Veliki vezir
- Vidi još: Spisak velikih vezira Osmanskog carstva
Veliki vezir ("صدر اعظ ili وزیر اعظم) je naziv za najvišeg sultanovog podanika. Naziv potiče od persijske reči vezir (per. وزير), na turskom se obično kaže Sadrazam. Bio je predsednik carskog divana (vlade) u Turskoj carevini. U vreme rata vršio je u ime sultana dužnost vrhovnog komandanta.
Na početku Veliki vezir je bio ništa više nego vojna ličnost, jer ako je sultan, odnosno beg u slučaju Osmana, bio vojvoda u Rumskom sultanatu onda je Veliki vezir bio njegov prvi zapovjednik i savjetnik na terenu. To je kao izravnu posljedicu također stvorilo suparništvo između sultana i Velikog vezira i dovelo do uspona vezirske porodice Čandarli. Zbog toga je sultan Mehmed II uklonio Čandarlije i počeo reformu u smislu centraliziranja vlasti sultana. Ipak kroz stoljeća glavni problemi vlasnika Topkapija su bili: nasljedništvo (uloga braće i žena) i rastuća moć Velikih vezira i Janjičara.
No kroz vrijeme uloga i javni oblik Velikog vezira su se jako promijenili, tako da od usko vojne funkcije on postaje sve više i više sličan ličnostima premijera, šefa vlade ili prvog ministra. Ta promjena je uočljiva između 16. i 17. stoljeća, na primjer za vrijeme Selima II., to jeste kada poslije sultana Sulejmana se stvaraju na dvoru mutne okolnosti i velike zavjere. Već sultan Mustafa Ludi ne izlazi iz Topkapija a u njemu ima slabu ulogu. Stvarne odluke donose žene (sultanije), Veliki veziri, vođe Janjičara, vjerski pravnici i teolozi. Ćuprilići su prva vezirska dinastija koja faktički preuzima vlast umjesto sultana za vrijeme najdublje političke krize.
Prvi Veliki veziri su bili Turci ili turkijskoj podrijetla, a već od Mehmeda II sultan ih bira iz vojnih redova gdje su stigli po devširmu. Velikog vezira birao je sultan obično iz reda vezira carskog divana, a takođe i razrešavao ove dužnosti. Mnogi ljudi iz balkanskih krajeva obavljali su tokom XV, XVI i XVII veka dužnost velikog vezira, kao Mehmed-paša Anđelković iz Kruševca, Ahmed-paša Hercegović (sin hercega Stefana) i Mehmed-paša Sokolović iz okoline Rudog u Bosni.
Veliki vezir je čuvao carski pečat.
Titulu Velikog vezira imali su također i Mogulsko carstvo u Indiji, Kalifat Sokoto u zapadnoj Africi, Safavidsko carstvo u Perziji pa i sve ostale perzijske dinastije.
Popularna kultura[uredi | uredi kod]
- Titula Velikog vezira je upotrebljena u naučno-fantastičnoj seriji Zvezdani ratovi, za predsednika vlade Galaktičkog carstva.