Salname
Salnâme (سالنامه ili nevsal) je bio službeni ljetopis Osmanskog Carstva u 19. stoljeću.
Etimologija[uredi | uredi kod]
Salnâme je turska riječ sastavljena od dva dijela: sal (perz. سال), godina; i nâme (osm. tur. نامه ; perz. نامه), riječ, slovo, knjiga,[1] što bi se doslovno prevelo kao „pisanje o godini”, dakle ljetopis, kronika, almanah, pa čak i kalendar, iako turski izvori tu odlučno dijele pojmove zbog „zabavnog” aspekta u zapadnim tradicionalnim kalendarima, unatoč osmanskog salnâme koji je javni tekst blizak pojmu cenzusa.
Historija[uredi | uredi kod]
Prva izdanja ovih kronika su bile vrlo skromne brošure. Prvo salnâme je objavljeno 1847. godine za vrijeme vladavine sultana Abdülmedžida i priredili su ga Ahmed Vefik-paša, Ahmed Dževdet-paša i historičar Hajrullah,[1] dok je pokrovitelj bio veliki vezir Mustafa Rešit-paša, poznati reformator i pristaša takozvanog Tanzimata.[2] Godišnjak je izazvao veliko interesovanje na Zapadu, što svjedoči rad Th. X. Bianchija[α 1], koji je ga iste godine preveo na francuski i objavio u dijelovima u časopisu Journal Asiatique.[3][1] Drugi izvori tvrde da je prvo salnâme napisao Abdülhak Molla[α 2] uz poticaj Ahmet Vefik-paše.[4] Glavni carski almanah je bio državno salnâme, a od 1866. su vilajetske uprave počele objavljivati i pokrajinska izdanja. Bilo je i salnâma od drugih ustanova, vladinih i nevladinih. Zvanična salnâma su bila važna jer je po njima dvorska vlada mogla procijeniti resurse i ekonomsko stanje svojih pokrajina.[5] Od 1846/47. do 1879/80. tiskani su tehnikom litografije,[1] a od 1880/91. tipografijom. Salnâme je obično sadržavalo pregled godišnjih zbivanja i pružalo informacije o osmanskoj historiji u obliku historijskih podataka o osmanskoj dinastiji, o ishodu putnovanja, o defterima, podacima o proračunu itd. Pružali su vrlo detaljne podatke o državnim dužnosnicima, o upravnim ustanovama, o toponomiji, o komunikacijama, zakonima i propisima. Osim toga, pružali su podatke o stanovništvu Osmanskog Carstva do razine kaze (sudskog okruga), podatke o migracijama, o broju domaćinstava, o broju rođenih i umrlih u gradovima, o broj stanovnika prema miletima, o površini i veličina gradova i sela.[6] Kvaliteta i dubina podataka ovisili su o geografskom položaju ustanove koje je ga objavila, no salnâme se općenito smatraju vrlo pouzdanim izvorima,[6] pa će niz tih kronika ostati nam u nekim slučajevima glavni dokumentarni izvor za činjenice i zbivanja u carstvu, pa potom i u Rumeliji. Od 1888.[1] Carska arhivska uprava[α 3] je preuzela zadatak izrade vladinih salnâma, nakon čega su se njihov obim i kvaliteta znatno povećali. Prve pokrajinske salnâme su se pojavile u vilajetima Saraybosna[α 4] (1866), Halep, Konya, Şam i Tuna.[1] Neki pokrajinski godišnjaci izdavani uz pratnju prijevoda na grčkom, arapskom, karamanlijskom, bosanskom, francuskom, armenskom te na turskom sa armenskim pismom. Vlada ih je viđala kao sredstvo za demonstraciju napretka Osmanske države te kao način da bi se povećala konkurencija između lokalnih vlasti.[6]
Pritom je svake je godine Komisija Sicilli Ahvala tražila od ministarstava i od pokrajina da izvrše ispravke slanjem obrazaca godišnjaka za prethodnu godinu na potrebna mjesta kako bi se ažurirale informacije iz prethodne godine.[1] Međutim, budući da traženi podaci nisu stizali na vrijeme, biografski podaci i organizacijske sheme u godišnjacima vrve greškama.[1]
Posljednji državni godišnjak Osmanskog carstva datira iz 1918. godine. Objavljeno je ukupno 68 državnih salnâma.[1] Posljednji godišnjaci koji su objavljeni u carskim provincijama bili su oni iz Beiruta (1915/17) i iz sandžaka Bolu (1921/22).[1] Nakon pada sultanata i proglašenja republike u oktobru 1923. godine, Turska je od 1925. godine pokušala oživjeti tradiciju salnâma. Između 1925. i 1928. objavljena su tri toma godišnjih almanaha pod naslovom Türkiye Cumhūriyeti Devlet Sālnāmesi, „Državni almanah Republike Turske”. Nakon uvođenja latinice, objavljen je posljednji svezak pod naslovom Türkiye Cumhuriyeti Devlet Yıllığı za godinu 1928/29. Bilo je daljnjih pokušaja da se uspostavi državni almanasi 1967. i 1973, kada su pokrajinski almanasi objavljeni sa naslovom İl Yıllıkları, „Provincijski godišnjaci”.[6][7]
Galerija[uredi | uredi kod]
-
Salnâme Erzurumskog vilajeta iz 1871. -
Salnâme Jedrenskog vilajeta iz 1892. koje je sastavio Şevket Dağdeviren
Izvori[uredi | uredi kod]
- ↑ 1,00 1,01 1,02 1,03 1,04 1,05 1,06 1,07 1,08 1,09 (tr) Bilgin, Aydın (1991). „Salnâme”. TDV İslâm Ansiklopedisi. Istanbul: Türkiye Diyanet Vakfı. Pristupljeno 22. 11. 2023.
- ↑ (tr) Historijski rječnik
- ↑ (fr)
(PDF) Bacqué-Grammont, Jean-Louis (2010). „L’Empire ottoman dans les parutions des cinquante premières années du Journal asiatique”. Comptes rendus des séances de l'Académie des Inscriptions et Belles-Lettres: 1655-1674.
- ↑ (tr) (PDF) Tevfik, Sütçü (2004). „Sosyal Bilimlerde Araştırma Kaynağı Olarak Almanaklar, Sâlnâmeler ve Yıllıklar”. İlmi Araştırmalar (18): 79-92.
- ↑ (en) Gabor Agoston, Bruce Masters, Encyclopedia of the Ottoman Empire, ISBN 0-8160 6259-5 str. 501-502.
- ↑ 6,0 6,1 6,2 6,3 Encyclopaedia of Islam: Klaus Kreiser, Sal-name.
- ↑ (tr) M. Sabri Koz: Adana Vilayeti Salnamelerinde Yatırlar, Ziyaretler, str. 471.
Bilješke[uredi | uredi kod]
Bibliografija[uredi | uredi kod]
- (tr) Bilgin, Aydın (1991). „Salnâme”. TDV İslâm Ansiklopedisi. Istanbul: Türkiye Diyanet Vakfı. Pristupljeno 22. 11. 2023.
- (en) Kreiser, Klaus. „Sal-name”. Encyclopaedia of Islam. Leiden: Brill.