Komunistička partija Turske
Komunistička partija Turske je bila turska politička stranka koja je djelovala u 20. vijeku. Stranka je desetljećima bila ilegalna, tako da je političko djelovanje bilo ili podzemno u Turskoj, ili aktivno u inozemstvu.
| Türkiye Komünist Partisi
TKP
| |
|---|---|
| |
| Lider | Ethem Nejat |
| Osnivač | Mustafa Suphi |
| Osnovana | 10. septembar 1920. |
| Raspuštena | 1987. |
| Država |  Turska
|
| Ideologija | Komunizam, Marksizam |
| Politička pozicija | Ljevica |
| Velika narodna skupština Turske | |
| Boje | crvena |
_and_general_secretary_Ethem_Nejat_(middle).jpg)
Iako su u vrijeme Osmanskog carstva postojale socijalističke grupe, one nisu se mogle pretvoriti u velike masovne pokrete. Bile su male grupe ljudi, uglavnom u Solunu i Istanbulu. Početkom 20. vijeka su se neke grupe udružile, na primjer grupa koju je predvodio Šefik Husnu. Mustafa Suphi (1881-1921) je 1913. bio prognan u Sinop zbog protivljenja tadašnjoj vladi i odavde je pobjegao u Rusiju, gdje su ga Rusi uhitili. Pod utjecajem zatvorenih revolucionara koje je susreo tijekom svog zatočeništva i uz pomoć iskustva Ruske revolucije, sudjelovao je u osnivanju Turske komunističke partije na kongresu održanim u gradu Bakuu 10. septembra 1920., zajedno sa prognanim vojnicima i grupama iz Turske. Stoga su Mustafa Suphi i njegovi prijatelji prvo kontaktirali Mustafu Kemala da podrže Turski rat za nezavisnost u Anadoliji i krenuli su da dođu u Ankaru na pozivu Atatürk. Stvorila je se jedna naoružana jedinica TKP-a u Azerbejdžanu. No, osnivači komunističke partije, Mustapha Suphi je ubijen 1921. u Trabzonu na turskoj obali Crnog mora, nekoliko sedmica nakon povratka u Tursku. U noći između 28. i 29. januara 1921. godine, njega i 14 njegovih drugova[α 1] ubio je dotični Yahya Kahya, upravnik lađara, na čamcu koji su ukrcali da ih iz Trabzona vrate u Sovjetski Savez. Kasnije će se potopiti i čamac na kojem su bili, a tijela nisu pronađena. Napad je preživjela samo Meryem, supruga Mustafe Suphija. Prvo ju je Yahya učinio seksualnom robinjom, a zatim je prodao Nemlizade Ragıp Beyu, jednom od bogatih u regionu. Godine 1925. je partija održala svoj drugi kongres u Istanbulu, u kući novog vođe Šefika Husnua (1887-1959). Ubrzo nakon toga, vlasti su zatvorile glavne publikacije TKP-a (Aydınlık, Yoldaş, Orak Çekiç) i uhapšene su stotine članova stranke. Partija je otišla u podzemlje i nakon otpuštanja iz zatvora Hüsnü je pobjegao u Europu. Partija je 1931. godine odobrila novi program, koji je otvoreno osudio kemalizam, ideologiju na kojoj je stajala nova turska država, nadasve zato što je potisnula klasnu borbu u korist pomirenja sa silama imperijalizma. Položaj stranke prema turskoj vladi i Kominterni stvorio je niz trvenja tokom 1930-ih, što je dovelo i do privremenog protjerivanja pjesnika Nazima Hikmeta. Godine 1946. Şefik Hüsnü je osnovao legalnu stranku pod nazivom Turska socijalistička radnička i seljačka stranka (Türkiye Sosyalist Emekçi ve Köylü Partisi) a u isto vrijeme, Esat Adil Müstecaplioglu osniva Socijalističku partiju Turske (Türkiye Sosyalist Partisi). Obje su stranke zabranjene u decembru 1946., a 43 dužnosnika su zatvorena.
Također saučesnici u dinamici Hladnog rata, turske vlasti su nastavile 1950-ih da vrše snažnu kontrolu nad strankom koja je bila glavni izraz turske komunističke ljevice. Godine 1951. gotovo svi kadrovi TKP-a u Turskoj su zatvoreni u nizu hapšenja od strane vlade Demokratske stranke, koja je demontirala veći jedan dio stranačke strukture. TKP je nastavio da radi u podzemlju, održavajući jedan ured u Europi i snažnu vezu sa Sovjetskim Savezom. Surađivao je sa drugim europskim komunističkim partijama osuđenim na ileganstvo (kao što su Komunistička partija Španije i Komunistička partija Portugala) kako bi stvorio masovni revolucionarni pokret. Šezdesetih godina je se Radnička partija Turske (Türkiye İşçi Partisi) pojavila kao jaka sila a osnivanje TİP-a je bilo moguće jer je politička atmosfera bila relativno otvorenija, pa je TİP je postala vodeća snaga unutar sindikalnog a pored toga, je bila i prva turska politička partija koja je stavila kurdsko pitanje na svoj dnevni red. Međutim, kako je politička situacija postala intenzivnija, a radikalnija krila lijevice su odlučila preći na oružanu borbu, TİP je zabranjen. Zabrana TİP-a bi ojačala TKP, jer su onda se mnogi TİP kadrovi pridružili podzemnom TKP-u. Početkom 1970-ih, ljevica je se suočila sa despotizmom turskog državnog udara 1971. godine. Uprkos pritisku vojne hunte, progresivni pokret je se uzdigao i promijenio političku situaciju u Turskoj. Nemiri studenata 1968. i veliki štrajk radnika 15-16. juna 1970. postali su glavni izvori inspiracije za napredak. Uprkos ilegalnosti stranke i problemima rada u podzemlju, TKP je pronašao način da interveniše u politički dnevni red zemlje uz podršku DISK-a. Ova era napretka za TKP i druge ljevičarske organizacije u Turskoj okončana je turskim državnim udarom 1980. godine.
TKP se spojio 1988. sa TİP-om i formirao Ujedinjenu komunističku partiju Turske (TBKP) pod geslom «jedinstvo, obnova i zakonitost». Zbog zabrane komunističkih političkih aktivnosti u Turskoj, stranka TBKP je stvorena na tajnom kongresu mada je kasnije uspijela da djeluje legalno.
Ostatak propale komunističke partije je se sakupio 16. augusta 1993. Stranka je opet preimenovana u Türkiye Komünist Partisi 11. novembar 2001. ali je 2014. raspuštena nakon podjele koja se dogodila na kraju 12. Kongresa u aprilu 2014. Dvije komponente koje su proizašle iz nje bile su Komunistička narodna partija Turske (HTKP) i Komunistička partija (KP). 22. januara 2017. godine održan je kongres na kojem je okupilo sedam ličnosti turske ljevice, a stranka je ponovo osnovana nezavisnim komunistima i Komunističkom partijom, vraćajući joj istorijski naziv. Stranka je 2019. godine pobijedila na općinskim izborima u Tunceliju, gdje je uvela mjere za podršku poljoprivrede i besplatnog javnog prevoza.
- ↑ Mustafa Suphi, Ethem Nejat, Kâzım Ali, Bahaeddin, Emin Şefik, Cemil Nazmi, Kâzım Hulusi, Halitoğlu Mehmet, İsmail Hakkı (Topçu), Hayreddin, Mehmet Ali, İsmail Hakkı, Maksut, Mustafaoğlu Mehmet, Çitoğlu Nazmi İsmail.