane zlatnim slovima i visile u hramu u Meki i Ćabi).
- Književnost u doba širenja islama i arapske države (622. – 750.). Poezija u ovom periodu govori o muslimanskim osvajačkim pohodima, veliča Allaha i slično. Instrumentalna muzika nije postojala tada jer je islam zabranjuje. Nakon smrti Muhameda, njegove pristalice su nastavile osvajanja zemalja i širenje islama. Zauzeli su Siriju, Irak, sasadinski Iran i Egipat. Vladajuća dinastija bili su Umajadi, Damask je glavni grad novostvorene države, Medina centar kuranskih nauka, a Meka grad hodočašća i ekonomski centar. Glavna pjesnička forma je kasida, ali se iz njenog prologa nasiba razvija i ljubavna lirika gazel. Tada se otpočinje i s radovima u leksikografiji i filologiji kao i na skupljanju starog pjesništva i Muhamedovih predanja.
- Klasični period (750. – 1055.). Obuhvaća abasidski dinastijski period, nakon vladavine Umajada, koji traje pet vjekova. Država se proteže od Samarkanda do Španije, a arapska kultura apsorbira u sebe iranske, indijske i grčke elemente. Arapska književnost postaje skup zajedničkog rada svih islamskih naroda na arapskom jeziku, pa obuhvata i Perzijance, Turke, Berbere i dr. Abasidska prijestonica postaje Bagdad gdje je osnovana i bagdadska filološka škola, a javljaju se i drugi centri književnosti.
- Poklasično doba (1055. – 1258.) počinje ulaskom Seldžuka u Bagdad, a prestaje propašću Abasidskog Kalifata. Dolazi do opadanja stvaranja vrijednih književnih djela.
- Mamelučko doba (1258. – 1800.) karakterizira nastavak opadanja kvaliteta arapske književnosti, mada je tada formiran konačan oblik 1001 noći, a stvoreni su i neki popularni romani.
- Novo doba arapske književnosti počinje Napoleonovim pohodima na Egipat i proteže se do suvremenog doba.
Arapski jezik pripada južnoj grupi semitskih jezika. Svoj konačni oblik dobio je u 8. vijeku zahvaljujući Kuranu, hadisu i drevnoj poeziji.
Literatura[uredi | uredi kod]
- Mala enciklopedja prosveta