Vaso Čubrilović
| Vaso Čubrilović | |
|---|---|
 Vaso Čubrilović kao pripadnik Mlade Bosne | |
| Rođenje | Vasilije Čubrilović 14. 1. 1897. Gradiška |
| Smrt | 11. 6. 1990. (dob: 93) Beograd |
| Obrazovanje | Univerzitet u Beogradu |
Vasilije "Vaso" (ili "Vasa") Čubrilović (14. januar 1897, Bosanska Gradiška - 11. jun 1990, Beograd) je bio jedan od učesnika u Sarajevskom atenatu 1914, kasnije kasnije profesor Beogradskog univerziteta, član Srpske akademije nauka i umetnosti i direktor Balkanološkog instituta.[1]
Često je kritikovan zbog zalaganja za nasilno Isterivanje Albanaca iz Jugoslavije.
Osnovnu školu i gimnaziju je pohađao u Sarajevu. Za vreme gimnazijskih dana upoznao se sa Danilom Ilićem, i postao član organizacije Mlada Bosna.
Bio je učesnik u Sarajevskom atentatu na prestolonaslednika Franca Ferdinanda 28. juna 1914. godine. Čubrilović je sebe smatrao Jugoslovenom tj. Srbohrvatom, za razliku od svog brata Veljka koji se smatrao Srbinom. Na pitanje predsednika suda, tokom Sarajevskog suđenja, šta to znači, odgovorio je:
Znači da se ne priznajem samo Srbinom i da ne moram raditi samo za Srbiju, nego i za Hrvatsku.[2]
Zbog njegove maloletnosti, sud ga je poštedeo smrtne kazne i osudio na 16 godina teške tamnice, koju je izdržavao u Sarajevu. Posle raspada Austro-Ugarske monarhije, krajem 1918. oslobođen je i odlazi u Srbiju.
Po završetku rata, diplomirao, a kasnije i doktorirao istoriju na Beogradskom univerzitetu. Do početka Drugog svetskog rata radio je kao profesor na Filozofskom fakultetu u Beogradu od 1930. godine. Na tom mestu, sa kraćim prekidima za vreme rata, ostao je punih 40 godina.
7. marta 1937. objavio je zloglasni memorandum „Isterivanje Arnauta“ kojim vladi Milana Stojadinovića predlaže razne mjere za etničko čišćenje Albanaca sa teritorija Kraljevine Jugoslavije, koje uključuju stvaranje masovne psihoze, podelu oružja kolonistima, slanje naoružanih četnika, državnu represiju, hapšenja, gonjenje na kuluk, ukidanje dozvola za radnje, isterivanje iz službe, seču šuma, krčenje grobalja, paljenje naselja i tome slično.[3]
Po izbijanju drugog svetskog rata, odnosno okupacije Jugoslavije, počeo je da propoveda antinemačku propagandu, odbio da prihvati mesto na Beogradskom univerzitetu za vreme okupacije, pa je zato uhapšen i odveden u koncentracioni logor Banjicu. Pušten je krajem 1943. godine i ostao je u Beogradu.
Neposredno po oslobođenju Beograda, Čubrilović je 3. novembra 1944. predstavio novim vlastima svoj novi projekat pod nazivom "Manjinski problem u novoj Jugoslaviji", ovoga puta predlažući iseljenje svih neslovenskih manjina. Čubrilović vojnom i državnom vrhu predlaže ekspatrijaciju nekoliko miliona ljudi, što bi, prema njemu, rešilo problem manjina u Jugoslaviji.[4] On smatra da Demokratska Federativna Jugoslavija može imati mir i prosperitet samo onda, ako bude etnički čista, i ako rešenjem manjinskog pitanja "jednom za uvek" ukloni uzroke trvenjima između sebe i susednih država.[5] Čubrilović smatra da su se sve manjinske grupe u Jugoslaviji (Nemci, Mađari, Albanci, Italijani, Rumuni) same odrekle svojih građanskih prava istupajući "otvoreno neprijateljski prema državi u kojoj žive", zbog čega ih treba "ukloniti iz naše države, jer su to i zaslužili".[5]
Po formiranju prve privremene vlade DFJ, kao ugledni naučnik, zauzeo je mesto ministra poljoprivrede (1945). Prestao je biti član Zemljoradničke stranke i prihvatio je liniju NKOJ-a i postao član KP Jugoslavije krajem 1945. godine.
Po oslobođenju Beograda, Vaso Čubrilović je postao dekan Filozofskog fakulteta umesto akademika Veselina Čajkanovića, kome je Sud časti grada Beograda oduzeo tu funkciju jer je tokom rata obavljao dužnost dekana Filozofskog fakulteta što se smatralo za kolaboraciju sa okupatorom.
Takođe je bio i član Komisije za obnovu Univerziteta i komesar za Filozofski fakultet.
Po formiranju Vlade FNRJ, Vaso Čubrilović je bio ministar poljoprivrede (1945-1946) i ministar šumarstva (1946-1950)
Osnivač je Balkanološkog instituta u Beogradu 1970. i bio je redovni predavač na katedri Istorije Jugoslavije, zajedno sa njenim osnivačem dr Jovanom Marjanovićem.
Dobitnik je Oktobarske nagrade i Sedmojulske nagrade.
Autor je više naučnih radova iz domaće historiografije, od kojih su najznačajniji:
- Bosanski ustanak 1875-1878, Srpska kraljevska akademija nauka 1930 LXXXIII; Sarajevo, 1962.
- Bosanski Frajkori u Austro-turskom ratu 1788-1791, Bratstvo,1933.
- Poreklo muslimanskog plemstva u Bosni i Hercegovini, Jugoslovenski istorijski časopis, Beograd 1935. br.1-4.
- Isterivanje Albanaca, Beograd, 1937.
- Prvi srpski ustanak i bosanski Srbi, Beograd, 1939.
- Politička prošlost Hrvata, Beograd, 1940.
- Manjinski problem u novoj Jugoslaviji, Beograd, 1944.
- Istorija političke misli u Srbiji 19. veka, Beograd 1956; Sarajevo, 1960.
- Terminologija plemenskog društva u Crnoj Gori, Beograd 1956.
- Odabrani istorijski radovi, Beograd, 1966.
- Srpska pravoslavna crkva pod Turcima od XV do XIX veka, Beograd, 1967.
- ↑ NA DANAŠNJI DAN
- ↑ Vladimir Dedijer, Sarajevo 1914, Prosveta, Beograd 1966, str. 568
- ↑ „Ante Beljo, Ideologija Velike Srbije”. Arhivirano iz originala na datum 2016-03-05. Pristupljeno 2011-09-07.
- ↑ „Isterivanje Albanaca i kolonizacija Kosova III (Institut za istoriju Kosova, Priština)”. Arhivirano iz originala na datum 2016-03-08. Pristupljeno 2011-09-01.
- ↑ 5,0 5,1 Vaso Čubrilović: Manjinski problem u novoj Jugoslaviji
- (sh) Biografija na sajtu SANU Arhivirano 2012-01-10 na Wayback Machine-u
- (sh) Vaso Čubrilović, Isterivanje Arnauta (odlomci) Arhivirano 2016-03-05 na Wayback Machine-u
- (en) Vaso Cubrilovic: The Expulsion of the Albanians Arhivirano 2010-06-17 na Wayback Machine-u
- (fr) Vaso Cubrilovic: L'expulsion des Albanais Arhivirano 2011-08-11 na Wayback Machine-u
- (sh) Vaso Čubrilović: Manjinski problem u novoj Jugoslaviji
- (en) Vaso Cubrilovic: The Minority Problem in the New Yugoslavia Arhivirano 2010-06-17 na Wayback Machine-u
- (sh) Vaso Čubrilović, Politička prošlost Hrvata
